قربانی، آزارگر و جامعه ناآگاه، مثلث آزار جنسی/ آذین، متخصص پزشکی اجتماعی: نگذاریم قربانی، ترس و سکوت و شرم را جایگزین دفاع از خود کند/ پذیرش فرهنگ خشونت و یادگیری اجتماعی غلط، قربانی را جای متجاوز سرزنش می‌کند/ آزار جنسی ریشه در خشم دارد نه امیال جنسی/ مر

اعتمادآنلاین| ‌ نیلوفر حامدی- در مقاله‌ای که چندی پیش درباره آمار آزار جنسی زنان در محیط‌ کار منتشر شده، 40 درصد زنان آزار جنسی در فضای کاری را تجربه می‌کنند. در این مقاله عنوان می‌شود که ناکارآمدی دستگاه‌های حقوقی برای مجازات آزارگر جنسی، مجرم دانستن خود قربانی از سوی جامعه و فرهنگی که قربانی را مداوم وادار به سکوت می‌کند، مهم‌ترین عللی است که زنان پس از تجربه آزار جنسی شکایت نمی‌کنند. چون به سیستم کیفری به خاطر تمام این دلایل ذکرشده اعتماد ندارند و آن را بخشی از بدنه قدرتِ مقابل خود می‌بینند.

یکشنبه هفتم مهرماه، نشستی درباره آزار جنسی در فضای عمومی، اما و اگرها و چالش‌های پیش روی آن، در گروه جامعه‌شناسی خانواده انجمن جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

سید علی آذین، متخصص پزشکی اجتماعی در این نشست، به تبیین این بحران جهانی، ابعاد مختلف آن و همچنین نحوه مقابله با آن پرداخت.

آذین در ابتدا صحبت‌هایش را با توضیح این آسیب مهم اجتماعی به عنوان بحرانی برای سراسر دنیا آغاز کرد: «برای تبیین موضوعات مرتبط با آزار جنسی در فضای عمومی باید بدانیم که این بحرانی جهانی است و تمام کشورها با آن درگیر هستند. در مقابل چنین حرفی گفته می‌شود وقتی نمی‌توانیم جلوی این جرم را بگیریم، پس بهتر است دست‌هایمان را بالا ببریم و تسلیم شویم. اما لازم است بدانیم که به هیچ عنوان این‌طور نیست. مقابله با آزار جنسی در جامعه روش‌های خاص خودش را دارد و اتفاقاً باید درباره آن حرف زده شود تا اصلاح صورت گیرد.»

نگذاریم قربانی، ترس و سکوت و شرم را جایگزین دفاع از خود کند

این فلوشیپ پزشکی جنسی معتقد است فرد آزاردیده عموماً بارها از طرف اطرافیانش نیز مجدداً آزار را به شکلی متفاوت تجربه می‌کند: «قربانیان آزار جنسی فقط یک‌ بار و از سوی فرد آزارگر قربانی نمی‌شوند، بلکه به خاطر نبود درک درست از این موضوع در جامعه، از پزشک خانواده، دوستان، همکاران، گاهی حتی درمانگر و وکیل و پلیس هم دوباره آزار می‌بینند. آزار از سوی این افراد، نشأت‌گرفته از ناآگاهی است. نتیجه این اتفاق چیست؟ اینکه آزارگر می‌ترسد، جرات حرف زدن را از دست می‌دهد و سکوت می‌کند. همین اتفاق هم چرخه خشونت و آزار را در جامعه به خاطر مسکوت ماندن بازتولید می‌کند.»

با شلاق و اعدام در ملاء عام، پذیرش فرهنگ خشونت را در جامعه بالا می‌بریم

آذین منبع اصلی آزار جنسی را نه در نیاز جنسی بلکه در خشم می‌داند: «یکی از مهم‌ترین نکاتی که لازم است همه بدانند این است که آزار جنسی، لزوماً نشأت‌گرفته از عنصر جنسی نیست. عموماً آزار جنسی به خاطر خشونت است. این‌طور نیست که آزارگر به خاطر پاسخ‌ دادن به امیال جنسی خود دست به چنین کاری بزند، بلکه این اقدام به خاطر نداشتن توانایی افراد یک جامعه برای کنترل خشم‌های درونی است. خشمی که کنترل نشود به جامعه بسط داده می‌شود و نتیجه‌اش را می‌توان در اشکال مختلف دید و آزار جنسی هم یکی از همین موارد بروز خشم است.»

پذیرش فرهنگی و یادگیری اجتماعی فاکتورهایی است که از نظر آذین باعث افزایش رویکرد خشونت و آزار جنسی در جامعه می‌شود: «اگرچه آزار جنسی پدیده‌ای شایع در دنیاست، اما برخی فاکتورها سبب می‌شود این بحران در برخی کشورها بیشتر شود. پذیرش فرهنگی خشونت یکی از این فاکتورهاست. این روزها دیده می‌شود که در برخی از کتب داستانی کودکان تصاویر متنوعی از صحنه‌های اعدام وجود دارد. آیا محتوای اعدام برای یک کودک مناسب است؟ یا اینکه ما می‌بینیم هنوز حکم‌های شلاق و اعدام در ملاء عام در کشور ما انجام می‌شود. مردم هم به تماشای آن می‌روند. یا اینکه لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان سال‌هاست به در بسته می‌خورد، چون برخی معتقدند بالاخره پدر حق دارد یک سیلی به فرزندش بزند. چنین رویکردی قطعاً میزان پذیرش خشونت در جامعه را هموار می‌کند. این فاکتور در کنار نحوه جامعه‌پذیر شدن و طرحواره‌های ذهنی سبب تقویت خشونت در نهاد افراد می‌شود.»

باورهای غلط، زمینه‌ساز ایجاد راه‌های توجیه برای آزارگر هستند

دانشیار دانشگاه ابن‌سینا در ادامه به معرفی باورهای نادرست درباره آزار جنسی پرداخت: «باورهای نادرستی در زمینه آزار جنسی در جامعه وجود دارد که بررسی نمونه‌های آن می‌تواند به تک‌تک ما کمک کند تا آگاهی عمومی خود را در این زمینه افزایش دهیم. در ادامه به برخی از برجسته‌ترین نمونه‌های این باورهای اشتباه می‌پردازم:

زنان خودشان مردان را تحریک می‌کنند. اگر زنی خودش نخواهد هیچ‌کس نمی‌تواند به او آزار برساند.

آزار جنسی لزوماً مرتبط با طبقه و نژاد و قومیت خاصی است. افراد به‌روز و روشنفکر چنین کاری نمی‌کنند.

مردان هیچ‌وقت قربانی آزار جنسی نمی‌شوند.

آزار جنسی محارم خیلی نادر است و کم رخ می‌دهد.

آزارگر را می‌توان از ظاهرش شناخت.

راه‌های مشخصی برای پاسخ به متجاوز وجود دارد و قربانی می‌تواند به راحتی خود را نجات دهد.

قربانی باید تلاش کند درباره ماجرا حرف نزند و خیلی زود همه چیز را فراموش کند.

فقط زنان جذاب و زیبا و جوان قربانی آزار جنسی می‌شوند.

آزارگر فردی است که سابقه رفتار مجرمانه داشته باشد.

اغلب ادعاهای زنان درباره تجربه آزار دروغ است (اتفاقاً طبق آمار کشورهای مختلف، از جمله FBI درباره تجربه آزار زنان در محیط کار مشخص شده است که تنها 2 درصد روایت‌ها دروغ بوده است).»

نوع حجاب یک زن، مجوزی برای آزار نیست

این متخصص پزشکی اجتماعی در پایان گفت با وجود تمام این باورها و موانع باید با مقوله آزار جنسی جنگید: «تمام این باورها باعث می‌شود که ندانیم آزار جنسی چه عوارضی در جامعه دارد. فارغ از مشکلات جسمی و روحی فراوانی که برای فرد آزاردیده ایجاد می‌شود، این باورها مشوقی برای سکوت، درد کشیدن و شرم بیشتر قربانیان است. همچنین به متجاوز و آزارگر این فرصت را می‌دهد که خود را توجیه کند. با حرف‌هایی از قبیل اینکه: خودش به من لبخند زد، حجابش نادرست بود و... در چنین شرایطی راهی نداریم جز اینکه نخست آگاهی خودمان را به طور تک به تکی افزایش دهیم، به همدیگر یاد دهیم و درباره آزار صحبت کنیم و در کنار هم برای مقابله با این آسیب بزرگ در دنیا بجنگیم.»