از نمایشگاه بین‌المللی هنر سینماتوگراف تا جشنواره‌هایی متفاوت با اسکار

اعتمادآنلاین| شاید تا چند سال‌ گذشته، تنها اهالی هنر از برگزاری جشنواره‌های سینمایی خبر داشتند اما امروز، تمامی افراد، حتی آنها که ارتباط خوبی هم با سینما ندارند، منتظر آغاز این جشنواره‌ها هستند.

جشنواره‌های سینمایی، نه فقط اهالی هنر، که تمام مخاطبان سینما را جذب خود کرده و آنها سالانه منتظرند که نتایج این جشنواره‌ها را در گوشه و کنار جهان ببینند. با نامزدی فیلمی از کشورشان، افتخار می‌کنند و به واسطه حضور در این جشنواره، اقبال فروش بیشتر و دیده شدن، نصیب فیلمسازها می‌شود. گاهی هم این حضورهای جهانی، عرصه‌ای می‌شود که اهالی هنر، پیغام خود را به گوش جهانیان برسانند.

بر این اساس، بد نیست که نگاهی به اولین جشنواره‌های سینمایی جهان بیندازیم و بدانیم دلیل پیدایش آنها چه بوده است.

نمایشگاه بین‌المللی هنر سینماتوگراف از آغاز تا امروز

شاید بر کسی پوشیده نباشد که جشنواره ونیز، قدیمی‌ترین فستیوال سینمایی است که امروز، بیش از 80 سال از عمر آن می‌گذرد. این جشنواره، ششم تا بیست‌ویکم آگوست 1932 آغاز به کار کرد. بد نیست بدانیم نخستین جشنواره فیلم ونیز ابتدا نامش جشنواره ونیز نبود بلکه با نام «نمایشگاه بین‌المللی هنر سینماتوگراف» (the Esposizione internazionale d'arte cinematografica) در ونیز برگزار شد.

ایده برگزاری این جشنواره را «کنت جوزپه ولپی» مدیر سازمان بیناله که سیاستمدار و تاجر هم بود، «آنتونیو ماراینی» مجسمه‌ساز و «لوچیان دی فو» مدیر موسسه آموزش سینما در شهر رم مطرح کردند و پذیرفتند جشنواره در ونیز، شهر روی آب ایتالیا برگزار شود و «لوچیان دی فو» به عنوان نخستین مدیر جشنواره منصوب شد.

آن طور که گفته شده، جشنواره ونیز نخستین رویداد بین‌المللی در نوع خود بود. نخستین دوره جشنواره در هتل اکسلسویر در منطقه لیدو برگزار شد اما یک رویداد رقابتی به معنی جشنواره‌های امروزی نبود. در نخستین دوره فیلم‌های مشهوری به نمایش درآمد که بعدها به فیلم‌های کلاسیکی در تاریخ سینما تبدیل شدند.

«ممنوع» ساخته «فرانک کاپرا»، «گرندهتل» ساخته «ادموند گولدینگ»، «قهرمان» ساخته «کینگ ویدور»، «فرانکشتاین» ساخته «جیمز ویل»، «مردان، چه رذل‌هایی» ساخته «ماریو کامرینی»، «به ما آزادی بدهید» ساخته «رنه کلر» و... از جمله آثاری بودند که اولین دوره جشنواره فیلم ونیز به نمایش درآمدند.

فیلمی که جشنواره ونیز را در روز ششم اوت سال 1932 افتتاح کرد «دکتر جکیل و آقای هاید» ساخته «روبن مامولیان» بود که پس از نمایش فیلم، در هتل اکسلسویر ضیافتی برگزار شد. نخستین فیلم ایتالیایی یعنی «مردان، چه رذل‌هایی» ساخته «ماریو کامرینی» عصر یازدهم اوت 1932 در جشنواره ونیز رونمایی شد.

فستیوال استالینی در رقابت با ونیز

پس از جشنواره ونیز، به دستور استالین، رهبر شوروی سابق، جشنواره بین‌المللی فیلم مسکو، به عنوان رقیبی برای جشنواره فیلم ونیز، در سال 1935 آغاز به کار کرد. این جشنواره که در شهر مسکو و در پایان ماه ژوئیه برگزار می‌شود، از معتبرترین و قدیمی‌ترین جشنواره‌های بین‌المللی فیلم در سراسر جهان است.

نخستین دوره فستیوال فیلم مسکو در سال 1935 میلادی به ریاست «سرگئی آیزنشتاین» برگزار شد. آیزنشتاین یکی از بزرگ‌ترین کارگردانان و تئوریسین‌های فیلم در شوروی و سازنده شاهکار تاریخی ایوان مخوف (1944-1958) بود. در حقیقت فستیوال فیلم مسکو به سفارش یا به عبارت بهتر به دستور جوزف استالین رهبر کمونیست شوروی در رقابت با جشنواره فیلم ونیز برپا شد.

جشنواره ونیز سه سال قبل از آن توسط حکومت فاشیستی ایتالیا به راه افتاده بود و از آن به عنوان ویترین هنری حکومت و نمونه‌ای موفقیت‌آمیز از دخالت فاشیسم در مسائل فرهنگی نام برده می‌شد.

رقابت جشنواره ونیز و مسکو زمانی کاملا آشکار شد که کمدی آخرین میلیاردر (1934) ساخته «رنه کلر» یکی از جوایز دوره اول جشنواره فیلم مسکو را به خود اختصاص داد؛ فیلمی که نمایش آن در آلمان و ایتالیا ممنوع بود چرا که داستان آن درباره توهمات احمقانه رهبری فاشیست در یک کشور فرضی اروپایی است.

جشنواره سینمایی در واکنش به فاشیسم

جشنواره ونیز اما رقیب دیگری هم داشت؛ جشنواره فیلم کن که در اواخر دهه 30 آغاز به کار کرد؛ زمانی که «ژان زای»، وزیر آموزش ملی دولت فرانسه با حمایت آمریکا و انگلیس تصمیم گرفت در واکنش به نفوذ دولت‌های فاشسیت آلمان و ایتالیا در انتخاب فیلم‎های جشنواره ونیز، جشنواره‌ای سینمایی راه‌اندازی کند.

در ژوئن 1939 بود که «لویز لومیر»، از بنیانگذاران صنعت فیلم هالیوود پذیرفت تا اولین رئیس جشنواره فیلم کن نام بگیرد. این جشنواره قرار بود از اول تا 30 سپتامبر برگزار شود، اما حمله آلمان به لهستان و متعاقب آن اعلام جنگ فرانسه و انگلیس علیه آلمان موجب شد تا اولین دوره جشنواره کن پیش از آنکه آغاز شود پایان یابد.

جشنواره کن در سال 1946 با حمایت وزارت خارجه فرانسه بار دیگر راه‌اندازی شد و با وجود آنکه ماهیت اصلی شکل‌گیری آن رقابت با جشنواره ونیز بود، اما مقامات این دو فستیوال در توافقی پنهانی پذیرفتند تا برگزاری هر دو فستیوال در سال‌های متمادی را جشن گرفته و رسمی بدارند.

جشنواره کن در اولین سال برگزاری به موفقیت چشمگیری دست یافت و در سال دوم در پیشرفتی قابل توجه، 16 فیلم به بخش رقابتی آن دعوت شدند. تصمیم گرفته شد برای اجرای عدالت در جشنواره کن، هیات داوران متشکل از یک نماینده از هر کشور باشد.

همزمان با برگزاری اولین دوره جشنواره کن، جشنواره فیلم لوکارنو در سوئیس و جشنواره فیلم کارلو ویواری در جمهوری چک در سال 1946 آغاز به کار کردند.

رویدادی برای مستند

پس از این جشنواره‌ها، جشنواره فیلم ادینبورگ، عنوان قدیمی‌ترین فستیوال سینمایی را به خود اختصاص داده است. هرچند که این جشنواره، به لحاظ پایداری، قدیمی‌ترین جشنواره جهان است که تاکنون بدون وقفه به کار خود ادامه داده است.

ادینبورگ، جشنواره‌ای سالانه است که ژوئن هر سال به مدت دو هفته در ادینبورگ اسکاتلند برگزار می‌شود. این رویداد سینمایی در سال 1947 آغاز به کار کرد.

نخستین دوره جشنواره فیلم ادینبورگ که به سینمای مستند اختصاص داشت، توسط انجمن صنفی فیلم ادینبروگ همراه با جشنواره بین‌المللی ادینبورگ (EIF) اجرا شد و برگزاری آن در سال‌های بعد در ماه اوت ادامه یافت. در آن زمان، کن و ونیز مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم به‌شمار می‌رفتند. در سال‌های بعد، برنامه این جشنواره توسعه یافت و فیلم‌های داستانی و آثار تجربی نیز افزون بر فیلم‌های مستند، در دستور کار قرار گرفتند.

آغاز برلین با هیچکاک

جشنواره فیلم برلین نیز در کنار جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم کن، مهم‌ترین رویداد سینمایی اروپا به‌شمار می‌رود. این فستیوال سینمایی، در سال 1951 با نمایش فیلم «ربکا»، ساخته آلفرد هیچکاک گشایش یافت.

در آسیا نیز، جشنواره فیلم هند، یک سال پس از جشنواره فیلم برلین آغاز به کار کرد و به قدیمی‌ترین فستیوال سینمایی در آسیا تبدیل شد. جشنواره بین‌المللی فیلم هند (IFFI)، در سال 1952 تاسیس شد. این فستیوال، جشنواره اصلی هند است که سالانه در شهر ساحلی گوا برپا می‌شود و یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های فیلم در آسیا محسوب می‌شود. جایزه اصلی این جشنواره طاووس طلایی نام دارد.

جشنواره‌هایی متفاوت با اسکار

از لحاظ ساختاری، بین فستیوال‌هایی مانند کن، ونیز، برلین و... با جوایز سینمایی مانند اسکار و... تفاوت‌هایی وجود دارد. دسته نخست، جشنواره‌های فیلم هستند که در یک بازه زمانی چند روزه، هنرمندان عرصه سینما را گرد هم می‌آورند اما اسکار یک جایزه بین‌المللی است که در آن فیلم‌ها داوری جمعی پیشین می‌شوند و به آن‌ها جایزه تعلق می‌گیرد.