نبایداز قیام علیه حکومت ناعادل چشم‌پوشی کرد

اعتمادآنلاین| حجت الاسلام سید جواد ورعی در چهارمین شب از سلسله نشست های«عاشورا و امروز ما» که به همت انجمن اندیشه و قلم، بنیاد اندیشه و احسان توحید و خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می شود، با ذکر حدیثی از پیامبر که امام حسین(ع) راوی آن بوده است، گفت: ایشان این حدیث را در زمان خلافت معاویه، نزد او بیان کرده اند. هرچند معروف است که سید الشهدا حرکت اعتراضی خود را بعد از مرگ معاویه و به خلافت رسیدن یزید آغاز کرد اما اسناد تاریخی نشان می دهد سید الشهدا (ع)، پس از رحلت برادرش، امام حسن(ع) هرگز در برابر رفتار ظالمانه حکومت بنی امیه و معاویه سکوت نکرده است.

وی در همین راستا افزود: سخنرانی ها و نامه های ایشان به معاویه نیز گواه بر همین امر است و نامه های معاویه به امام، مبنی بر اینکه شما مرتب علیه حکومت ما جو سازی می کنید نیز نشانگر این موضوع است؛ اما از آنجایی که امام حسین خود را به عهد و پیمانی که برادرش (امام حسن) با معاویه بسته بود، متعهد می دانست، حرکت اعتراضی رسمی ای از سوی ایشان، تا زمان مرگ معاویه نقل نشده است.

این استاد حوزه برای نمونه، به ماجرای حج امام حسین یک سال پیش از فوت معاویه اشاره کرد و افزود: امام در این سفر مقدمات برگزاری یک اجتماع بزرگ را در سرزمین منا فراهم و از رجال بلاد مختلف اسلامی دعوت کردند تا درباره مسائل جهان اسلام گفت و گو کنند و سخنرانی مفصلی کردند، در برخی از منابع تاریخی آمده است که حضرت دو سخنرانی داشتند که به نظر می رسد صحیح نیست؛ چراکه بعید است حکومت اجازه برگزاری دو سخنرانی که مردم را به اعتراض علیه حکومت دعوت می کرد، داده باشد.

وی با بیان اینکه متن این سخنرانی بسیار بی نظیر است، توضیح داد: این متن نشانگر رویکرد ایشان نسبت به حکومت اموی است. هرچند فرصت مناسبی برای آنکه امام حسین (ع) علم مبارزه را بلند کند، فراهم نشده بود؛ ایشان منتظر مرگ معاویه بود؛ منتظر حادثه ای بود که بتواند مبارزه خود را وارد مرحله دیگری کند. مرگ معاویه، بر مسند خلافت نشستن یزید و درخواست بیعت اجباری با امام، همان لحظه ایست که ایشان انتظارش را می کشید.

ورعی با اشاره به اینکه وفای به عهد در زمان جاهلیت نیز مرسوم بود، افزود: معاویه این پیمان را شکست و هیچ یک از مفاد آن را اجرا نکرد اما توانست با مکر و حیله 20 سال بر جامعه اسلامی حکومت کند.

این کارشناس فقه سیاسی با بیان اینکه معاویه متعهد شده بود برای خود جانشینی انتخاب نکند، افزود: در برخی از متون تاریخی آمده است که بنا بود بعد از خود، حکومت را به امام حسن مجتی و اگر در قید حیات نبودند به حسین بن علی بسپارد. در بعضی از اسناد دیگر آماده است که حکومت را به شورای مسلمین یا اهل حل و عقد بسپارد که در میان اهل سنت نیز رایج است تا آنان روسای جامعه را انتخاب کنند.

استاد حوزه با اشاره به اینکه آنچه معاویه درباره یزید انجام داد، عملی بی سابقه درجامعه اسلامی بود، تأکید کرد: این اقدام آغاز تبدیل خلافت پیامبر به سلطنت موروثی بود، چیزی که نه در منطق شیعیان و نه در میان اهل سنت، پذیرفته نیست. این بدعت بزرگی بود که می خواستند در جامعه اسلامی بگذارند و امام حسین(ع) جان خودش و یارانش را گذاشت تا مانع از آن شود.

ورعی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه مردم دو یا سه سال بعد از حادثه کربلا متوجه سخنان سیدالشهدا درباره یزید شدند، گفت: زمانی که مردم مدینه نزد یزید رفتند و متوجه رفتارهای فاسقانه او شدند، قیام کردند و حاکم مدینه را از شهر بیرون کردند.

**هشدار امام حسین به نخبگان ساکت مقابل ظلم
این استاد حوزه افزود: امام در فراز دیگری خطاب به نخبگان گفتند خداوند قدرت نفوذ کلمه و اعتبار اجتماعی را بی جهت به کسی نداده است، بلکه مسئولیتی برعهده شماست و برای این نعمت از شما پرسش خواهد کرد. این چیزی است که اختصاص به عهد و زمانه امام حسین(ع) ندارد؛ هر نعمتی را که خداوند به انسان می دهد، مسئولیتی را نیز از انسان ها می طلبد. به همین سبب امام از آنها انتظار داشت در برابر رفتارهای ظالمانه بنی امیه سکوت نکنند.

وی ادامه داد: امام حسین با ذکر حدیثی از پیامبر، مبنی بر اینکه مردمی که به رفتار حکومت جائر اعتراض نمی کنند، خداوند آن ها را به جایگاهی می برد که آن سلطان جائر را خواهد برد، گفت از آنجایی که من فرزند پیغمبر و نزدیک ترین فرد به او هستم، به اجرای این دستور از دیگران سزاورترم. به همین سبب به محض آنکه فرصت ان فراهم شد، اقدام به قیام کردند. این نشان می دهد هرکه نفوذ اجتماعی بیشتری داشته باشد و به رسول خدا نزدیک تر باشد، مسئولیت ویژه ای هم خواهد داشت.

**ماجرای اختلاف نظر امام و آیت الله حکیم
وی با اشاره به زمان مبارزه امام خمینی (ره) گفت: در آن زمان برخی از علما همراهی نکردند و تشخیصشان چنین بود. اینکه آیت الله محسن حکیم آن زمان فرمودند من فرزند امام حسن مجتبی هستم؛ مقصود این نیست که ایشان از زیر بار مبارزه شانه خالی کردند، خاندان ایشان در مبارزه با دیکتاتور پیشین عراق پیشگام بودند اما تشخیص شان در آن موقعیت چنین بوده است.

ورعی ادامه داد: در مباحثه ای که میان امام (ره) و ایشان بر سر قیام علیه حکومت پهلوی ایجاد شده بود؛ ایشان خطاب به امام می گویند اگر امام مجتبی در چنین وضعیتی بودند چه می کردند که امام پاسخ می دهد اگر ایشان هم به اندازه شما مرید داشتند، قیام می کردند که مرحوم آیت الله حکیم می گویند کدام مرید؟ گویا ایشان از همراهی مقلدان خود ناامید بودند. آیت الله حکیم معتقد بود در آن شرایط قیام انقلاب موثر نیست اما امام (ره) معتقد بود موثر است.

وی در این راستا افزود: شهید محمدباقر حکیم در این باره فرمودند «امام گفته بودند ما اوایل هجرت به نجف به آیت الله حکیم معترض بودیم که چرا قیام نمی کنند اما زمانی که مریدان ایشان را دیدیم، حق را به ایشان دادیم. بعلاوه تصور می کردند قیام و انقلاب ابتدا در عراق و سپس در ایران رخ خواهد داد اما واقعیت نشان داد مردم ایران، بیش از مردم عراق پای کار بودند.»

وی در بخش دیگری از سخنان خود درباره وفای به عهد، تأکید کرد: قرآن بر دو مسئله حساس است؛ یکی شرک به خدا و دیگری زیر پاگذشتن عهد و پیمان. علامه طباطبایی نیز در این باره فرموند اند خداوند همان حساسیتی را که نسبت به شرک دارد به عهدشکنی دارد.

ورعی با تأکید بر اینکه مردم هر جامعه حق دارند شایستگان بر آن ها حکومت کنند، به مبنای دیگری از قیام سید الشهدا اشاره کرد و گفت: ایشان معتقد بوند به جای شایستگان سفلگان بر گرده مردم سوار شدند. فارغ از اینکه ما شیعیان معتقدیم در زمانه ای که معصومان هستند، حق حاکمیت با ایشان است، یک اصل پذیرفته شده از صدر اسلام تاکنون این است که شایستگان حکومت را برعهده بگیرند. حق گرفتنی است و حتی در مواردی تکلیف است؛ در اینجا قابل چشم پوشی و بخشش نیست.

این استاد حوزه در بخشی از سخنان خود با اشاره به سخنان امام حسین (ع) گفت: زمانی که در حکومتی، زیر پاگذاشتن عدالت برای حفظ قدرت به رویه تبدیل شد، قابل اغماض نیست. هرچند سیدالشهدا به دلیل عهد و پیمان خود با معاویه در زمان حیات او (معاویه) سکوت کردند اما به این معنا نبود که با یزید هم چنین کنند. چراکه اسناد تاریخی نشان می دهد این فرد به هیچ وجه شایستگی چنین کاری را نداشت؛ و آنچه رخ داد نتیجه سکوت بزرگان جامعه بود.

**فرهمندپور: برای پیروی از راه امامان، ناگزیریم رفتار سیاسی آنان را تحلیل کنیم
در این نشست همچنین دکتر فهیمه فرهمندپور با بیان اینکه طرح سوال درباره رفتار سیاسی ائمه همچنان وجود دارد، بیان کرد: با اینکه درباره تاریخ امامت، تاریخ اسلام و تاریخ دوران حضور ائمه در میان مردم، صحبت ها و نوشته های زیادی صورت گرفته است ولی به عنوان یک پژوهش گر تاریخ اسلام اعتقاد دارم در این رابطه باید همچنان طرح سوال شود و هنوز سوالات زیادی باقی مانده است.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به اینکه زندگی ائمه به دلیل اینکه مرجع و اثرگذار هستند، برای ما مسلمانان مهم است، گفت: ائمه برای شیعیان محبوب هستند و مسلمانان بر مبنای عمل و رفتار ائمه می خواهند در زندگی عمل کنند. حال لازمه استمرار راه ائمه به درک و فهم عمیق از اتفاقاتی که رخ داده، برمی گردد. دانستن آنچه توسط ائمه رقم زده شده، کفایت نمی کند، بلکه چگونه انجام گرفتن این اتفاقات، اهمیت زیادی دارد. فهم و تحلیل این مباحث برای مسلمانان مهم تر و اثر بخش تر است.

این پژوهشگر تاریخ در همین راستا افزود: علیرغم تلاش زیاد برای درک رفتار ائمه در دوران خود، وقتی با برخی سوالات اساسی، بنیادی بدون ملاحظات مواجه می شویم، به نظر می رسد نمی توانیم در ارتباط با شناخت ائمه با قاطعیت صحبت کنیم. بی پرده سوالاتی در این جلسه قصد دارم، مطرح کنم که مطمئن هستم این سوالات را با شکل های مختلف از خودمان بارها پرسیدیم. آیا کسی از خودش سوال نکرده است که حضرت علی به عنوان یک فرد صاحب قدرت در دوران خلافت خودش یک خلیفه موفق ارزیابی می شود یا ناموفق؟

فرهمندپور تصریح کرد: شاید بسیاری از رفتارهای امیرالمومنین ابهامات زیادی برای مسلمانان به وجود آورده باشد. مثلا آیا در آستانه شکل گیری خلافت بعد از حضرت محمد (ص) و آن اتفاقی که بعد از دوران پیامبر رخ داد، آیا حاصل همه امکان امیرالمومنین تایید انتصاب ها بود؟ یعنی برای حضرت علی امکان رفتار به گونه دیگری وجود نداشت تا تاریخ به شکل دیگری رقم بخورد؟ و آیا امام علی (ع) اجازه داد تا دیگرانی که بر منصب او لایق نبودند، حکومت کنند؟ آیا امام علی (ع) نمی توانست واکنش دیگری نشان بدهد؟ و آیا آن چیزی که در تاریخ به دست می آمد ارزش برخی پیامد های خوب را نداشت؟ اصلا آیا امام حسن (ع) فتنه های بعد از شهادت حضرت علی را پیش بینی نمی کرد؟ اگر پیش بینی نمی کرد، امام حسن مجتبی را به ناتوانی در پیش بینی شش ماه آینده خود متهم کرده ایم و اگر پیش بینی می کرد، چرا خلافتی را پذیرفت که مشخص بود پس از گذشت یک زمان کوتاه بر باد خواهد رفت؟ البته از یک نگاه پاسخ این مباحث خیلی ساده و روشن است، ما معتقدیم ائمه معصومند و تمام اعمال و رفتارهای سیاسی و حکومتی آنها درست بوده است. هرچند این جواب شاید برای برخی قانع کننده نباشد و از این رو باید تحلیلهای عمیقتری بکنیم.

وی با اعلام اینکه رفتار ائمه باید تجزیه و تحلیل شود، خاطرنشان کرد: اگر قصد داشته باشیم راه ائمه را ادامه بدهیم، ناگزیریم که رفتار ائمه را تحلیل و علت آن را شناسایی کنیم و ببینیم چه معیار هایی بدست خواهیم آورد تا به یک واحد مشترک برسیم. درستی و نادرستی یا پیروزی و شکست یک اتفاق تاریخی را باید براساس ملاک بررسی کنیم. ارزیابی نتایج و پیامدها نیازمند ملاک و شاخص است. باید دید قیام امام حسین با چه ملاک و شاخص هایی موفق است؟ باید اهداف کنشگر سیاسی را مهم برشمرد. باید دید انتظار ما و امام حسین از قیام عاشورا با هم یکسان است یا خیر؟ دستاورد عاشورا را نباید با انتطار خودمان بسنجیم. باید دید آیا انتظار امامان ما در دوران امامت خودشان تحقق پیدا کرده است یا خیر؟ باید با استراتژی به این مباحث تاریخی نگاه کرد. به طور مثال حادثه کربلا را باید از قبل و بعد ارزیابی کرد و از دامنه به قله نگاه کرد.

فرهمند پور در خاتمه سخنانش گفت: برای ارزیابی سیره ائمه باید با نگاهی درازمدت و راهبردی نگاه کرد و سیر حرکت و نقش های متفاوتی که معصومین در طول دوران خود و شرایط متفاوت ایفا کرده اند را در مجموع بررسی کرد. به تعبیر رهبرانقلاب، رفتار ائمه در طول 250 سال حضورشان از دوران امام علی تا آغاز غیبت را باید بعنوان یک انسان درنظر گرفت و دید این انسان در شرایط مختلف اما با هدفی واحد چه کرده است؟

این نشست ها امشب (شب عاشورا) ساعت 20 با سخنرانی دکتر غلامرضا ظریفیان و حجت الاسلام دکتر مهدوی راد در سالن فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی واقع در خیابان استاد نجات الهی، نبش ورشو ادامه می یابد.

منبع: ایرنا