داستان شاسی‌بلندهای قاتل

اعتمادآنلاین| ‌‌ نیلوفر حامدی- کویر مرنجاب را تا همین چند سال پیش خیلی‌ها نمی‌شناختند. منطقه‌ای بین کاشان و اصفهان که تا همین 5 سال گذشته کویری بکر محسوب می‌شد. حالا اما به واسطه نقش پررنگ شبکه‌های اجتماعی در زندگی مردم مناطق ناشناخته زیادی ناگهان همگانی می‌شوند و این کویر هم یکی از آنهاست. موضوعی که در نگاه اول باید خوشحال‌کننده باشد اما وقتی نگاهی به وضعیت مرنجاب و سایر مناطق بکر محیط‌زیست پس از حضور انسان‌ها بیاندازیم متوجه می‌شویم که ماجرا آنقدرها هم خوشایند نیست.

مدتی است طبیعت گردی در ایران مرسوم شده است. چهره‌های زیادی در شبکه‌های اجتماعی به واسطه همین فعالیت‌ها تبدیل به چهر‌ه‌های مشهور شدند. از سوی دیگر کاهش توان مردم برای رفتن به سفرهای خارجی باعث شده تا ایرانگردی بیش از قبل وارد برنامه‌های تفریحی خانواده‌ها و جوانان شود.

این موضوعی است که می‌تواند فواید زیادی به همراه داشته باشد و قدرت مالی شهرستان‌ها را افزایش دهد یا مناطق مختلف ایران را در شبکه‌های اجتماعی جهانی معرفی کند اما این همه نتیجه افزایش طبیعت‌گردی در ایران نیست.

از آنجا که موضوع فرهنگ‌سازی همیشه گریبان ایران و مردمش را گرفته است این‌بار هم ورود یک پدیده قبل از فرهنگش باعث شده تا بعضا آسیب‌هایش بیشتر از سود آن باشد.

پیش‌تر شاید تخریب محیط‌زیست محدود به ریختن زباله می‌شد اما مدتی است جنبه‌های دیگری هم به آن اضافه شده که یکی از آن‌ها پدیده «آفرودسواران» است. تفریحی پرطرفدار در کشورهای مختلف دنیا و حالا هم در ایران. آفرودسواری چه در کویر، چه در کوهستان و چه در جنگل‌ها کاربرد دارد و هر کشوری حداقل یکی از این منابع طبیعی را در اختیار دارد.

حالا ایران، کشوری که دارای تمام این منابع است بستر گسترده‌ای برای چنین تفریح به وجود آورده و به همین دلیل هم در سال‌های اخیر شاهد افزایش تعداد آفرود‌سواران هستیم.

مقاله‌های زیادی هم در این باره نوشته شده که عموما آفرود را تفریحی آسیب‌زا معرفی کرده‌اند. اما آیا آفرودسواری پدیده مطلقا مذموم است و از آن مهم‌تر اینکه آیا هیچ راهی برای کنترل آسیب‌های آن نیست؟ در این گزارش به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهیم.

آفرودسوار: اوایل از هر تپه‌ای که می‌دیدم بالا می‌رفتم

عارف رضاییف حدود 5 سال پیش با آفرود آشنا شد و هنوز هم از آن لذت می‌برد، اما حالا دیگر فعالیتش را متمرکز بر طبیعت‌گردی کرده است. او درباره تجربه‌اش در آفرود به اعتمادآنلاین می‌گوید: «ابتدا شیفته آفرود شده بودم. هیجان زیادی داشت و دوستش داشتم، اما همه این‌ها به این خاطر بود که محیط‌زیست را نمی‌شناختم. الان اما فاز تفریحم به طور کلی تغییر کرده است. ابتدا که با این رشته آشنا شده بودم فکر می‌کردم از هر تپه‌ای باید بالا بروم. همه این‌ها هم به این خاطر است که هیچ چیزی در کشور ما همراه با فرهنگش وارد نمی‌شود. کسی چیزی به ما یاد نداد و من خودم شخصا بعد از تجربه فهمیدم. برای همین هم الان فقط دوست دارم طبیعت گردی کنم.»

این جوان طبیعت‌گرد می‌گوید اگرچه ذات آفرود خشن است اما می‌توان در این رشته بدون آسیب هم فعال بود: «صادقانه باید بگویم که این رشته برای طبیعت خشن است و ضررهایی دارد، اما با آموزش می‌توان جلوی اثرات منفی‌اش را گرفت. به‌نظرم اگر آفرود را با طبیعت‌گردی تلفیق کنیم، یا راه‌های مناسبی برای این رشته تعبیه کنیم، به رانندگانش یاد دهیم که چه مناطقی قابل گذر است و چه مناطقی ورود به آن‌ها مساوی با نابودی طبیعت است و البته قوانینش را هم وضع کنیم می‌توان اوضاع را کنترل کرد. مناطقی هستند که امکان رد شدن از موانع وجود دارد ولی آفرودسوار نباید وارد شود. یا مناطقی که به نظر می رسد پوشش گیاهی‌اش علف است اما همان علف نیاز آن اکوسیستم محسوب می‌شود. اگر کلاس‌های آموزشی وجود داشته باشد می‌توان تا حد زیادی مقابل این اثرات مخرب ایستاد.»

او البته علاقه برخی جوانان به ژست آفرود و فعالیت در طبیعت را هم انکار نمی‌کند: «شبکه‌های اجتماعی فضایی برای نمایش مداوم ایجاد کرده‌اند و متاسفانه این روزها طبیعت‌گردی جزو ژست‌های پرطرفدار محسوب می‌شود. برای همین خیلی‌ها هستند که اصلا علاقه به طبیعت ندارند و بیشتر برای ژستش سراغ این رشته می‌آیند. خود من که الان بیشتر ترجیح می‌دهم طبیعت را ببینم و گاهی بدون خودرو هم هستم، صرفا رسیدن به مقصد و تماشا و تجربه حضور در‌آن محیط برایم حسی وصف‌نشدنی است.»

یک فعال محیط‌زیست: مالکین اغلب متمول این خودروها بلای جان طبیعت شده‌اند

محمد درویش، فعال محیط‌زیست معتقد است بخش زیادی از آفرودسواران را مالکین ثروتمند خودروهای دو دیفرانسیل تشکیل می‌دهند: «آفرود به خودی خود فعالیت بدی نیست اما مشکل از آنجایی آغاز می‌شود که بخش اعظم افرادی را که در این حوزه فعال هستند جوانانی تشکیل می‌دهند که دغدغه طبیعت ندارند و اغلب هم متمول هستند. جوانانی که با خودروهای گران‌قیمت خود به بکرترین مکان‌ها می‌روند و با اقدامات خود به محیط‌زیست آسیب می‌زنند و بلای جان طبیعت شده‌اند.»

درویش با برشمردن آسیب‌های آفرود می‌گوید: «از آتش‌زدن طبیعت برای برپایی بزمشان، تا ایجاد آلودگی صوتی می‌تواند در گستره این آسیب‌ها باشد، اما آفرودسواری به‌طور ویژه هم صدمه‌های زیادی به طبیعت می‌زند. نخست اینکه چون این افراد عموما به مناطق بکر می‌روند، امنیت حیات‌وحش در آن محیط دچار خدشه می‌شود. از سوی دیگر تردد مداوم این خودروها پوشش گیاهی را از بین می‌برد. باعث فرسایش خاک می‌شود، آلودگی ایجاد می‌کند، انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش می‌دهد و در واقع ضررهایش بسیار زیاد است. برخی در توجیه می‌گویند ما به مکان‌هایی که هر کسی نمی‌تواند برود، می‌رویم و با این اقدام محیط‌زیست را از زباله‌ها پاک می‌کنیم. مساله اینجاست که اگر خود شما به آنجا نروید که اصلا آلودگی و زباله‌ای به وجود نمی‌آید.»

مدیر بخش سیاست محیط زیست در شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی معتقد است هرچه حرکت این خودروها به سمت مناطق بکرتر باشد، میزان آسیب و خسارتشان هم بیشتر می‌شود: «بارها شده که حیوانات زیر چرخ این خودروها از بین رفته‌اند، تنها به این علت که آن حیوانات در حیاتی به دور از حیوانات بوده‌اند و نسبت به این مسائل آگاهی ندارند. آموزش و پرورش، وزارت علوم، سازمان حفاظت از محیط زیست، وزارت ارشاد، سازمان جنگل‌ها و همه و همه در به وجود‌آمدن این شرایط مسئول هستند. در صدر آن‌ها هم کمپانی‌هایی هستند که این خودروها را تبلیغ می‌کنند و همواره در تبلیغ‌شان از گشت‌وگذار در طبیعت حرف می‌زنند و در عمل چیزی جز آسیب برای محیط زیست به همراه ندارند.

درویش: باید از تجربه جهانی برای کنترل آسیب‌های آفرود استفاده کرد

با این وجود این فعال محیط‌زیست آفرود را مطلقا منفی هم‌ نمی‌داند: «در چنین شرایطی که یک پدیده پیش از فرهنگش به داخل کشور ما وارد می‌شود بهترین کار برای مقابله با اثرات مخربش استفاده از تجربه جهانی است. سخت‌گیری‌های زیاد داخل شهرها باعث شده تا جوانان برای خوش‌گذرانی به خارج از شهر بروند. تعبیه مناطقی که صرفا برای این منظور ساخته شود، یا پستی و بلندی‌هایی داشته‌ باشد که جوانان بتوانند از آن استفاده کنند، هیجانشان را تخلیه کنند و دست از سر این طبیعت بردارند از کارهایی است که خیلی از کشورها آن را انجام داده‌اند و آفرود و سافاری دارند، اما بلای جان طبیعت نشده‌اند.»