برای رسیدن به مفهوم عدالت باید به درک فطرت انسانی دست پیدا کنیم

اعتمادآنلاین| علی لاریجانی، رییس مجلس شورای اسلامی، در همایش حکمرانی اسلامی در دانشگاه عالی دفاع ملی در حال برگزاری است ضمن تبریک مناسبت هفته وحدت و میلاد رسول اکرم (ص) و امام جعفر صادق (ع)، اظهار کرد: مفهوم حکمرانی موضوعی غیرقابل تغییری نیست ممکن است جهت‌گیری آن ثبات داشته باشد ولی در طول زمان مفهوم و حالتی سیار دارد. این تغییر هم از نظر فکر و هم محتوا قابل ملاحظه است.

وی ادامه داد: بعد از تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات تحولاتی در موضوع حکمرانی ایجاد شد شرایط اصلی ما نیز تاثیراتی در موضوع حکمرانی گذاشته است. می‌توان به عناصری که این تاثیرات و این تغییرات را ایجاد کردند اشاره کرد. مباحثی مانند افزایش آگاهی مردم نسبت به مسائل کشور این‌که ساختاری ساده برای حکمرانی قابل پذیرش برای مردم نیست. همچنین تاثیر فناوری ارتباطات و اطلاعات در زندگی مردم دیگری تنوع زیاد در نیازهای جامعه و در هم تنیده بودن مسائل اداره کشور از جمله این موارد است.

رییس مجلس شورای اسلامی اضافه کرد: برخی مولفه‌ها نیز از نظر بانک جهانی در این باره مورد توجه است. مولفه‌هایی مانند اظهارنظر و پاسخگویی، اثربخشی دولت، کیفیت تنظیم‌گری و حاکمیت قانون که باید گفت به چنین موضوعاتی نمره می‌دهند و مشخص می‌شود که حکمرانی مورد نظر مطلوب است یا خیر. این شاخصه‌ها را مورد کارشناسی قرار می‌دهند که نسبت به کشور ما این کارشناسی انجام شده برای مثال در کشور ما در حوزه تنظیم‌گری رتبه پایینی داشتیم ولی در بخشی مثل پاسخگویی در برخی زمان‌ها وضع بهتر است.

لاریجانی ادامه داد: ما در چهار دهه‌ای که از عمر نظام می‌گذرد به دستاوردهای خوبی دست پیدا کردیم. این دستاوردها با توجه به محدودیت‌هایی بوده که برای ما ایجاد کرده‌اند. البته قبول دارم نواقصی داریم اما نواقص کجا است؟ در نگاه کلی متوجه می‌شویم که اینگونه نبوده که هیچ یک از دولت‌های پس از انقلاب قصد خدمت نداشته باشند. هر کدام بخشی از کار را دنبال کردند. اوایل انقلاب که بحث اداره کشور مطرح بود ساختار اقتصادی دولتی شکل گرفت و فضای تفکر سوسیالیستی به عنوان امری مترقی بین روشنفکران مطرح بود.

وی افزود: ما نسبت به بخش‌هایی از حقیقت واقف بودیم ولی از بخش‌هایی غافل بودیم یا بعد از آن مساله‌ی سازندگی کشور مطرح بود ولی در آن نیز نواقصی داشتیم یا در زمان توسعه سیاسی کشور آیا صرفا در موضوع حکمرانی مطلوب توصیه سیاسی مطرح است یا در موضوع تعاملات بین‌المللی که البته در حکمرانی امری لازم است اما همین تعاملات تمام وجوه حکمرانی است؟ یا در دوره‌ای که عدالت‌محور بود باید توجه کنیم که عدالت به نحوی عوام‌گرایانه و نارس مورد توجه قرار گرفت که به همین دلیل به نتیجه مطلوب نرسید.

وی اظهار کرد: در واقع دولت‌ها تا حدی به موضوع حکمرانی توجه کرده و عمدی در عدم شکل‌گیری حکمرانی مطلوب نداشتند. تئوری‌پردازی منسجمی در این زمینه صورت نگرفته بود. موضوع حکمرانی در تفکر اسلامی دارای نکات مهمی است که باید مورد ملاحظه قرار گیرد. این موضوع را می‌توان از قانون اساسی استنباط کرد. باید ابتدا به آرای حکما و فقها رجوع کنیم و ببینیم که نظرات آنها درباره مدینه فاضله چه بوده در زمینه فلسفه سیاست یک نکته مهم در نظر آنها مهم است و آن هم محوریت عدالت است.

رییس مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: متفکرین و فیلسوفان غرب نیز از گذشته تا امروز درباره عدالت نظراتی داشتند سه گرایش در غرب در این باره وجود دارد فایده‌گرایان که صرفا بر لذت و خرسندی تاکید دارند، اختیارگرایان که بر فضای آزاد در حکمرانی مطلوب تاکید دارند و هرگونه کنترل بازار را عملی ضد عدالت می‌داند و شهودگرایان که البته اصول اولیه اخلاقی را مانند وفاداری در موضوع حکمرانی مورد نظر قرار دادند.

علی لاریجانی گفت: اگر به کتاب الهی رجوع کنیم می‌بینیم که هدف ارسال رسل قصد به عدل بوده است. برای توجه به موضوع عدالت چاره‌ای نداریم که بر مولفه‌های مهم در تفکر اسلامی تمرکز کنیم و موضوع فطرت را روشن سازیم. تا این موضوع تبیین نشود نمی‌توانیم به عدالت و نه موضوع حکمرانی مطلوب دست پیدا کنیم. فطرت در سرشت انسان‌ها در درک و فهم آنها و همچنین در خواسته‌های آنها وجود دارد. ممکن است در برخی موارد مانند میل به غذا غریزی باشد اما در کنار این موضوع وجهه روحی هم مشهود است تا مقوله فطرت را کامل مورد توجه قرار ندهیم. به تئوری مطلوب برای حکمرانی دست پیدا نمی‌کنیم. انسان دارای استعداد است و همه انسان‌ها حق دارند که حکمرانان آنها سازوگار بالفعل شدن استعداد آنها را ایجاد کنند.

وی ادامه داد: اگر متفکران ما عدالت را در موضوع مدینه فاضله محور می‌داند به این معنا است که استعداد افراد باید فعلیت پیدا کند. در واقع در حوزه سیاست نیز دموکراسی از دل عدالت بیرون می‌آید و بخشی از عدالت در حوزه سیاست است، اما نقش دولت‌ها و حاکمیت‌ها در اینباره چیست. آنها باید هدایت کنند و خودشان نباید شرایط را برای رقابت سخت کنند.

رئیس مجلس اظهار کرد: براساس روایت هنگام ظهور صاحب الزمان استعداد انسان‌ها به فعلیت رسیده امنیت برقرار می‌شود آبادانی همه جا را می‌گیرد هیچ انسانی پیدا نمی‌شود که نیاز به صدقه داشته باشد و ظهور چتری به وجود می‌آورد که استعدادهای علمی انسان‌ها رشد پیدا کند. در واقع در زمان امام زمان شاهد عدالت کامل هستیم. از روایت متوجه می‌شویم که این مسیر مسیری به سوی فعلیت بخشیدن به استعداد انسان‌ها است. در واقع میان متفکرین ما عدالت محور است یعنی آن عدالت که زمینه رشد متوازان استعدادهای انسان‌ها را در جامعه فعال می‌کند.

لاریجانی عنوان کرد: در حکمرانی مطلوب قانون باید مبنای سلوک اجتماعی باشد و آمایش سرزمینی به نحوی باشد که استعداد افراد شکوفا شود. البته در موضوع آمایش سرزمینی جمهوری اسلامی نقص دارد. در این حوزه متاسفانه یک تئوری منجسم حاکم نشده است در موضوع دیگر در حکمرانی مطلوب آزادی فکر و آزادی در رقابت اقتصادی و سیاسی امری حائز اهمیت است تا افراد نتوانند حرکت کنند قابلیت بالفعل شدن استعداد آنها وجود ندارد. در ذات عدالت رقابت نیاز است و انحصار در حوزه اقتصادی مخل عدالت است. در حکرانی مطلوب باید زمینه مشارکت حداکثری در حوزه‌های مختلف کشور فراهم شود. در واقع مردم سالاری در نظام اسلامی از درون عدالت ایجاد می‌شود و توسعه سیاسی از درون عدالت مطرح است.

وی ادامه داد: مرز آزادی نکته‌ای است که در برخی مکاتب آن را امنیت افراد و یا امنیت کشور می‌دانند. اما در این جا مرز آزادی این است که به رشد استعداد دیگر لطمه وارد نشود و همه استعدادها متوازان رشد کند. فضای افکار عمومی باید موجب ایجاد موید زمینه‌های رشد باشد و استعدادها باید در فضای امن فکری و روحی رشد کند. اگر شخصی با سخن تند و توهین بگوید به دنبال عدالت هستم به عدالت دروغ می‌بندد. موضوع بعدی این است که باید توجه کنیم نظام آموزشی کشور باید بر مبنای خلاقیت باشد. ما در این حوزه نقص داریم که البته با رهنمودهای مقام معظم رهبری بخشی از مشکلات در این حوزه حل شده است. همچنین ثروت‌زا بودن اقتصاد و امنیت از موضوعاتی دیگری است که باید در این حوزه مورد اهتمام باشد. به هر حال برای رسیدن به مفهوم عدالت باید نظریه فطرت انسانی را بفهیم تا به یک تئوری منسجم در حکمرانی مطلوب دست پیدا کنیم.

منبع: ایسنا