زور بارش‌های سالانه به بحران بی‌آبی ایران می‌رسد؟

اعتمادآنلاین| ‌ نیلوفر حامدی: هر سال در چنین روزهایی بارش زیاد باران خیال برخی از مردم را راحت می‌کند. راحت از آن جهت که تصور می‌کنند وفور این نعمت توان جبران بی‌آبی شدید در کشور را دارد اما بررسی میزان بحران بی‌آبی در ایران نشان می‌دهد که چنین موضوعی درست نیست.

اگرچه شرایط اقلیمی در ایران، یعنی داشتن سطح وسیعی از کویر و همچنین افزایش درجه حرارت کره زمین روی وضعیت فعلی موثر است اما این موارد تنها مشکل ایران در زمینه کم‌آبی نیست.

مقصران اصلی ماجرا

در حالی‌که تنها 12 درصد از مساحت ایران زیر کشت می‌رود، حدود 93 درصد از مصرف آب ایران در بخش کشاورزی است. این در حالی است که تنها 10 درصد تولید ناخالص ملی کشور از راه کشاورزی به دست می‌آید و 17 درصد نیروی کار کشور در این بخش مشغول هستند.

از سوی دیگر منابع آب ایران به‌طور جدی از ساختار نامناسب حکمرانی و مدیریت آب رنج می‌برد. سازمان محیط زیست سرعت استفاده از منابع آب زیرزمینی در ایران را در قیاس با استاندارد جهانی سه برابر بیشتر تخمین می‌زند که تنها همین موضوع یعنی برداشت بی‌رویه، عامل خشکیدن 297 دشت از 600 دشت ایران در سال‌های اخیر بوده است.

همچنین افزایش جمعیت در کشور هم موضوعی است که به بحران دامن‌زده است. سرعت شهرنشینی، مهاجرت به شهرهای بزرگ و توسعه اراضی مستلزم افزایش مداوم در تأمین آب با رشد سریع تقاضای آب در مناطق شهری همراه است.

نشانه‌های بی‌آبی هم به وفور در اطراف دیده شنیده می‌شود. خشک شدن دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، فرونشست زمین، تخریب کیفیت آب، فرسایش خاک، بیابان‌زایی و طوفان‌های گرد و غبار بیشتر تنها بخشی از آسیبی است که کم‌آّبی به این سرزمین وارد کرده است.

واکنش‌های جهانی به بی‌آبی ایران

چهار سال پیش بود که روزنامه واشنگتن‌پست در مقاله‌ای ایران را جزو 24 کشور دنیا قرار داد که وضعیت آب در آن‌ها خطرناک است. در همان سال خبرگزاری جهانی طبیعت هم بحران آب در ایران را جزو بزرگ‌ترین چالش‌های دوران معاصر معرفی کرد.

این موضوع البته در داخل کشور هم بارها مورد بررسی قرار گرفته و کارشناسان و مسئولان اجرایی در بدنه مدیریتی کشور هم نسبت به آن اظهارنظرهای زیادی کرده‌اند.

اگرچه در میان این اظهارنظرها برخی بی‌آبی و خشکسالی در ایران را به گناه و معصیت مردم ربط دادند اما نظرات کارشناسی زیادی هم در این باره داده شد.

علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران تیرماه سال گذشته این بحران را موضوعی امنیتی معرفی کرد و گفت: با اینکه این بحران به مقوله‌ای امنیتی تبدیل شده است اما در بسیاری از رودخانه‌های ایران فاضلاب وارد آب می‌شود و آب سالم را از بین می‌برد. در شرایطی که برای استفاده شرب و صنعتی که تنها 10 درصد مصرف کشور را تشکیل می‌دهد دچار مشکل هستیم عملاً به دست خود ما و بی‌توجهی‌های ما و عدم اجرای قانون منابع آبی کشور دارد از بین می‌رود. به همین خاطر در مجلس کمیته امنیت آب تشکیل شده‌است.

فعال محیط‌ زیست: بارش سالانه ملاک درستی برای ارزیابی نیست

حالا به پرسش نخست این گزارش برمی گردیم. حمیدرضا خدابخشی فعال محیط‌زیست و به طور ویژه حوزه آب درباره اینکه بارش‌های سالانه چه نقشی در جبران ذخایر آبی دارند می‌گوید: بارش باران در یکسال، بارش یک دوره هیدروژیکی را بیان نمی‌کند و در واقع ملاک درستی برای ارزیابی نیست. شاید چند سال خشکسالی در کشور وجود داشته باشد و سپس یک دوره ترسالی رخ دهد. از سوی دیگر اگر نگاهی به آمار ملی داشته باشیم خواهیم فهمید که این بارش ها منطقه‌ای هستند و همین امسال که شاید خیلی از استان‌ها شاهد بارش خوبی بوده باشند، در مناطق دیگر کماکان اوضاع بارش خوب نیست. از همه مهم‌تر اینکه این بارش‌ها، هرچقدر هم زیاد توان جبران بحران بی‌آبی را ندارند.

خدابخشی معتقد است یکی از مشکلات فعلی در بحران آب مدیریت نکردن همین بارش‌هاست: زمانی که بارندگی پایین‌تر از طرح مخازن باشد قابل کنترل نیست اما در غیر این صورت راه های زیادی برای حفظ آب‌های مانده از بارش ها وجود دارد. این را به صراحت بگویم که در طبیعت چیزی تحت عنوان مازاد یا هدررفت و اضافی وجود ندارد. همان‌طور که ما در طبیعت علف هرز نداریم، آب اضافه هم نداریم و همه آن‌ها باید مدیریت شوند. تالاب‌ها، رودخانه‌ها، رسوب‌گذاری خاک‌ها، آب‌شوری روخانه‌ها و خاک‌ها، تغذیه آبزیان، اکوسیستم و ... همه نیازمند تغذیه آب هستند. یکی از این راهکارها روش "آبخوانداری" است. مانعی که در دشت‌ها مقابل آب قرار می‌دهند تا میزان نفوذ آب در خاک را افزایش دهند. بررسی منطقه‌ای و مطالعه ایران به ما نشان می دهد که استان فارس بستر خوبی برای پیاده‌ کردن این روش و حفظ منابع آب است. همین استان خوزستان که الان درگیر مشکل بزرگی به نام ریزگردهاست، اگر اجازه ورود سیلاب‌ به دشت‌ها را داده بودیم به اینجا نمی‌کشید.

اعلام آمار بارش و ذخایر آبی باید در مقایسه با سال‌های نرمال باشد

رییس انجمن صنفی آب استان خوزستان ضمن مساعد بودن ذخیره آبی امسال دراین استان به مقایسه با سال‌های نرمال هم اشاره می‌کند: امسال استان خوزستان 6 میلیارد مکعب ذخیره آبی داشت که رقم خوبی است اما تنها در مقایسه با سال گذشته که 1.8 میلیارد مکعب بود. اما همین رقم در مقایسه با سال‌های ذخیره نرمال که 30 میلیارد مکعب بوده‌ است رقم بسیار پایینی محسوب می‌شود.

کمیته امنیت آب مجلس خروجی نداشت

خدابخشی در پایان به خروجی ضعیف کمیته امنیت آب که از سال گذشته کارش را در مجلس شورای اسلامی آغاز کرده است هم اشاره می‌کند: برای حل این بحران مردم و مدیران در کنار هم باید کمک کنند. سال گذشته کمیته‌ای در مجلس به منظور کمک به این بحران راه‌اندازی شد اما تا به امروز غیر از 2 سفر به استان اصفهان و گفتـ‌وگو با کشاورزان این استان خروجی دیگری نداشت. در حالی که استان‌هایی مثل کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خوزستان، بوشهر و هرمزگان به واسطه حضور در مرزهای کشور بیشتر نیازمند چنین کمک‌ها و توجه‌هایی هستند. امسال بیش از 40 روستا در حوالی هورالعظیم خالی از سکنه شد و علتش تنها کم‌آبی است چون ساکنانش دیگر شغل و منبع درآمدی نداشتند. در حالی که امنیت مرکز کشور نیازمند آرامش، وجود شغل و درآمد و زندگی در مرزهاست.