سخنگویان دولت؛ از دولت موقت تا دولت روحانی/ ربیعی بعد از وزارت بخت خود را در جایگاه سخنگویی می‌سنجد

اعتمادآنلاین| علی ربیعی 64 ساله، وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان دومین سخنگوی دولت‌ دوازدهم انتخاب شد. ربیعی 17 مرداد سال 97 بعد از حدود پنج سال حضور در جایگاه وزیر کار دولت یازدهم و دوازدهم در نهایت با عدم اعتماد مجدد نمایندگان مجلس روبه‌رو شد و از جایگاه وزارت کناره‌گیری کرد. هرچند که او در حدود 10 ماهی که از برکناری‌اش می‌گذرد سمت دولتی نداشته اما از دولت جدا هم نبوده است. ربیعی در این مدت در مناسبت‌ها و جلسات مختلف در کنار روحانی و اعضای هیات دولت دیده شده و به نوعی به نظر می‌رسید نقش مشاور را بازی می‌کرده است.

به گزارش اعتمادآنلاین ، نام ربیعی به عنوان گزینه‌ای که سوابق امنیتی و اطلاعاتی هم دارد از همان ابتدای کناره‌گیری نوبخت به عنوان یکی از گزینه‌های محتمل سخنگویی همواره مطرح بود و حالا او با موافقت رییس‌جمهوری جایگاهی را در اختیار دارد که علاوه بر نیاز به هماهنگی بیش از پیش باید به نوعی نقش ضربه‌گیری را هم برای دولت بازی کند، چرا که سخنگویی این روزهای دولت دوزادهم با توجه به شرایط کشور، جنگ اقتصادی و فشارهای داخلی و منطقه‌ای از هر زمان دیگری به نظر سخت‌تر می‌آید.

از سوابق دیگر سخنگوی جدید دولت دوازدهم می‌توان به فرماندهی در سپاه پاسداران، عضو موسس خانه کارگر، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت اطلاعات در دوره وزارت محمد ری‌شهری و علی فلاحیان، مسئول اجرایی و مسئول کمیته تبلیغات دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی، مشاور اجتماعی سیدمحمد خاتمی رییس دولت اصلاحات یاد کرد. علی ربیعی در حالی قبای سخنگویی دولت را بر تن می‌کند که این قبا، سرنوشت‌های متفاوتی را برای اسلاف او در این سمت یعنی محمدباقر نوبخت، عباس امیرانتظام، بهزاد نبوی، احمد توکلی، عطاءالله مهاجرانی، عبدالله رمضان‌زاده و غلامحسین الهام به دنبال داشته است.

محمدباقر نوبخت؛ اولین سخنگوی دولت روحانی

محمدباقر نوبخت، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی و سرپرست معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رئیس‌جمهور عنوان هشتمین سخنگوی دولت ایران را از آن خود کرد. نوبخت در حالی سخنگوی دولت شد که میانگین سنی هفت نفری که پیش از او این سمت را بر عهده داشتند، عدد 63 را نشان می‌دهد و نوبخت 63 ساله به‌عنوان اصلی‌ترین مرجع اطلاع‌رسانی عملکرد دولت وظیفه پاسخگویی به افکارعمومی را بر عهده داشت. او نهم مردادماه سال 97 بعد از پنج سال در اختیار داشتن جایگاه سخنگویی و اعمال فشارهای زیاد از طرف منتقدانش این جایگاه را ترک کرد و ترجیح داد صرفا به عنوان رئیس سازمان برنامه و بودجه به کار خود در دولت دوازدهم ادامه دهد.

امیر انتظام؛ سخنگوی ناکام دولت موقت

روز 15 بهمن‌ماه 57 مهدی بازرگان به عنوان نخستین نخست‌وزیر انقلاب اسلامی منصوب شد. جهان می‌خواست بداند که انقلابیون ایران چگونه می‌اندیشند و چه راهی را می‌خواهند بروند. آگاهی از این مسائل باعث شد تا سخنگوی دولت موقت به چهره‌ای مشهور در کشور و مجامع بین‌المللی بدل شود. عباس امیرانتظام در 46 سالگی هم معاون نخست‌وزیر در دولت موقت مرحوم مهدی بازرگان می‌شود و هم سخنگوی دولت. پس از اشغال سفارت امریکا توسط دانشجویان خط امام و انتشار اسناد مشهور، او در حالی که در کشورهای اسکاندیناوی به‌عنوان سفیر ایران فعالیت می‌کرد، به تهران فراخوانده شد. دانشجویان مسلمان پیرو خط امام تاکید داشتند اسناد و مدارک زیادی دال بر ارتباط‌های سری امیرانتظام با آمریکایی‌ها در اختیاردارند.

بهزاد نبوی؛ سخنگوی قدرتمند

شهید محمدعلی رجایی نخست‌وزیر می‌شود و یکی از مردان محبوب و معتمدین خود را به عنوان سخنگوی دولت انتخاب می‌کند: «بهزاد نبوی». بهزاد نبوی در 40 سالگی در کنار سخنگویی دولت، مشاور نخست‌وزیری را هم بر عهده داشت. او به سبب نزدیکی به شهید رجایی توانست به یکی از تاثیرگذارترین چهره‌های دولت رجایی بدل شود. اقدامات او در سخنگویی دولت حتی فراتر از مردانی بود که پس از او سخنگوی دولت شدند. بهزاد نبوی در زمینه سرنوشت اعضای بازداشت‌شده سفارت امریکا مذاکرات نفس‌گیری را با «وارن کریستوفر» معاون وقت وزارت خارجه ایالات‌متحده به انجام رساند و سرانجام توافقات طی بیانیه‌ای که به «بیانیه الجزایر» معروف شد به اطلاع عموم رسید.

مسئله دیگری که بهزاد نبوی در قامت سخنگوی دولت را باهم‌منصبان خود متمایز کرد نوع واکنش او به ترور شهید رجایی و باهنر بود. خودش در این زمینه می‌گوید: «پس از انفجار دفتر نخست‌وزیری و مسجل شدن شهادت رجایی و باهنر، همکاران مرا به زور به دفتر آقای هاشمی رفسنجانی در مجلس هدایت کردند و جلسه هیئت دولت در دفتر ایشان تشکیل شد. فردای آن روز قرار بود محاصره آبادان شکسته بشود. این نخستین عملیات تهاجمی از سلسله عملیاتی بود که نیروهای ما بعد از آن شکست‌ها و عقب نشانی‌های اولیه، در آن پیروزی به دست آوردند. در هیئت دولت عنوان شد برای اینکه به این عملیات خدشه وارد نشود ما نباید اخبار واقعه را فعلا به طور دقیق منعکس کنیم. بنده آن زمان سخنگوی دولت بودم و خبرنگار رادیو و تلویزیون در حضور هیئت دولت با من مصاحبه کرد. من یک‌بار مصاحبه را انجام دادم و تقریباً همه حاضران بر این عقیده بودند که مصاحبه خوبی نبوده و چهره من غمگین بوده است. توصیه کردند مصاحبه دیگری بکنم. نهایتاً در مصاحبه‌ای که به تأیید جمع رسید، اظهار داشتم حادثه‌ای اتفاق افتاده و رجایی و باهنر جراحاتی برداشته‌اند و در بیمارستان هستند و امیدواریم بهبود پیدا کنند.» این ماجرا بعدها به یکی از ابهامات اصلی مخالفان علیه سخنگوی دولت رجایی بدل شد، مخالفت‌هایی که تا انتخابات 88 ادامه داشت تا درنهایت مرد محبوب رجایی به شش سال حبس تعزیری محکوم شود.

احمد توکلی؛ سخنگویی چندماهه

به گزارش اعتمادآنلاین ؛ با انتخاب آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رئیس‌جمهور و پس از مباحث بسیار، میرحسین موسوی نخست‌وزیر شد. بهزاد نبوی سخنگوی دولت رجایی در دولت میرحسین موسوی به وزارت صنایع رفت و از سخنگویی دولت کناره‌گیری کرد تا احمد توکلی هم‌زمان با ریاست در وزارت کار در31 سالگی مدت کوتاهی سخنگویی دولت میرحسین موسوی را بر عهده گیرد. پس از استعفای او عملاً سخنگویی دولت به محاق رفت و نخست‌وزیر خود این وظیفه را به عهده گرفت. احمد توکلی برخلاف عباس امیرانتظام و بهزاد نبوی همچنان توانسته جایگاه خود در متن قدرت را حفظ کند و البته همچون دورانی که در دولت میرحسین موسوی حضور داشت جز اظهارنظر در بزنگاه‌هایی که خود می‌داند کمتر سخن می‌گوید.

دولت سازندگی؛ سخنگویی در محاق

در دولت‌های پنجم و ششم (12 مرداد 1368 تا 12 مرداد 1376) پست سخنگویی کاملاً از چارت قوه اجرایی کشور حذف شد و آیت‌الله هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس‌جمهور خود عهده‌دار وظیفه سخنگویی دولت شد. البته در این میان مرحوم حسن حبیبی در قامت معاون اولی رئیس‌جمهور هر از چند گاهی درباره برخی مسائل پاسخگوی رسانه‌ها بود.

عطاءالله مهاجرانی و عبدالله رمضان‌زاده؛ سخنگویان اصلاحات

دوم خرداد 76 و پیروزی سیدمحمد خاتمی، انقلابی را در فضای اجتماعی و سیاسی ایران به دنبال داشت. خاتمی با اعلام اینکه دولت اصلاحات دولتی پاسخگو خواهد بود جایگاهی ویژه را برای سخنگویی دولت در نظر گرفت. او این پست را که در دولت قبلی به محاق رفته بود احیا کرد و بلافاصله سیدعطاءالله مهاجرانی 43 ساله را که وزیر فرهنگ بود به عنوان سخنگو منصوب کرد. مهاجرانی در ابتدای کار تلاش بسیاری کرد تا ساختار اداری مناسبی برای این پست ایجاد کند که حواشی حضور او در وزارت فرهنگ هرگز این اجازه را به او نداد تا تنها نام سخنگوی دولت را همراه داشته باشد.

در دولت دوم خاتمی، عبدالله رمضان‌زاده 40 ساله در کنار دبیری هیات دولت کاری را که مهاجرانی در انجام آن موفق نبود به اتمام رساند و تحولی اساسی را در سخنگویی دولت ایجاد کرد. او جلسات منظم هفتگی با خبرنگاران را تنظیم کرد تا برای نخستین بار خبرنگاران رسانه‌های مختلف روزی یک‌بار در هفته بتوانند سؤالات خود را پس از پایان جلسات هیات دولت از وزرا داشته باشند. او در کنار این کار هفته‌ای یک‌بار رودرروی خبرنگاران می‌نشست و به‌راحتی به هر سؤالی که خبرنگاران از او می‌پرسیدند پاسخ می‌داد. همین اقدام رمضان‌زاده سبک جدیدی از تعامل رسانه‌ها و دولتمردان در ایران را به دنبال داشت. با این حال در ماه‌های آخر دولت خاتمی به سبب برخی اختلافات سخنگو با رئیس دولت این جلسات به‌صورت منظم برگزار نشد.

غلامحسین الهام؛ ابوالمشاغل سخنگو

با پیروزی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات ریاست جمهوری 84 همه فکر می‌کردند که او حداقل در باب سخنگویی، همچون دولت دوم خاتمی عمل خواهد کرد و به‌سرعت یک نفر را به‌عنوان سخنگو منصوب خواهد کرد. اما چند ماهی گذشت و احمدی‌نژاد سخنگوی دولت نهم را مشخص نکرد و بیشتر خود به گفت‌وگوی تلویزیونی و پاسخگویی به خبرنگاران در حاشیه مراسم‌های مختلف بسنده کرد تا این شائبه در افکار عمومی ایجاد شود که احمدی‌نژاد همچون هاشمی رفسنجانی علاقه دارد شخصاً پاسخگوی اقدامات دولت باشد. اما با افزایش پرسش‌ها درباره سخنگویی دولت، محمود احمدی‌نژاد غلامحسین الهام را با حفظ سمت‌های دیگر برای سخنگویی دولت انتخاب کرد.

الهام تجربه سخنگویی در قوه قضاییه و شورای نگهبان را در کارنامه خود داشت و می‌دانست که چگونه باید رودرروی خبرنگاران قرار بگیرد. با توجه به حمایت تمام‌قد الهام و همسرش از شخص احمدی‌نژاد به نظر می‌رسید ایفای نقش در این پست با کمترین تنش برای او همراه باشد. اما پیش‌بینی‌ها غلط از آب درآمد و در دو سال آخر دولت نهم بسیاری از موضع‌گیری‌های سخنگوی دولت با اقدام عملی دولت نهم تکذیب شد. الهام در دولت دهم برخلاف دولت نهم، مشاغل خود را یکی پس از دیگری از دست داد اما در اواخر فعالیت دولت دهم با نظر احمدی‌نژاد بازهم به جایگاه سخنگویی دولت بازگشت ولی این بار برخلاف دولت قبلی کمتر حاضر شد پاسخگوی سئوالات خبرنگاران باشد.

دو سال پرچالش پیش‌روی ربیعی و دولت

علی ربیعی در حالی جایگاه سخنگویی دولت را عهده‌دار شده است که کشور در سرایط سختی قرار دارد. با نگاهی به سابقه سخنگویی در دولت‌های گذشته، سخنگویی در دولت کار سخت و حساسی است که از ثبات زیادی هم برخودار نیست. باید دید که انتخاب یک فرد پرسابقه مانند ربیعی که البته حضور او در وزارت کار هم با انتقادهای بسیاری همراه بود، می‌تواند وضعیت را تغییر دهد یا خیر. به هر حال در شرایطی که کشور با آن روبه‌رو است سخنگویی دولت دوازدهم به نظر از هر زمان دیگری سخت‌تر می‌آید.