تونی موریسون، نویسنده زن سیاهپوست و برنده جایزه نوبل ادبیات که بود؟+ عناوین کتاب‌ها

اعتمادآنلاین| تونی موریسون، نویسنده پرآوازه‌ آمریکایی که تجربیات زندگی آفریقایی‌تبارهای آمریکا را در رمان‌های خود منعکس می‌کرد، شامگاه دوشنبه 14 مرداد در سن 88 سالگی درگذشت. او نخستین زن سیاه‌پوست بود که جایزه نوبل ادبیات را از آن خود کرد. موریسون تنها شاعر و نویسنده‌ای بزرگ نبود، بلکه از صداهای رسای مدافع آزادی و برابری در آمریکا و جهان به شمار می‌رفت.

احترام به حریم شخصی خانواده موریسون

خانواده موریسون و ناشرش، انتشارات ناپف، ساعاتی پس از درگذشت او در اطلاعیه‌ای عنوان کردند که این نویسنده در پی دست‌وپنجه نرم کردن با یک بیماری کوتاه‌مدت، در مرکز درمانی مونته‌فیور نیویورک چشم از جهان فرو بست. خانواده تونی موریسون با انتشار اطلاعیه‌ای، با قدردانی از آشنایان و دوستداران این نویسنده، خواستار احترام به حریم شخصی و خانوادگی بازماندگان شد.

صدای سیاه‌پوستان آمریکایی

تونی موریسون در اوج بحران مالی دهه 1930 آمریکا، که از آن تحت عنوان «رکود بزرگ» یاد می‌شود، در ایالت اوهایو زاده شد. او را صدای سیاه‌پوستان آمریکایی می‌دانند که زندگی‌شان در رمان‌هایی چون «آبی‌ترین چشم»، «آواز سلیمان» و «دلبند» بازتاب یافته است.

برنده جایزه نوبل ادبیات

موریسون در طول دوران حرفه‌ای خود عالی‌ترین نشان‌ها و جوایز ادبی جهان را تصاحب کرد که سرآمد آنها نوبل ادبی سال 1993 است؛ جایزه‌ای که آن سال برای اولین بار به یک زن سیاه‌پوست تعلق گرفت.

آکادمی نوبل در اطلاعیه خود دلیل این انتخاب را «قدرت خیال‌پردازی» و زبان ویژه نوشتاری تونی موریسون عنوان کرده بود، گو اینکه نویسنده تلاش می‌کند خود را از دسته‌بندی‌های زبانی‌ که برای سیاهان و سفیدپوستان برساخته‌اند، رها سازد.

جایزه پولیتزر، نشان لژیون دونور و مدال آزادی رئیس‌جمهوری آمریکا نیز دیگر دستاوردهای تونی موریسون است که این آخری را سال 2012 از باراک اوباما دریافت کرد.

تونی موریسون که بود؟

تونی موریسون دومین فرزند خانواده بود. آنها چهار فرزند بودند. پدرش جوشکار بود، اما در ساعات اضافی کارهای متفرقه دیگری هم می‌کرد تا بلکه از عهده مخارج زندگی برآید. پدر تونی که در ایالت جورجیای آمریکا متولد و بزرگ شده بود در 15 سالگی شاهد لینچ‌ کردن (ضرب و جرح علنی و به دار یا صلابه کشیدن کسی توسط افراد خودسر) دو مرد سیاه‌پوست توسط سفیدپوستان بود.

پدرش هیچ‌گاه اذعان نکرده که اجساد بر دار کشیده‌شده آن دو مرد را از نزدیک دیده، اما تونی موریسون یقین یافته بود که پدرش آنها را دیده و خاطره آن را همیشه با خود حمل می‌کرده. مادر تونی اما عاشق موسیقی بود و همزمان قدرت تخیل و داستان‌سرایی بالایی داشت و هم او بود که نطفه عشق به ادبیات را از طریق موسیقی فولکلور و روایتگر در وجود تونی نهاد.

خانواده‌ در لورین اوهایو اقامت داشتند. وقتی تونی تنها دو سال داشت، صاحب‌خانه‌شان بدون اخطار قبلی و در حالی که آنها هنوز در خانه بودند آن را آتش زد، چراکه پدر و مادر تونی قادر به پرداخت اجاره نبودند. موریسون بعدها گفت پدر و مادرش به این «رفتار به غایت بزدلانه»‌ صاحب‌خانه با خنده جواب دادند و همین به تونی کوچک یاد داد چگونه می‌توان بدون خشونت به چنین اعمالی پاسخ داد.

اکنون مرگ موریسون، نویسنده‌ای برجسته و فعال پیشرو مبارزه با نژادپرستی که به تبعیض علیه اقلیت‌ها در جامعه آمریکا شهرت داشت، دقیقاً در روزهایی اتفاق افتاده که به علت تیراندازی مرگبار در «ال‌پاسو»ی تگزاس، یک بار دیگر سفیدپوست‌پرستی و تروریسم نژادپرستانه داخلی در آمریکا مورد توجه قرار گرفته است.

آثار و کتاب‌ها

برخی از آثار این نویسنده عبارت است از: «آبی‌ترین چشم» (رمان- 1970)، «سولا» (رمان- 1973)، «آواز سلیمان» (رمان- 1977)، «بچه‌ قیر» (رمان- 1981)، «محبوب یا دلبند» (رمان- 1987)، «جاز» (رمان- 1992)، «بهشت» (رمان- 1999)، «عشق» (رمان- 2003)؛ «جعبه بزرگ» (کتاب کودک- 2002)، «کتاب آدم‌های بدجنس» (کتاب کودک- 2002)، «اختیار دست کی است؟ شیر یا موش؟» (کتاب کودک- 2003)، «اختیار دست کی است؟ مورچه یا آخوندک؟» (کتاب کودک- 2003)، «اختیار دست کی است؟ توله‌سگ یا مار؟» (کتاب کودک- 2004)، «اختیار دست کی است؟ آینه یا شیشه؟» (کتاب کودک- 2007)؛ و «امت خیالباف» (نمایشنامه- 1986).

در ایران مترجمانی چون سهیل سمی، شهریار وقفی‌پور، کیومرث پارسای، گلرخ سعید‌نیا، شیریندخت دقیقیان و ساناز صحتی در ترجمه آثار این نویسنده کوشیده‌اند و تاکنون برخی از رمان‌های موریسون با نام‌هایی چون «جاز»، «محبوب»، «سولا»، «محبوب قیری» و «عشق» در ایران منتشر شده‌اند.

رمان‌های به‌جامانده

بدین ترتیب از این نویسنده 11 رمان بر جای مانده است. خانم موریسون به عنوان نخستین زن آمریکایی-آفریقایی‌تبار در سال 1993 برنده نوبل ادبیات شد. او نخستین رمانش به نام «آبی‌ترین چشم» را در سال 1970 منتشر کرد.

رمان «دلبند» او که در سال 1998 منتشر شد، داستان یک زن برده سیاه‌پوست را روایت می‌کند. این رمان دستمایه فیلم سینمایی‌ای شد که اپرا وینفری، مجری و تهیه‌کننده معروف برنامه‌های تلویزیونی، نقش اصلی آن را بازی کرد. به اعتقاد بسیاری از منتقدان ادبی، تونی موریسون نویسنده‌ای بود که با نوشتن رمان بدعت‌گذار خود موسوم به «دلبند» طرز صحبت و تفکر آمریکا درباره بردگی را تغییر داد. داستان این کتاب درباره مادری است که کشتن دخترش را به اینکه او از بردگی رنج ببرد، ترجیح می‌دهد.

خواندن این کتاب در دبیرستان‌ها و دانشکده‌های آمریکا الزامی است و این خود موفقیتی فوق‌العاده برای یک نویسنده در قید حیات، قلمداد می‌شد. خانم موریسون، که نژادپرستی در کانون نوشته‌هایش قرار داشت، جایی گفته بود: «ما همه می‌میریم. این شاید فلسفه زندگی باشد. اما ما سخن می‌گوییم و این شاید معیار سنجش زندگی ما باشد.»