نابرابری مهم‌ترین معضل فقر و حاشیه‌نشینی/ حاشیه‌نشینی کالبد جغرافیایی محض ندارد/ حمایت در مهاجرت‌ها اتفاق نمی‌افتد

اعتمادآنلاین| ‌ امروز نشستی با عنوان «فقر، نابرابری و حاشیه نشینی و بزرگداشت عمران صلاحی شاعر حاشیه‌نشین» در دانشکده علوم اجتماعی برگزار شد.

احمد مسجدجامعی، عضو شورای اسلامی شهر تهران، علی ربیعی استاد دانشگاه، هادی خانیکی استاد دانشگاه و رییس انجمن ایرانی فرهنگ و مطالعات، میرطاهر موسوی استاد دانشگاه، عباس عبدی، جامعه‌شناس، کمال اطهاری جامعه‌شناس و اکبر رجبی مدیرعامل موسسه «جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها» سخنرانان این مراسم بودند.

خانیکی با ارائه مقدمه‌ای این جلسه را آغاز کرد: برخی تصور می‌کنند حاشیه‌نشینی افراد را صرفا از لحاظ مادی محروم می‌کند اما حاشیه‌نشینی مساوی با محرومیت در تمام ابعاد زندگی است. به نوعی فرد حاشیه‌نشین از داشتن فرصت برابر اجتماعی،‌ آموزشی، فرهنگی، اقتصادی، بهداشتی و درمان و حتی از نظر داشتن امکان دیالوگ با دیگر آحاد جامعه محروم است.

رییس انجمن ایرانی فرهنگ و مطالعات ادامه داد: تنها آگاهی مردم از افراد حاشیه‌نشین به آنچه که رسانه‌ها منتشر می‌کنند محدود می‌شود. به همین دلیل هم هست که حاشیه‌نشینی صرفا کالبدی جغرافیایی ندارد و در همه ابعاد خودش را بازتاب می‌دهد. چرا که با این اتفاق، بخشی از جمعیت یک جامعه خارج از نظم اجتماعی قرار می‌گیرند.

حاشیه‌نشینی محدود به کالبد جغرافیا نیست

میرطاهر موسوی استاد دانشگاه در آغاز صحبت‌هایش به تعریف حاشیه‌نشینی پرداخت: «به نظر من کلمه حاشیه‌نشینی واژه کاملی برای افرادی که چنین زندگی دارند نیست چرا که صرفا کالبد جغرافیای را تعریف می‌کند. به همین دلیل من از واژه مسکن غیررسمی یا مسکن غیرمطلوب استفاده می‌کنم. نابرابری که در طول و عرض کشور ما با آن مواجه هستیم و تنوع فراوانی هم دارد. موضوعی که یکی از چالش‌ها در تدوین اهداف هزاره سوم سازمان ملل به آن اشاره شده است.

موسوی با اشاره به آمار این افراد در دنیا گفت: در حال حاضر و بر اساس آمار 1400 میلیون نفر در دنیا مسکن غیرمطلوب دارند که متاسفانه 1355 میلیون سهم از این افراد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند. این‌ها در حالی است که آسیب‌های این نوع زندگی تنها محدود به خودشان نیست و کل جامعه در آسیب‌های اجتماعی‌اش دخیل هستند.

موسوی با تاکید بر رشد شهرنشینی و عواقب آن برای جامعه عنوان کرد: اصلاحات ارضی، درآمد نفتی، اقتصاد تجاری و بلایای طبیعی در سال‌های اخیر از جمله عواملی است که باعث رشد شهرنشینی شده است. تهران در 100 سال اخیر جمعیتش 42 برابر و مساحتش 30 برابر شده است. کرج از 60 سال پیش جمیعتش 60 برابر شده و تعداد کلان‌شهرها در 30 سال اخیر به 9 شهر رسیده است.

موسوی در پایان خاطرنشان کرد: یکی از معضل‌های بزرگ کشور در حال حاضر رد شدن از فقر روستایی و ماندن در فقر شهری است؛ چیزی که حاشیه‌نشینی شهرنشین‌ها را به همراه داشته است. از سوی دیگر آمایش سرزمین هم در شرایطی در دستور کار استان‌ها قرار گرفته است که عملا هیچ آمایش سرزمینی در کشور به طور رسمی و استاندارد انجام نشده است.

احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران هم در این نشست به بخشی از ادبیات نویسندگان در توضیح زندگی جنوب شهری اشاره کرد و گفت: اگرچه در گذشته فقر بوده اما در سال‌های گذشته حاشیه‌نشینی نداشتیم.

گاهی وجود خانه هم کافی است، اگر غذایی هم در آن خانه نبود ایرادی ندارد

رجبی، مدیر عامل موسسه جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها، با معرفی نمونه‌هایی از وضعیت نابسامان کودکان و خانواده‌های حاشیه‌نشین گفت: اگر این روزها خانه‌ای مثل خانه‌های قدیم نازی‌آباد بود ما خوشحال می‌شدیم. اگر خانه‌ای بود تا خانواده‌ها در آن زندگی کنند ما خوشحال می‌شدیم حتی اگر گرسنه می‌خوابیدند.

رجبی عنوان کرد: شما تصور کنید که یک کارگر دستش از سه نقطه شکسته بود به خاطر اینکه یک کلید از دستش افتاد و رییسش بعد از عصبانیت با قفل به دستش ضربه زد. وقتی از او پرسیدم چرا شکایت نمی‌کنی گفت پول ندارم. این حرف‌ها را در شرایطی می‌زد که فرزندش هم آنجا ایستاده بود. تازه معتقد بود بعد از حضور مسئولان و مدیران اوضاعشان کمی بهتر شده است.

مدیر عامل موسسه جمعیت طلوع بی‌نشان‌ها در پایان گفت: هر کسی بخواهد حاضرم او را همراه خودم ببرم تا ببیند چه اتفاقی در حاشیه‌ها رخ می‌دهد. مکان‌هایی هست که روی یک میز بچه‌ها را می‌فروشند. مادران معتادی که برای 700 هزار تومان حقوق سخت‌ترین کارها را می‌کنند. به نظرم لازم است مدیران و مسئولان و رسانه‌ها فارغ از نگاه‌های حزبی و سیاسی به انعکاس این مناطق بپردازند.

حمایت در مهاجرت‌ها اتفاق نمی‌افتد

عباس عبدی به منظور ارائه‌ تجربه زیستی‌اش از زندگی در این مناطق در این جلسه شرکت کرده بود. عبدی با توضیح طرح مصدق گفت: مرحوم مصدق طرح نازی‌آباد، یوسف‌آباد و نارمک را ارائه داده بود. زمین‌‌های بزرگی را که گویا برای دوران قاجار بودند با قیمت مناسب به مردم فروختند. زمین‌هایی با وسعت 140 متر که با طرحی ویلایی ساخته می‌شد. در این طرح‌ها تنها نازی‌آباد بود که به این طرح وفا نکرد؛ یا خانه‌های ویلایی ساخته نشد یا به خانه‌های کوچ در حد 40 متری تقسیم شد.

عبدی ادامه داد: قبلا مهاجرت به معنای امروز نبود. حدود 30 سال پیش مهاجرت به نوعی جابه‌جایی جمعیتی بود. به همین دلیل هم حمایت و پشتوانه از سوی مردم یک شهر در شهر جدید دیده می‌شد اما الان چنین حمایتی دیده نمی‌شود.

این فعال اصلاح‌طلب دلیل این اتفاق را از بین رفتن اتصال درست نهادهای مذهبی می‌داند: قبلا هیات و مسجدی بود که استقلال واقعی داشت و به عنوان نهادی مذهبی نقش حوضچه‌های آرامش در سدها را ایفا می‌کرد، جایی برای تخلیه انرژی مضاعف.

ربیعی وزیر سابق کار هم در پایان این جلسه از برچسب‌زدن‌های جغرافیایی انتقاد کرد: اینکه پارادایم جنوب شهر و شمال شهر بسازیم معضل بزرگی است که باعث تفکیک بین جامعه می‌شود. راهکار مناسب برای این موارد توانمندسازی است که باید با حمایت مدیران انجام شود.