ضرورت افزایش روابط اقتصادی با همسایه شرقی

اعتمادآنلاین| دو ملت بزرگ و کهن ایران و افغانستان علاوه بر همسایگی، اشتراکات تاریخی و ریشه‌های فرهنگی مشترکی دارند که از آن جمله می‌توان به دین، تاریخ و زبان مشترک اشاره کرد. همین موارد موجب شد که ملت و دولت ایران در سال‌های جنگ در افغانستان، با آغوش باز پذیرای مهاجرین افغان باشند.

در حال حاضر نیز حدود 1/5 الی 3/5 میلیون مهاجر افغان در ایران سکونت دارند. پس از سال‌ها انزوا و جنگ، افغانستان امروز رو به پیشرفت است. دولت افغانستان در چند سال اخیر ضمن ایجاد بستر صلح و امنیت نسبی در اکثر ولایات کشور، سعی نموده با جذب سرمایه گذاری خارجی در بخش تجارت، ترانزیت و حمل و نقل به پیشرفت‌های خوبی دست یابد.

همچنین لازم به ذکر است، افغانستان توانسته به عضویت سازمان تجارت جهانی درآید و جزو کشورهایی است که ایالات متحده آمریکا طی یک برنامه تجاری به تولیدکنندگان و بازرگانان آن کشور اجازه داده است تا بتوانند حدود 5000 قلم کالا را بدون پرداخت عوارض گمرکی به بازار این کشور صادر نمایند.

ایران و پاکستان دو کشور تاثیرگذار در اقتصاد افغانستان هستند. از سال‌های دور اکثر واردات کشور افغانستان از طریق مرزهای این دو کشور صورت می‌گیرد، اما در چند سال اخیر به ایجاد تنش در روابط کابل- اسلام‌آباد و همچنین اعمال مقررات سخت‌گیرانه بر تجار افغانستانی از سوی دولت پاکستان، موجب شده که حجم مراودات تجاری کشور افغانستان با ایران افزایش چشمگیری داشته باشد.

همین امر باعث شد که افغانستان به جهت واردات کالا، بندر چابهار ایران را جایگزین بندر کراچی پاکستان نماید. در حال حاضر با عنایت به اینکه، افکار عمومی در افغانستان علیه پاکستان بوده و ممنوعیت استفاده از کالای پاکستانی در فضای مجازی و رسانه‌ای این کشور دست به دست می‌شود و همچنین کفه وزنه نرخ برابری ریال در برابر افغانی، به نفع واحد پول افغانی است، ایران موقعیت بهتری نسبت به دیگر همسایه افغانستان در این کشور دارد.

ایران راهی برای رهایی افغانستان از بن بست ترانزیتی

علی‌رغم برخی از تلاش‌ها در طول سال‌های گذشته برای ارتقای مناسبات تجاری و اقتصادی با کشور افغانستان ما هنوز نتوانسته‌ایم از تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های این کشور استفاده کنیم. البته بخشی از این کم کاری‌ها متوجه تهران است و بخش دیگر هم به اقتضائات داخلی حال حاضر افغانستان باز می‌گردد. به هر حال باید پذیرفت که اکنون مسئله ناامنی در افغانستان بر دیگر ابعاد این کشور مانند تجارت، اقتصاد، دیپلماسی و حتی مناسبات فرهنگی و اجتماعی اثرات سو خود را داشته است.

اما نباید از این موضوع برای توجیه کم کاری‌های تهران استفاده کرد. باید در طول این سال‌ها تلاش‌های جدی‌تری را برای افزایش مناسبات تجاری با کشور افغانستان شکل می‌دادیم. یقینا تلاش برای بهره برداری از خط آهن مشترک ایران و افغانستان می‌تواند یک نقطه عطف در این زمینه باشد. ما می‌توانیم و باید به عنوان بزرگترین و مهم‌ترین شریک تجاری افغانستان در میان همسایگان آن معرفی شویم و علاوه بر مناسبات و اشتراکات فرهنگی باید در زمینه اقتصادی و تجاری نیز تلاش‌های خود را پررنگ‌تر کنیم، به خصوص که در شرایط کنونی تحریمی، نیاز و نگاه به همسایگان می‌تواند به عنوان یکی از مهم‌ترین برگ‌های برنده در برابر فشارهای ایالات متحده آمریکا عمل کند.

لذا جا دارد که جمهوری اسلامی ایران در سایه افتتاح این خط آهن روز به روز تلاش خود را برای بالا بردن جایگاه اقتصادی و تجاری در افغانستان بیشتر کند. به خصوص این که کشور افغانستان، یک کشور محصور در خشکی است و ایران می‌تواند مهم‌ترین و جدی‌ترین مسیر افغانستان برای رسیدن به آب‌های آزاد از طریق بندر چابهار باشد. افغانستان در چهار سال گذشته با تلاش‌های زیاد به دنبال رهایی از بن بست ترانزیتی برای دستیابی به تجارت با کشورهای منطقه و جهان بود و اکنون با بندر چابهار به این هدف رسیده است، چون کابل چابهار را تغییر دهنده مناسبات اقتصادی و سیاسی خود در آسیای جنوبی و مرکزی می‌داند.

توسعه خط آهن خواف- هرات می‌تواند یکی از جدی‌ترین اقدامات ما برای توسعه خط ریلی به عمق خاک افغانستان باشد که در این شرایط یکی از برگ‌های برنده ما برای توسعه صادرات به این کشور خواهد بود و می‌تواند جایگاه و رتبه ایران را در حوزه تجاری و اقتصادی با افغانستان افزایش دهد؛ به ویژه که این خط آهن می‌تواند یکی از مهمترین معابر برای توسعه مناسبات اقتصادی به آسیای میانه تلقی شود.

جایگاه ویژه خراسان رضوی در بحث صادرات به افغانستان

در این میان 3 استان مرزی خراسان رضوی، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان سهم به سزایی در توسعه روابط تجاری با این همسایه شرقی دارند و به همین دلیل دولت می‌بایست توجه ویژه‌ای به این استان‌ها داشته باشد و اختیارات حداکثری در این زمینه را به آنها واگذار نماید. همچنین وزارت خارجه و نمایندگان این وزارتخانه در استان‌های مرزی می‌بایست حداکثر تعامل را با بخش خصوصی داشته باشند.

در سال 97 صادرات ایران به افغانستان نسبت به سال قبل 4/8 درصد افزایش نشان می‌دهد. ارزش صادرات ایران در سال 97 به افغانستان به بیش از دو میلیارد و یکصد و بیست و سه میلیون دلار می‌رسد که از این مبلغ بیش از یک میلیارد دلار سهم صادرات خراسان رضوی به افغانستان می‌باشد. سهم 47 درصدی خراسان رضوی از کل صادرات ایران به همسایه شرقی نشان از اهمیت این استان در بحث توسعه صادرات میان ایران و افغانستان دارد. در همین زمینه یک منبع آگاه در تماس با اعتماد خبر از تشکیل قریب الوقوع یک ستاد ویژه اقتصادی بین ایران و افغانستان به دستور رئیس جمهور داد.

فرصت‌های جدید در سایه صلح پایدار

محمود سیادت، رئیس اتاق مشترک ایران و افغانستان در خصوص اهمیت و جایگاه افغانستان و همچنین نیاز به توجه ویژه مسئولان به گسترش روابط تجاری با این کشور در شرایط موجود گفت: به طور اساسی دو اتفاق به صورت همزمان در حال رخ دادن در ایران و افغانستان است که می‌تواند دلیل توجه مسئولان به اهمیت و جایگاه افغانستان باشد. اول اینکه آمریکایی‌ها در حال خروج از افغانستان هستند که این اتفاق مهمی است و بالاخره شاهد رقم خوردن صلحی در افغانستان خواهیم بود که فرصت مناسبی است برای امنیتی که در آینده افغانستان قابل تصور است. این امید که در نبود قدرت‌های اشغال‌گر که مانعی برای توسعه روابط ما با افغانستان بودند، فرصت‌های جدیدی خلق شود که بتوانیم در این جهت با مردم و دولت افغانستان همکاری بیشتری را داشته باشیم و فرصت‌های بیشتری را در حوزه سرمایه‌گذاری و صادرات و فعالیت‌های مشترک در داخل افغانستان با توجه به امنیتی که متصور است دنبال کنیم. در بُعد دیگر بعد از شرایطی که برای برجام به وجود آمد و ناکامی بخشی از آن که به عدم اجرای تعهدات اروپائی‌ها منجر شد، به نظر می‌رسد که دولتمردان توجه بیشتری را به همسایگان، از جمله افغانستان داشته‌اند و این باعث می‌شود که توجه بیشتری به منطقه‌گرایی و توسعه همکاری‌های منطقه‌ای که می‌بایست از پیش هم مورد توجه قرار می‌گرفت صورت گیرد. طبیعی است که افغانستان هم به عنوان یکی از نزدیک‌ترین کشورهای منطقه که به لحاظ فرهنگ، زبان و جغرافیای مشترک می‌تواند فرصت‌های بسیاری را برای توسعه همکاری‌های منطقه‌ای ایجاد کند مورد توجه مسئولان، به خصوص رئیس جمهور باشد و به هر حال این احساس می‌شود که در سطح ملی به مباحث افغانستان توجه بیشتر شده و امیدواریم که اگر به هر دلیل این شرایط تغییر کرد، در این توجه تغییری ایجاد نشود. چرا که متاسفانه در روابط خارجی ما، افغانستان کمتر در جایگاه واقعی خود دیده شده و فرصت‌های بیشماری در رابطه با این کشور وجود دارد. نه فقط در حوزه اقتصاد، بلکه در حوزه‌های دیگر هم به نظر می‌رسد که نیازمند بازنگری اساسی و لزوم توجه ویژه به افغانستان و جبران کمبودهای گذشته باشیم.

تجارت یک جاده دو طرفه است

به تازگی محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، نسبت به پایین بودن میزان صادرات این کشور به ایران ابراز نارضایتی کرده و عنوان کرده که فعالین اقتصادی افغان نیز نسبت به این موضوع معترض هستند. سیادت در پاسخ به این سوال که چه موانعی بر سر راه صادرات افغانستان به ایران وجود دارد و ما چگونه می‌توانیم وارداتمان را نسبت به گذشته افزایش دهیم؟، گفت: این واقعیت است که ما در رابطه با افغانستان تعادل تجاری نداریم. صادراتمان بسیار بیشتر از وارداتمان است و این چند دلیل دارد. نخست اینکه بضاعت افغانستان برای صادرات محدود است و به طور عمده این بضاعت در قالب محصولات باغی و دامی است که در این کشور تولید می‌شود. افغانستان کمتر محصول صنعتی برای صادرات دارد و هنوز بسیاری از معادن سرشارش به دلیل شرایط نا امن مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است. دلیل دوم که شاید برای دوستان ما در بهداشت و قرنطینه عمدتا از موانع واردات از افغانستان شمرده می‌شود، بحث عدم رعایت اصول بهداشتی و مسائل قرنطینه‌ای توسط صادرکنندگان کالا از افغانستان است. ادعا می‌شود که این ملاحظات به درستی رعایت نمی‌شود و نگرانی نسبت به شیوع بیماری‌های گیاهی و دامی وجود دارد. ما به این نگاه اعتراض داشته و آن را مطلق نمی‌دانیم و باور داریم که با اندکی تسامح و گذشت و به معنای واقعی همکاری کردن می‌توانیم این مشکل را حل کنیم. یعنی اینکه ما برویم در داخل افغانستان و کمک کنیم که محصولات صادراتی این کشور آن گونه که مسئولان بهداشت ما می‌پذیرند آماده شود. همان جا نظارت کنیم و سمپاشی کنیم. حتی این باور را داریم که صادرات حدودا یک میلیارد دلاری افغانستان، می‌تواند تا پانصد یا حداکثر یک میلیارد دلار دیگر افزایش یابد. ما می‌توانیم در برندینگ و بسته‌بندی به دوستان افغان کمک کنیم. حتی روی کشت فراسرزمینی می‌توانیم کار کنیم و محصولاتی که مشترک تولید می‌کنیم، مثل سیفی جات را به ایران وارد یا از طریق ایران به کشورهای حاشیه خلیج فارس ترانزیت کنیم. به هر حال واقعیت این است که در این زمینه کمتر کار شده و دوستان افغان هم چه مسئولان و چه تجارشان این انتظار را مرتب تکرار کرده‌اند. ما هم به دوستان حق می‌دهیم و البته انتظار داریم کا آنها هم تلاش بیشتری کنند تا کالای صادراتیشان از حداقل‌های شرایط بهداشتی و قرنطینه‌ای برخوردار باشد. ولی به نظر می‌رسد که باید از طرف ایران کار بیشتری در این زمینه صورت گیرد. در موارد محدودی هم معافیت‌ها و تخفیف‌های تعرفه‌ای هم برای بعضی از کالاهای افغانستان قائل شده‌ایم که البته به هیچ وجه کافی نیست. ما تجارت را یک جاده دو طرفه می‌دانیم و بر این اساس روابط را باید به صورت برد-برد تعریف کنیم. انشا ا... دوستان افغانستانی هم با ترجیح، کالا و خدمات ایرانی را مصرف خواهند کرد. همچنان که تا به حال مصرف کرده‌اند. ما هم باید فضا را بیش از گذشته برای دوستان افغانستانی فراهم کنیم تا بتوانند از بازار ایران و از مسیر ترانزیتی ایران برای صادرات کالا و تولیداتشان استفاده کنند.

منبع: روزنامه اعتماد