هزینه‌های نظامی کشورهای جهان به سرعت در حال افزایش است/ آمریکا و چین مبالغ هنگفتی را به نیروهای مسلح خود اختصاص داده‌اند/ افزایش هزینه‌های نظامی به رقابت میان آمریکا و چین در آسیا مربوط است

اعتمادآنلاین| مینا جزایری- در گزارش منتشرشده در مجله اکونومیست درباره افزایش نظامی‌گری در جهان چنین آمده است:

جهان سرتاپا مسلح شده است. این نتیجه گزارش جدیدی است که موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRP) در 29 آوریل منتشر کرده است. این موسسه عنوان می­‌کند که هزینه‌های نظامی در جهان طی سال گذشته به 1.8 تریلیون دلار افزایش یافته است- که این میزان به معنای واقعی کلمه از زمان شروع ثبت این ارقام به صورتی قابل اعتماد در سال 1988، یعنی در طول جنگ سرد، در بالاترین سطح خود بوده و 76 درصد بالاتر از سال 1998 است؛ یعنی هنگامی که جهان در حال بهره بردن از «ثمره‌های صلح» بود. سهم هزینه‌های نظامی به عنوان بخشی از تولید ناخالص داخلی جهانی در سال‌های اخیر کاهش یافته است، اما این میزان در جهانی مملو از تنش‌های ژئوپلیتیک در حال افزایش به اندازه کافی اطمینان‌دهنده نیست.

افزایش این هزینه‌­ها بیش از هر چیز به دلیل رقابت میان آمریکا و چین بر سر به دست آوردن برتری در آسیا برانگیخته شده است. شروع‌کننده این رقابت آمریکاست. در سال 2018 آمریکا برای اولین بار در طول هفت سال گذشته بودجه دفاعی خود را، که پیش از این هم مبلغ هنگفتی را شامل می­‌شد، افزایش داد و این افزایش به دوران ریاضت اقتصادی در زمینه نظامی، که توسط کنگره اعمال شده بود، پایان داد. این افزایش بازتاب‌دهنده آغوش باز آمریکا در مقابل آن‌ چیزی است که «رقابت بزرگ برای قدرت» با روسیه و چین می‌نامند- و نیازمند سلاح‌های نادر و گران‌قمیت­‌تراست- به جای جنگ‌های چریکی بی‌نتیجه‌­ای که آمریکا از سال 2001 در آنها درگیر بوده است.

هزینه­‌های نظامی هیچ کشوری با هزینه‌­های ارتش آمریکا برابری نمی­‌کند. مطابق برآوردهای SIPRI، ارتش آمریکا 649 میلیارد دلار (دلار سال 2017)، که تقریباً برابر با مجموع هشت کشور بعدی است، صرف هزینه‌­های نظامی کرده است. حتی این میزان هم اشتهای پنتاگون برای هزینه­‌های نظامی بیشتر را اقناع نکرده است. در سال جاری این مبلغ به 716 میلیارد دلار رسیده است (با ارز رایج دلار که از سوی وزارت دفاع محاسبه شده است) و این امکان وجود دارد که در سال 2020 به مبلغ سرسام‌آور 750 میلیارد دلار برسد؛ افزایش سالانه­‌ای که تقریباً از بودجه دفاعی تمامی متحدان آمریکا در ناتو بیشتر است.

از این مقدار حدوداً 10 میلیارد دلار برای عملیات سایبری است که 10 درصد افزایش سالانه داشته است؛ بیش از 14 میلیارد دلار به پروژه­‌های فضایی اختصاص دارد که 15 درصد افزایش داشته است و شامل بزرگ‌ترین تقاضای بودجه در دو دهه اخیر برای ساخت کشتی می­‌شود.

چین خیلی عقب است. چین بین یک‌چهارم و دوپنجم از آنچه آمریکا انجام می‌دهد هزینه می‌کند (به گفته کارشناسان مقدار دقیق مشخص نیست زیرا هزینه‌های چین خیلی غیرشفاف است). رشد هزینه‌های نظامی چین به 10 درصد هم نمی‌رسد؛ یعنی همان مقداری که به صورت میانگین طی سال­‌های 2000 تا 2016 رشد پیدا کرده است. با این حال رشد هزینه‌­های نظامی چین، ربع قرن است که به صورت مداوم ادامه داشته و توازن قدرت را در آسیا به طور کامل بر هم زده است.

بین سال‌های 2009 و 2018، هزینه‌های دفاعی آمریکا به میزان 17 درصد در شرایط واقعی کاهش یافت، در حالی‌ که هزینه­‌های دفاعی چین تحت حکومت شی جین پینگ به میزان 83 درصد رشد پیدا کرد و از هر قدرت دیگری پیشی گرفت. اندرو اریکسون، استاد کالج نیروی دریایی ایالات متحده، یادآور می‌شود: «تا پیش از شی جین‌ پینگ هیچ‌کس در تاریخ چین نبوده که تا بدین سطح موجب توسعه نظامی چین شده باشد.» بیشتر از همه، نیروی دریایی است که از این وضعیت بهره برده است. IISS یکی دیگر از پژوهشکده‌­های فعال در این زمینه خاطرنشان کرد: طی سال‌های 2014 و 2018 کشتی‌های نیروی دریایی چین به ظرفیتی دست یافتند که از مجموع ظرفیت نیروی دریایی هند و فرانسه بیشتر است. با این‌ حال، سهم هزینه‌های دفاعی چین از تولید ناخالص داخلی این کشور، همچنان از پنج کشور اول کمتر است؛ یعنی 1.9 درصد از تولید ناخالص داخلی چین دربرابر 3.2 درصد که مربوط به آمار آمریکاست. این بدان معناست که اگر روابط ژئوپلیتیک رو به وخامت رود، فضا برای بیشتر شدن این میزان وجود خواهد داشت.

اصلاحات نظامی که شی جین پینگ در سال 2015 آغاز کرد شامل چابک‌تر کردن ارتش و سازماندهی کردن ساختار فرماندهی آن مطابق اصول آمریکایی است، که به نظر می‌­رسد این اقدام به ارزش پول اصلی این کشور، یوان، افزوده است.

در واکنش به این مساله، رقبای منطقه‌­ای چین نیز دست به جیب شده‌­اند. هزینه­‌های نظامی هند اکنون از هر کشور اروپایی بیشتر است. افزایش سالانه هزینه­‌های نظامی کره جنوبی در سال 2018 از سال 2005 تاکنون در بیشترین سطح خود قرار داشته و قرار است که مخارج نظامی ژاپن در طول پنج سال آینده افزایش یابد و تسلیحات تهاجمی جدیدی به کار گرفته شود که تابوهای صلح­‌جویانه­‌ پیشین را در هم خواهد شکست. روی هم رفته، هزینه­‌های نظامی آسیا 28 درصد هزینه‌­های نظامی کل جهان را شامل می‌­شود که به نسبت 9 درصد در سال 1988 افزایش قابل ملاحظه‌­ای محسوب می­‌شود.

در این اثنا، اروپاییان، که از پایان جنگ سرد به این سو ارتش­‌های خود را کوچک‌تر کرده‌­اند، در حال هماهنگ کردن اقدامات‌شان با یکدیگر هستند. بر اساس گزارش IISS در سال 2018 متحدان اروپایی ناتو هزینه­‌های نظامی خود را به میزان 2/4 درصد افزایش داده‌­اند. به طور خاص، لهستان که نگران همسایه‌­ دیوار به دیوار خود، روسیه، است، هزینه‌­های خود را به میزان 9/8 درصد افزایش داده است.

در صورتی که هزینه­‌های نظامی اروپا را یکجا به حساب آوریم، این قاره دومین قدرت نظامی بزرگ جهان محسوب می‌شود که مخارج نظامی آن چهار برابر روسیه است. با این حال مجموعه ناهماهنگ تجهیزات اروپایی (اروپایی‌­ها از 17 تانک مختلف استفاده می­‌کنند در حالی که آمریکا تنها از یک تانک استفاده می­‌کند) و وابستگی مستمر اروپا به آمریکا در حوزه‌­هایی کلیدی- همچون جابه‌جایی نیروها و سوخت‌رسانی به هواپیماهای جنگی- بدین معناست که کلیت نیروهای مسلح اروپا از مجموع اجزای آن مقدار بسیار کمتری را شامل می‌­شود.

با این حال تمامی نقاط جهان شاهد این قدرت‌افزایی‌ نیست. به گزارش SIPRI هزینه‌های نظامی در آفریقا برای چهارمین سال متوالی در سال 2018 به میزان 4/8 درصد کاهش یافته است و کشورهایی مانند آنگولا، الجزایر و سودان سقوط قابل ملاحظه‌­ای را تجربه می­‌کنند. اعتراضات در دو کشور آخر، و فشارهای موجود بر ارتش برای واگذار کردن قدرت به نیروهای مدنی، می‌تواند موجب کوچک‌تر شدن بیشتر بودجه­‌های نظامی هم بشود.

به نظر می‌رسد خاورمیانه نیز پس از سال‌ها خرید سلاح، در حال آرام شدن باشد. اگرچه SIPRI اطلاعاتی از قطر و امارات متحده عربی ندارد، اما این دو از بزرگ‌ترین مشتری‌های شرکت‌های غربی هستند و هزینه­‌ها برای دو کشور جنگ‌زده یمن و سوریه و دیگر مناطق در سال 2018 به میزان 1.9 درصد کاهش یافت.

به نظر می­‌رسد این روند استمرار یابد. عربستان سعودی، بزرگ‌ترین خریدار تسلیحات در منطقه ، که سهم قابل ملاحظه‌­ 8/8 درصدی از درآمد ناخالص خود را صرف امور دفاعی می‌­کند، امسال هزینه­‌های دفاعی‌اش را به میزان 1/9 درصد کاهش خواهد داد. ایران، رقیب این کشور، قصد دارد کاهش‌­های بیشتری در هزینه­‌های خود بدهد.

با این حال بزرگ‌ترین انقباض در روسیه اتفاق می‌افتد. ولادیمیر پوتین در ماه فوریه از رقبای غربی‌اش پرسید: «آیا آنها حساب کردن بلد هستند؟... مطمئنم که می‌­توانند. پس اجازه دهید سرعت و محدوده سیستم‌های تسلیحاتی‌ای را که داریم توسعه می‌دهیم حساب کنند.» اما برخلاف به رخ کشیدن نمایشی از موشک‌های جدید و تسلیحات قابل توجه ناتو در غرب، SIPRI بودجه دفاعی روسیه را محاسبه کرده که در سال 2018 به میزان 3.5 درصد کاهش پیدا کرده است- برای اولین بار در طول یک دهه روسیه در میان پنج کشور اول قرار ندارد. شاید این موضوع، نتیجه ضعیف شدن روبل باشد، اما به نظر می‌رسد که هزینه­‌های نظامی روسیه به پایان رسیده است. این یک فکر جدی برای آقای پوتین است.