سودان؛ در حال گذار به دموکراسی یا اسیر بازی قدرت نظامیان/ احزاب مخالف در سودان فاقد رهبری قدرتمند هستند/ صلاح قوش از چهره‌های تاثیرگذار است که آینده سودان را ترسیم می‌کند/ صلاح قوش در مواضعش حامی عربستان سعودی است/ عربستان سعودی و امارات متحده عربی صدها م

اعتمادآنلاین| مینا جزایری- این مقاله به بررسی اوضاع سودان پس از برکناری عمر البشیر می‌پردازد و توسط فارین پالیسی یا «سیاست خارجی» که نام مجله خبری سیاسی- اقتصادی است که بنیان‌گذاران آن ساموئل هانتینگتون و وارن منشل می‌باشند، منتشر شده است.

روز پنجشنبه پس از ماه‌ها اعتراض خیابانی، افسران ارتش در سودان رئیس‌جمهور عمرالبشیر را برکنار کردند، اما تظاهرات‌کنندگان به سرعت طرح انتقالی را که مطابق آن سازمانی انتقالی، قدرت را برای دو سال آینده در دست می‌گیرد رد کردند.

احمد عوض بن عوف وزیر دفاع که پرچم‌های سودان گرداگرد او را گرفته بود، در تلویزیون دولتی اعلام کرد حکومت 30 ساله بشیر تمام شده است. دیکتاتور پیر 75 ساله‌ای که از سال 2009 علیه او از سوی دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) به خاطر نسل‌کشی اعلام جرم شده بود، در خانه‌اش دستگیر شد. حامیان او به دلیل بسته شدن 24 ساعته فضای هوایی قادر به فرار از کشور نبودند.

در خیابان‌های خارطوم، معترضان هیجان‌زده سودانی پوسترهایی را پاره کردند که تصویر رهبر سابقشان بر آن بود. اما هنوز مشخص نیست که آیا 11 آوریل آغاز دموکراسی در سودان خواهد بود یا انتقال از یک دیکتاتوری به یک دیکتاتوری دیگر یا چیزی بدتر.

ابن عوف گفت شورای انتقالی دو سال کشور را هدایت خواهد کرد، اما جزئیاتی ارائه نداد. خود وزیر دفاع برای نقشش در نسل‌کشی در دارفور توسط حکومت سودان از سوی ایالات متحده تحت تحریم است.

سارا عبدالجلیل سخنگوی انجمن صنفی سودان گفت: «رویداد حاضر تکرار چرخه‌ کودتاهای پیشین است و به هیچ‌وجه مورد استقبال قرار نخواهد گرفت. صحبت‌های ابن عوف بسیار دور از انتظارات مردم سودان است... انتظاراتی که شامل انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از سوی رژیم به صورت بی‌قید و شرط به یک دولت انتقالی مدنی است.»

امجد فارد الطایب، فعال سیاسی سودانی این واقعه را به عنوان یک «کودتای نمایشی» توصیف کرد.

او به نشریه سیاست خارجی گفت: «مردم سودان چهار ماه خیابان‌ها را تصرف نکردند که یک دیکتاتور را با یک دیکتاتور دیگر جایگزین کنند.»

انجمن صنفی سودان نیروی محرکه اعتراضات بود. این گروه در ماه دسامبر همایش راهپیمایی را برای قیمت نان و شرایط زندگی آغاز کرد. اعتراضات به سرعت در سراسر کشور گسترش یافت و شمار معترضان به اندازه‌ای رسید که سودان هیچگاه در زمان حکومت البشیر مشابه آن را به خود ندید.

خالد مدانی، استاد سیاست‌های آفریقا و اسلام در دانشگاه مک‌گیل گفت: «در گذشته تجارب دموکراتیک توسط احزاب سیاسی سنتی سودان هدایت شده بود... اما بسیج معترضان در این دور جدید توسط وکلا، پزشک‌ها و مهندسان و البته سازمان‌های زنان هدایت شده است.»

اعضای این انجمن و دیگر فعالان به نشریه سیاست خارجی گفتند که آنها از فراخواندن ارتش برای پیوستن به اعتراضات تا آخر هفته گذشته خودداری کردند.

الکس دو وال، مدیر اجرایی بنیاد صلح جهانی در دانشگاه تافتس گفت: «به نظر می‌رسد که هدف از این قرارداد در حال حاضر این است که مانع جنگ داخلی شود.»

ایالات متحده، سودان را به عنوان یک دولت حامی تروریست می‌داند و تحریم‌های اقتصادی بر این کشور تحمیل کرده، اما همچنین رابطه‌ امنیتی را با این کشور حفظ کرده است که شامل همکاری در زمینه اطلاعاتی و مبارزه با تروریسم می‌شود.

روشن نیست که آیا بیانیه ابن عوف در مورد دولتی انتقالی آن دسته از نیروهای نظامی را که کنار معترضان بودند آرام‌تر خواهد کرد یا نه.

ذکریا مامپیلی یکی از محققان جنبش‌های اعتراضی و سیاست‌های آفریقایی در کالج واسر گفت: «احزاب مخالف موجود فاقد رهبری قدرتمندی هستند، بنابراین شخصیت یا حزب سیاسی مشخصی وجود ندارد که در این لحظات قدرت را به دست بگیرد... و به همین دلیل است که ارتش قادر به در انحصار گرفتن فضا تا کنون بوده است.»

جود دورمونت، تحلیلگر ارشد سابق سیا در آفریقا در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی به نمونه‌ الجزایر اشاره کرد، جایی که رئیس‌جمهور بلندمدت این کشور عبدالعزیز بوتفلیقه برکنار شد. او گفت: «ما در الجزایر دیده‌ایم که معترضان خواهان نقش داشتن در فرآیند انتقال قدرت هستند و در حال حاضر این شرایط (برای سودانی‌ها) قابل قبول نیست.»

یکی از سوال‌های پس از کودتا این است که آیا رهبران جدید سودان، البشیر را به دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) تحویل خواهند داد؟

بیش از 15 سال است که وکلای بین‌المللی که با حکم بزرگ‌ترین قدرت‌های جهان حمایت می‌شوند قادر به بازداشت البشیر برای پاسخگویی به بازماندگان نسل‌کشی در دارفور نیستند. شبه‌نظامیان حمایت شده از سوی دولت سودان در سال‌های 2003 و 2004 برنامه‌ای برای پاکسازی قومی در قسمت غربی این کشور را آغاز کردند.

زنان گفته‌اند که توسط سربازان البشیر ربوده و به بردگی جنسی گرفته شده‌اند. کشته شدن بیش از 300 هزار نفر و آواره شدن 2 میلیون نفر در این مناقشات میراث البشیر در سودان بود.

زید رعد الحسین، کمیسرعالی حقوق بشر به نشریه سیاست خارجی گفت: «خلع ید البشیر «خبر فوق‌العاده‌ای» است. من امیدوارم که ارتش کار درستی انجام دهد و او را به لاهه بفرستد. اگر آنها آینده جدیدی برای سودان می‌خواهند، مجبور خواهند شد دست از البشیر بکشند و او را به دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) تحویل دهند.»

زید گفت در حالی که او فکر می‌کند احتمال دارد بشیر را به کشور همسایه بفرستند تا روزهای آخر زندگی‌اش را در آنجا بگذراند، سقوطش برای دولت نظامی، فرصتی در اصلاح روابط با قدرت‌های کلیدی غربی فراهم می‌آورد.

شورای امنیت سازمان ملل ابتدا به ساکن در سال 2005 به آغاز بررسی‌ها در مورد پرونده البشیر توسط دادستان دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) حکم داد. دیوان بین‌المللی کیفری (ICC) او را در سال 2009 و 2010 به اتهام جنایات جنگی، جنایات علیه بشریت و نسل‌کشی محکوم کرد.

سودان که از جمله کشورهای عضو اساسنامه‌ رم و تاسیس‌کننده دیوان بین‌المللی کیفری نیست، از تحویل دادن البشیر سر باز زد. البشیر مکرراً به واسطه‌ سفر به اقصی نقاط جهان با مصونیت، حکم دستگیری توسط این دیوان را نقض کرد و با این کار اثرمندی این دیوان را به سخره گرفت.

گفته‌های سفیر تونی هال طی سفرش به دارفور در سال 2004 را که توسط ویکی‌لیکس منتشر شد به یاد آورید: «درد و رنج مردم دارفور هولناک است... من داستان‌هایی در مورد زنانی که مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند، مردانی که مورد ضرب و شتم واقع شدند و به قتل رسیدند و روستاهایی که سوزانده شدند، شنیدم و مردمی را دیدم که به‌سختی به حیات‌شان ادامه می‌دادند.»

اما بیش از یک دهه بعد، ایالات متحده تلاش کرد تا روابط خود را با تلاش‌هایی که طی دولت‌های باراک اوباما و دونالد ترامپ صورت گرفت با سودان ترمیم کند. دیپلمات‌های ایالات متحده به آرامی تحریم‌ها و انزوای بین‌المللی را در ازای مساعدت البشیر در زمینه همکاری علیه تروریسم، افزایش دسترسی به کمک‌های بشردوستانه و دیگر مسائل کاهش دادند. سیا از این رویکرد حمایت کرد زیرا البشیر خودش را به عنوان متحدی در مبارزه با گروه‌های تروریستی بازتعریف کرد.

برای ماه‌ها مقامات ارشد دولت ترامپ بر سر لغو عنوان دولت حامی تروریست برای سودان در ازای امتیازات بیشتر در مورد مسائل مربوط به حقوق بشر بحث کردند.

در میان چهره‌های تاثیرگذار که آینده سودان را ترسیم می‌کند، رئیس اطلاعات کشور صلاح قوش است. او سابقه همکاری با سازمان سیا در مورد تلاش‌های ضدتروریستی دارد و در مواضعش از عربستان سعودی و امارات متحده عربی حمایت می‌کند. هر دو کشور، به‌عنوان کشورهای خلیج فارس که برای تاثیر بر شاخ آفریقا رقابت می‌کنند، صدها میلیون دلار برای حمایت از البشیر و اقتصاد سودان اختصاص دادند.

ریچارد دیکر، مدیر برنامه عدالت بین‌المللی سازمان دیده‌بان حقوق بشر عنوان کرد سقوط البشیر احتمال اینکه نهایتاً او در لاهه با عدالت روبرو شود احیا می‌کند.

او در این زمینه گفت: «البشیر و دیگر هم‌سلکان او پشت این استدلال مخفی شده‌اند که سران حکومت‌ها را حتی برای جدی‌ترین جنایات هم نمی‌توان مورد پیگرد قرار داد... خب، مردم سودان این استدلال را ابطال کردند.»