من نوع نقادی و بیان ایشان را فاصله گرفتن از ادبیات انقلاب می‌دانم/ نقدهای ایشان جزئی‌نگری است و داوری‌های ایشان بریده از زمان است

اعتمادآنلاین| مناظره جنجالی برنامه زاویه که روز چهارشنبه گذشته با موضوع «پرسش از آینده سازمان سمت» از شبکه چهار سیما پخش شد، واکنش‌های زیادی را برانگیخت؛ برخورد سوگیرانه و غیرحرفه‌ای مجری برنامه حبیب رحیم‌پور ازغدی و برخورد پرخاشگرانه شهریار زرشناس خطاب به یک روحانی که به تازگی به عنوان سرپرست سازمان مطالعه و تدوین (سمت) منسوب شده است، از جمله نکاتی بود که بار دیگر در کارنامه رسانه ملی ثبت شد. بخش‌هایی از این گفتگوی جنجالی را در ادامه می‌خوانید:

زرشناس در ابتدای این برنامه در توضیح نقد خود نسبت به سازمان «سمت»، اظهار کرد: «سمت» وظیفه‌اش این بود که بیاید تحول در حوزه علوم انسانی را در حوزه کتب درسی عملیاتی کند و بسیاری از انقلاب‌های دیگر دنیا آکادمی‌هایی تأسیس کردند و حوزه ایدئولوژیکی خودشان را به حوزه کتب درسی وارد کردند. وظیفه حاکمیت همین است. من می‌گویم وظیفه هر حاکمیت است که در حوزه تولید کتاب درسی، روایت رسمی ایدئولوژیک خودش را تولید کند. سازمانی که کتاب درسی می‌نویسد، نباید بسترساز تهاجم فرهنگی باشد. من نمی‌گویم همه این گردن و وظیفه «سمت» است، اما بخشی از آن است. من محدودیت‌های «سمت» را هم می‌فهمم. ولی می‌گویم چرا حرکت نشده و چرا نمونه‌ای از میل به تحول در آن دیده نشده است.

وی در ادامه انتقادات خود افزود: گفتار انقلابی در «سمت» مغفول است و حداقل در برخی تولیداتش نیست. دانشجویی که از شهرستان آمده و خالی‌الذهن است یا دانشجوی تهرانی که تازه آمده است درس بخواند و اندیشه سیاسی یاد بگیرد، کتاب را که می‌خواند می‌گوید پس لیبرالیسم کم‌عیب‌تر و از همه کم‌ضررتر است.

زرشناس گفت: کتابی که از آقای هرمز رحیمیان است، میرزاملکم و روزنامه قانون ستایش شده‌اند. میرزاملکم فراماسونری و دلال قراردادهای استعماری و مروج پوزیتیویسم و لیبرالیسم در ایران بوده است. میرزا ملکم چنان جنبه منفی دارد که فشایی می‌گوید میرزا ملکم انقدر بی‌اعتبار و شارلاتان است که نمی‌توانیم او را به عنوان نماد روشنفکری مطرح کنیم. یا میرزا آقاخان کرمانی بهایی است، ولی یک کلمه به این موارد در کتاب «سمت» اشاره نشده است. همه جنبه‌ها را باید بگویید. شما نمی‌توانید برخی کتاب‌های هدایت را از شدت ولنگاری از رو بخوانید از بس زشت است! اما در این کتاب ذره‌ای به این نکته اشاره نشده است. در مورد صادق چوبک طوری حرف زده است انگار او سنگ صبور ندارد و به مواضع سیاسی او اشاره نکرده است. من خودم تاریخ ادبیات معاصر ایران نوشتم و حجم کتاب من حداقل سه برابر کتاب «سمت» است. نام ملک‌المتکلمین در کتاب می‌آید و ذره‌ای به ماسون بودن او اشاره نمی‌کند. اینطوری شما مخاطبتان را گمراه می‌کنید. نام غلامحسین ساعدی در این کتاب آمده است و نمی‌گوید این آدم چه دشمنی‌هایی با اسلام دارد. رویه «سمت» در این کتاب این است که روشنفکرانه به جنگ نرم سرویس می‌دهد.

محمد ذبیحی در سخنان خود ضمن تأکید بر این نکته که با وجود سفر مهمی که داشت و اصرار برنامه زاویه آن را لغو کرد، توضیح داد: به دلیل اینکه احساس کردیم اگر حضور پیدا نکنیم شاید دنباله آن مقداری سؤال پشت قضیه ایجاد شود. وی سپس به توضیح و تشریح فعالیت‌ها و خدمات «سمت» پرداخت و گفت: ما در ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس کتاب داریم که بیش از 30، 40 بار تجدید چاپ شده است. «سمت» اقدامات بزرگی در کشور انجام داده و گام‌های بزرگی را برداشته است. سازمان «سمت» تاکنون بیش از 2170 کتاب به جامعه دانشگاهی عرضه کرده است. ما الان با بیش از 1600 نفر استاد فرهیخته دانشگاهی ارتباط دارند. ما حدود 40 میلیون نسخه کتاب تولید کرده‌ایم. اگر به طور متوسط بگیرید، در هر خانه ایرانی نزدیک به 3 کتاب «سمت» حضور دارد. ما اگر در یک جمله می‌خواستیم بگوییم، بزرگترین مرکز تدوین کتاب علوم انسانی دانشگاهی هستیم و بودیم. که امیدواریم با همین قوت ادامه پیدا کند و بتوانیم نیاز دانشگاه‌ها را پاسخ دهیم.

وی در ادامه در پاسخ به ادعای زرشناس، افزود: آقای زرشناس می‌گویند کتاب شما رویکرد انقلابی نداشت. کتابی که ایشان نقد کردند، کتاب «ادوار نثر ادبیات فارسی» است. من اصلاً نوع نقادی و بیان ایشان را فاصله گرفتن از ادبیات انقلاب و انقلابی می‌دانم؛ تا برسیم به نقدهایشان. من فکر نمی‌کنم جز کسانی که در اردوگاه ایشان هستند و مانند ایشان فکر می‌کنند، موافق نقدشان باشد. اگر یک آدم منصف بی‌طرف این مقاله را خوانده باشد، فرسنگ‌ها از او فاصله می‌گیرد. مگر شما به جنگ چه کسی آمدید؟ مگر ما از کشور دیگری آمدیم؟ یک سازمان قانونی با پشتوانه نظام شکل گرفته و عالی‌ترین شخصیت فرهنگی در رأس آن کار می‌کند. در مقاله‌تان با تهاجم فرهنگی آغاز می‌کنید و می‌گویید یکی از خطرات جدی انقلاب، تهاجم فرهنگی است و بعد تهاجم فرهنگی را به طور مشخص در بستر فرهنگی‌اش می‌آورید و بعد مشخصاً آن شأن نزول را روی سازمان «سمت» می‌برید و به آن حمله می‌کنید.

ذبیحی تصریح کرد: خود ایشان در صفحه‌های 13 و 23 این مقاله تصریح می‌کنند که این جریان، یک جریان هدفمند و است و فردی نیست و جریان منسجمی برای هجمه به انقلاب اسلامی است. خیلی عجیب است. مگر می‌شود یک سازمان دولتی در قلب تهران تشکیل شود، زیر نظر وزارت علوم باشد و یکی از مقام‌های بالای فرهنگی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم حضور دارد در آن حضور داشته باشد و آن تأییدیه بلند را در پایان کارش از رهبری بگیرد، این‌طور مورد هجمه واقع شود؟!

وی افزود: به نظرم نقدهای ایشان اشکالاتی اساسی دارد که البته شاید خیلی از ماها گرفتار آن باشیم و آن بخشی‌نگری و جزئی‌نگری است. یعنی داوری‌های ایشان بریده از زمان است. زمان را نمی‌بینند، انقلاب اسلامی را می‌بینند، تحولات را می‌بینند، صادق هدایت را می‌بینند! و شروع می‌کنند به حمله کردن. این درست نیست؛ ما داریم تاریخ ادبیات کشور را گزارش می‌کنیم. من از کلیت آن کتاب دفاع نمی‌کنم. به هر حال هر کتابی ممکن است اشکال و اشتباه داشته باشد و «سمت» هم حتماً اشتباه و اشکال دارد. ما اصلاً از انتقاد بدمان نمی‌آید. اما اصلاً فلسفه وجودی این کتاب، گزارش استادان حوزه ادبیات و تاریخ ایران تا امروز است. ده‌ها نفر در این گزارش آمده است، ولی ایشان روی بعضی از آنها حساس هستند؛ احمد شاملو، پیرنیا، هدایت و ... .

سرپرست سازمان «سمت» گفت: این کتاب می‌خواسته بگوید در تاریخ ادبیات ما صادق هدایت هم بوده است. شما واقعاً تاریخ ادبیات و طنز سیاسی ایران را بدون صادق هدایت می‌توانید تصور کنید؟ اگر آن را حذف کنیم، یعنی جایی را طفره رفته و دروغ گفته‌ایم. ما باید هدایت را بیاوریم. آقای زرشناس مکرر می‌گویند چرا ایشان را نقد نکرده‌اید. نقدهایی که به صادق هدایت شده است، 40 برابر نوشته‌های خود اوست! واقعاً در سطح کارشناسی (این کتاب برای مقطع کارشناسی است) می‌توانیم آنها را بیاوریم؟ اگر هم یک جمله نقد می‌آوردیم، ده‌ها مخالف و موافق دیگر پیدا می‌شد. مؤلف گزارشی از روند تاریخ ادبیات در ایران داده است. متأسفانه حرف آقای زرشناس یک ستم تاریخی است که ما همیشه مرتکب می‌شویم. این خطای بزرگ استراتژیک ایشان است. ایشان شاملو و جمالزاده را مورد بی‌مهری قرار دادند. شما سخنان رهبر معظم انقلاب را بخوانید. نمی‌خواهم از ایشان مایه بگذارم. به عنوان یک متخصص در این حوزه ببینید برخوردشان با جمالزاده و شاملو چیست. رهبری در سخنان خود می‌فرمایند، شعرای ما شعرای نجیب و عفیف هستند و مشخصاً اسم شاملو را آنجا می‌آورند.

ذبیحی در ادامه افزود: آقای زرشناس در پژوهشگاه بودند و پژوهشگاه و «سمت»، هر دو فرزند انقلاب هستند. کافی بود یک جمله می‌نوشت آقای احمدی من به شما نقد دارم. من امروز به برادران همکارم در «سمت» گفتم اسم ایشان را جستجو بدهند ببینیم ایشان یک مورد مراجعه به «سمت» داشته‌اند؟ یک مورد درخواست گفتگو داشته‌اند؟

زرشناس نیز در واکنش به این جمله، گفت: چرا شما از من خواهش نکردید به «سمت» بیایم؟ شما چرا مؤلفان انقلابی ندارید؟ چرا کتاب را به استادان ناشناس ولی با جهت‌گیری لیبرالی می‌دهید؟ مگر خود آدم می‌آید بگوید چرا از من دعوت نکردید؟

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد ذبیحی تأکید کرد: ما انتقاد را سازنده می‌دانیم. شما خودتان در مقاله‌تان نوشته‌اید: «شاعر یا نویسنده سالم و متعهد به دیانت و اخلاق حق ندارد از کلمات رکیک و تعابیری که موجب اشاعه فحشا و منهیات شرعی و اخلاقی می‌گردد،‌ استفاده کند.» من از شما سؤال دارم که چقدر شما اظهارات تند نسبت به این نویسنده‌ها می‌گویید. ما می‌گوییم این کتاب یک گزارش تاریخی است.

ما معتقدیم از همه دیدگاه‌ها در سازمان «سمت» استفاده کردیم، اما نظر آقای زرشناس را که آن نویسنده برخلاف انقلاب عمل کرده، نمی‌پذیرم. من می‌گویم کل کتاب‌های «سمت» را نباید از روی یک مورد قضاوت کرد. اشکال من به شماست. ما باید بیان سازنده در پیش بگیریم. آقای دکتر زرشناس! شما نقد عالمانه در مورد همین کتاب خاص بنویسید و ما در سازمان «سمت» آن را چاپ می‌کنیم.

حبیب رحیم‌پور ازغدی نیز در این گفتگو که رویکردی یکسویه به مهمان برنامه محمد ذبیحی داشت، در نقدهای مکرر نسبت به وی، در بحث مشارکت می‌کرد. که این امر منجر به واکنش ذبیحی شد و خطاب به رحیم‌پور ازغدی گفت: « آقای مجری هم که ان‌شاءالله ناظر بی‌طرف هستند، کما اینکه وظیفه‌شان است». ازغدی نیز در پاسخ اظهار داشت که من نسبت به اینکه آیا «سمت» اهداف اساسنامه را دنبال می‌کند یا نه، بی‌طرف نیستم.

در ادامه مناظره زرشناس مجدد تأکید کرد: کتاب حاتم قادری، ترویج لیبرالیسم است. سازمان «سمت» حق ندارد لیبرالیسم را ترویج کند. شما تیمی را در تاریخ ایران باستان «سمت» آورده‌اید که ناسیونالیسم باستان‌گرا را ترویج می‌کند. تیم شما، تیم شاگردان خانلری است که کتاب تاریخ ایران باستان می‌نویسد، اما روایت آن، روایت جعلی آریایی است و ستایش و ایده‌آل‌سازی از ایران باستان می‌کنید. در مورد کوروش هم حرف بزنید! اما بگویید که به نقل از هرودوت، کوروش یک جنگجوی متجاوز خون‌ریز است! شما از کوروش و ایران باستان قهرمان ساخته‌اید! اینها مقابل اندیشه‌ها و آرمان‌های انقلابی است! خط ناسیونالیسم باستان‌گرا بر بخشی از اندیشه «سمت» حاکم است. کتاب‌های ادبیات کهن شما همینطور است. کتاب تفسیر شعر فردوسی را به یک ناسیونالیست باستان‌گرا داده‌اند که حتی اکراه دارد یک واژه عربی در زبانش بیاورد.

سرپرست سازمان «سمت» نیز در پاسخ به صحبت‌های وی، گفت: به مصادیق و موارد کتاب‌ها نقد داشته باشید؛ انتقاد و اشکال اجتناب‌ناپذیر است و ما هم معصوم نیستیم. نقد برای ما قابل پذیرش است، اما به رویکرد شما انتقاد دارم. اشکالات شما، اشکالات دیدگاهی است! در کتاب‌های «سمت» می‌تواند اشکال داشته باشد، اما این داوری که سازمان «سمت»، با همه عظمتش کانون یک جریان شده باشد، قبول ندارم. آقای زرشناس بیایند در حوزه ادبیات کتاب‌شان را بنویسد. آقای زرشناس بیایید نقدتان را بنویسید و هیجانی برخورد نکنید. نحوه صحبت کردن شما به فرهنگ این مملکت کمک نمی‌کند و نه‌تنها به ادبیات انقلاب ما کمکی نمی‌کند، بلکه خیلی‌ها را از انقلاب دور می‌کند.