دیپلماسی اقتصادی فعال ترکیه در قاره آفریقا عامل رشد اقتصادی این کشور

اعتمادآنلاین| ترکیه به دلیل نداشتن منابع طبیعی و معادن استراتژیک از یک اقتصاد صادرات محور بر پایه تولید برخوردار است، برای همین مسئولین این کشور بیش از هرچیزی به دنبال افزایش توانایی اقتصادی خود با استفاده از دیپلماسی اقتصادی با کشورهایی هستند که در کنار منابع طبیعی غنی، دارای بازاری بکر برای فروش کالاهای ترک باشند. در این چارچوب سیاستگذاران آنکارا در تلاش هستند تا با استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی خود و با متنوع کردن بازارهای اقتصادی، انعطاف پذیری اقتصادی و قدرت چانه زنی سیاسی را افزایش دهند.

آفریقا به عنوان قاره ای با ذخایر غنی معدنی و انرژی در کنار داشتن بازاری بکر و آماده برای کالاهای ترکیه ای یک فرصت کم نظیر برای این کشور به وجود آورد. با روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه از سال 2003، نگاه ترکیه به قاره آفریقا تغییر کرد و این موضوع باعث افزایش حجم سرمایه گذاری بخش خصوصی این کشور در آفریقا شد. این حجم از سرمایه گذاری در کنار افزایش قدرت سیاسی ترکیه در سازمان های بین المللی، باعث افزایش تاب آوری سیستم اقتصادی این کشور در برابر بحرانهای بین المللی مانند بحران مالی 2009 شد. در همین راستا در این یادداشت سعی میشود با نگاه به عملکرد اقتصادی جمهوری ترکیه در آفریقا، نظری بر عملکرد دیپلماسی اقتصادی این کشور در این قاره بیندازیم.

جایگاه آفریقا در سیاست‌های ترکیه

تا قبل از روی کار آمدن دولت حزب عدالت و توسعه در ترکیه، قاره آفریقا جایی در سیاست های اقتصادی این کشور نداشت، اما دولت اردوغان که اصول سیاست خارجی خود را با تکیه بر دو مفهوم پیشینه‌ی تاریخی عثمانی و چند جانبه نگری اقتدارزا تعریف می کرد، بازتعریف جایگاه آفریقا در عرصه های اقتصادی و سیاسی این کشور را در دستور کار خود قرار داد، این موضوع باعث شد تا از سال 2003 ترکیه نگاه ویژه ای به آفریقا داشته باشد (1) و در همین راستا افزایش همکاری های میان آنکارا و آفریقا در چارچوب «سیاست گشایش به سوی آفریقا» تعریف شد و اکنون این کشور 41 سفارتخانه در آفریقا دارد و سعی دارد این تعداد را تا 50 سفارت گسترش دهد.

جایگاه آفریقا در سیاست خارجی ترکیه به قدری با اهمیت است که سال 2005 در ترکیه به نام «سال آفریقا» نام گذاری شده بود. این کشور علاوه بر سیاست گذاری برای بازگشایی سفارتخانه در تمام کشورهای آفریقایی، در سال 2008 نیز نشست سران ترکیه - آفریقا را برگزار کرد. بر این اساس، آنکارا گام نخست و جدی خود را برای حضور در قاره آفریقا از حدود 10 سال پیش آغاز کرد و در نتیجه این اقدامات ترکیه از سال 2008 تاکنون شریک راهبردی اتحادیه آفریقا به شمار می رود.

از سوی دیگر اردوغان، از دوران نخست وزیری تقریبا هر سال یکبار به این قاره سفر کرده و از بیش از 30کشور آفریقایی بازدید به عمل آورده است که این سفرها در جدول ذیل مورد بررسی قرار گرفته است:

دیپلماسی فرهنگی و علمی مقدمه دیپلماسی اقتصادی ترکیه در آفریقا

ترکیه برای حضور موثر اقتصادی در آفریقا سه راهبرد سیاسی، فرهنگی و علمی را تعریف کرده و در هر حوزه فعالیت های خود را به شکل موثری دنبال می کند. در این چارچوب پیش از آنکه دیپلماسی اقتصادی ترکیه در آفریقا فعال شود ابتدا دیپلماسی فرهنگی در قالب کمک های بشر دوستانه، آموزش زبان ترکی و مسائل درمانی و بهداشتی در این قاره فعال شده بود.

آژانس توسعه و همکاری ترک (تیکا)، بنیاد معارف، اگزیم بانک، هلال احمر، بنیاد جوانان ترکیه، موسسه فرهنگی یونس امره به عنوان مهمترین نهادهای فعال در زمینه کمک های بشر دوستانه و دیپلماسی فرهنگی این کشور در قاره آفریقا در سال های اخیر بوده اند. این در حالی است که طی 10 سال اخیر ترکیه علاوه بر توسعه مناسبات سیاسی و اقتصادی، توسعه روابط علمی را نیز در نظر داشته و بر این اساس به بیش از 10 هزار دانشجوی آفریقایی از این کشور بورس تحصیلی دریافت کرده اند.

حجم اقتصاد میان ترکیه و آفریقا

بخش خصوصی ترکیه در سال های اخیر سرمایه گذاری در آفریقا را به شکل جدی دنبال کرده و هم اکنون رقم طرح های قراردادی این کشور در قاره آفریقا به بیش از 55 میلیارد دلار رسیده و در نظر دارد با تشکیل پایگاههای راهبردی اقتصادی ویژه و با اتحاد اقتصادی با کشورهای قاره آفریقا، در بازار یک تریلیون دلاری این قاره حضور موثری داشته باشد. حجم تجارت و مبادلات اقتصادی بین ترکیه و کشورهای آفریقایی 15 سال پیش حدود سه میلیارد دلار بود، ولی این رقم هم اکنون به 17.5 میلیارد دلار رسیده ، میزان صادرات ترکیه به آفریقا از 2میلیارد دلار در سال 2003 به بیش از 14میلیارد دلار در سال 2018 رسیده است و همچنین رقم سرمایه گذاری مستقیم ترکیه از 100 میلیون دلار در 15 سال قبل به 6.5 میلیارد دلار افزایش یافته و علاوه بر این، 47 توافق نامه همکاری اقتصادی و تجاری بین ترکیه و کشورهای آفریقایی به امضا رسیده است. این در حالی است که شرکت های هواپیمایی ترکیه هم اکنون پرواز مستقیم به52 نقطه در 33 کشور این قاره را برقرار کرده است.

هرچند وجود برخی از چالش های سیاسی مانند حمایت ترکیه از اخوان المسلمین در مصر باعث به وجود آمدن موانعی برای صادرات محصولات ترکیه ای به مصر شد اما در کل میتوان این کشور را در توسعه مناسبات با اکثر کشورهای آفریقایی موفق دانست. این موضوع میتواند به عنوان مدلی کاربردی و عملگرایانه برای دیپلماسی اقتصادی جمهورری اسلامی ایران نیز مطرح شود. نگاه سیاسی به اقتصاد و ضعف در دیپلماسی اقتصادی به عنوان یکی از نقاط ضعف دستگاه سیاست خارجی کشور به حساب می­آید، که می شود با الگو گرفتن از ترکیه و ارائه یک راهبرد بلندمدت و روشن به مسائل اقتصادی و حمایت از بخش خصوصی در کشف بازارهای جدید در محیط بین المللی این نقطه ضعف را مرتفع کرد.

منبع: فارس