سقوط نرخ زاد و ولد و کاهش جمعیت در شرق آسیا

اعتمادآنلاین| تا سال 1800 میلادی جمعیت جهان کمتر از یک میلیارد نفر بود اما از زمان جنگ جهانی دوم تا کنون، هر 12 تا 15 سال شاهد افزایش یک میلیارد نفری جمعیت جهانی بوده ایم به طوری که جمعیت دنیا امروز بیش از دو برابر جمعیت سال 1970 میلادی است و از مرز 7 میلیارد و 800 میلیون نفر گذشته است.

صندوق جمعیت سازمان ملل هر دو سال یک بار پیش بینی خود از رشد جمعیت را منتشر می کند آخرین پیش بینی های این صندوق، حاکی از جمعیت 9.7 میلیارد نفری کره زمین در سال 2050 میلادی و 10.9 میلیارد نفری در سال 2100 میلادی است اما از آنجایی که عوامل بسیاری بر رشد جمعیت تاثیر می گذارند، بسته به فرضیات مختلف، طیف وسیعی از پیش بینی های دیگر نیز وجود دارد.

بر اساس پیش بینی های دیگر به ویژه مطالعه اخیر مجله لنست، تا سال 2026 میلادی، هند و چین هرکدام 1.46 میلیارد نفر جمعیت دارند اما هند تا سال 2060، رتبه اول را بدست خواهد آورد در حالی که پیش بینی می شود جمعیت چین پس از سال 2030 کاهش یابد همین پیش بینی ها، کاهش شدید جمعیت این دو کشر بزرگ تا پایان قرن جاری را نشان می دهد.

گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل در سال 2019 میلادی حاکی است بسته به «نرخ زاد و ولد» جمعیت جهان می تواند در سال 2100 میلادی 4، 7 یا حتی 16 میلیارد نفر باشد، اما مطالعات جدید بیانگر سقوط نرخ زاد و ولد در بسیاری از کشورهای جهان به دلایل مختلف اقتصادی، قوانین داخلی کشورها، شیوع کرونا و ... است که به این معناست که تقریبا تمام کشورهای دنیا تا پایان قرن حاضر با کاهش جمعیت روبرو خواهند شد پدیده‌ای که تاثیرات زیادی بر جوامع خواهد داشت.

چین، ژاپن و کره جنوبی به همراه هند به عنوان چهار کشور صنعتی و اقتصادی آسیا از جمله کشورهایی هستند که بر اساس پیش بینی های مجله لنست تا سال 2100 میلادی با کاهش جمعیت مواجه خواهند شد، نگرانی از پیر شدن جمعیت و کاهش تولد در کنار شیوع ویروس کرونا مشکلات زیادی را برای این کشورها ایجاد کرده است به طوری با اتخاذ تدابیری به دنبال جلوگیری از کاهش شدید جمعیت هستند.

چین

چین به عنوان پرجمعیت ترین کشور دنیا در حال حاضر معادل 18.47 درصد از کل جمعیت جهان را دارد بر اساس تازه ترین آمارها، جمعیت چین تا روز یکشنبه 5 مرداد سال جاری، یک میلیارد و 439 میلیون و 693 هزار نفر بود که پیش بینی می شود این رقم تا پایان سال جاری میلادی با کاهش 370 هزار نفری به یک میلیارد و 439 میلیون و 323 هزار نفر برسد.

نرخ رشد سالانه جمعیت چین که در سال 1950 میلادی 2.7 درصد بود اکنون به رقم 0.39 درصد رسیده و پیش بینی ها حاکی است این رقم در سال 2100 میلادی هم به منفی 0.51 برسد لذا بر این اساس، جمعیت این کشور که در سال 1950 میلادی 554 میلیون نفر بود قرار است چنانچه دولت نتواند با طرح های تشویقی، خانوارها را وادار به فرزند آوری کند در سال 2100 میلیادی به یک میلیارد و 70 میلیون نفر کاهش یابد و جایگاه نخست جمعیت جهان را به هند واگذار کند با این حال برخی پیش بینی های بدبینانه از جمله مطالعات لنست نیز حاکی از نصف شدن جمعیت چین در 80 سال آینده یعنی تا سال 2100 و کاهش آن به حدود 730 میلیون نفر است موضوعی که می تواند چالش جدی برای این کشور ایجاد کند.

جمعیت چین مدت ها است که به یک موضوع داغ سیاسی در این کشور تبدیل شده است پس از رشد سریع جمعیت در اواسط قرن بیستم، چین حدود 40 سال پیش و در سال 1979 میلادی که نرخ رشد جمعیت به 1.73 درصد رسیده بود با هدف جلوگیری از افزایش جمعیت، سیاست تنظیم خانواده معروف به «سیاست تک‌ فرزندی» برنامه کنترل جمعیت را اجرایی کرد، تخمین زده می‌شود که از ابتدای اعمال این سیاست تاکنون از تولد حدود 400 میلیون نوزاد جلوگیری شده ‌است.

این سیاست به بسیاری از چینی‌ها تنها اجازه داشتن یک فرزند را می‌داد و البته استثنائات زیادی هم برای داشتن فرزند دوم یا سوم در نظر گرفته شده ‌بود برای مثال اقلیت‌های قومی از جمله مسلمانان اجازه داشتند دو فرزند داشته باشند در روستاها هم در برخی موارد امکان داشتن فرزند دوم وجود داشت در سال 2013 این سیاست تا حد زیادی تلطیف شد و به خانواده‌هایی که یکی از والدین، تک ‌فرزند است اجازه داشتن فرزند دوم را می‌داد.

یکی از مشکلاتی که اتخاذ این سیاست ایجاد کرد افزایش سقط جنین به دلیل تمایل زوج ها به داشتن فرزند پسر بود که در نتیجه آن به ازای هر 100 دختر 120 پسر به دنیا می آمد در حالی که در بیشتر کشورها، دختران بیشتر از پسران متولد می شوند به همین دلیل تخمین زده می شود که تعدادی از مردان چینی به دلیل همین اختلاف نسبت تولد دختر و پسر، تا پایان 30 سالگی نتوانسته اند ازدواج کنند.

همین کشور در سال 2015 میلادی که نرخ رشد جمعیت به پایین ترین حد خود تا آن زمان یعنی 0.53 درصد رسیده بود سیاست تک فرزندی را لغو کرد و به خانواده ها اجازه داد تا دو فرزند داشته باشند اما این سیاست نیز کارساز نیافتاده و نرخ رشد جمعیت همچنان سیر نزولی دارد به طوری که اکنون (2020) به 0.39 درصد رسیده است.

بخش عمده ای از رشد اقتصادی چین به نیروی کار فراوان و ارزان، همراه با هزینه های پایین اجتماعی آن نسبت داده شده است با این حال، با کاهش تعداد جمعیت جوان و افزایش تعداد سالمندان در کنار افزایش هزینه های زندگی و شیوع ویروس کرونا، مشخص نیست که آیا اقتصاد چین می تواند با همان سرعت به رشد خود ادامه دهد.

ژاپن

اما ژاپن، سومین اقتصاد بزرگ جهان مساله پیر شدن جمعیت را تا حد بی سابقه ای تجربه کرده است اکنون بیش از 28 درصد از جمعیت این کشور بالای 65 سال سن دارند که بالاترین درصد پیری جمعیت در جهان است تا سال 2030 از هر سه ژاپنی یک نفر 65 ساله یا بالاتر و از هر 5 نفر هم یک نفر 75 ساله یا بالاتر خواهد بود روند پیری سریع در ژاپن که به دلیل سرعت بالای رشد اقتصادی و تغییر در ساختارهای خانوادگی و اجتماعی در دوره پس از جنگ بسیار چشمگیر است به نظر می رسد در دوران پساکرونا هم افزایش خواهد یافت.

کاهش نرخ باروری در ژاپن به عوامل مختلفی از جمله تغییر سبک زندگی، ازدواج افراد در سن بالا و موارد دیگر نسبت داده شده است افزایش امید به زندگی یکی دیگر از نیروهای محرک روند پیری است 50 سال پیش، امید به زندگی در این کشور حدود 72 سال بود اما اکنون این رقم به 84 سال صعود کرده است.

دو دلیل اساسی در پشت سالخوردگی جمعیت ژاپن وجود دارد یک بعد افزایش سهم سالمندان در کل جمعیت و مورد دیگر رشد کندتر جمعیت است و مستقیما از کاهش نرخ باروری ناشی می شود اولی با افزایش بار و مزایای تأمین اجتماعی بر عملکرد اقتصادی ژاپن تاثیر می گذارد دومی با کاهش نیروی کار که عامل اصلی تولید است تاثیر مستقیمی بر رشد اقتصادی دارد.

صندوق بین المللی پول در آخرین گزارش خود در مورد ژاپن هشدار داده است جمعیتی که به سرعت در حال پیر شدن و نیروی کار کوچک شده هستند مانع رشد می شوند این صندوق همچنین محاسبه کرد که تاثیر پیری می تواند میانگین رشد تولید ناخالص داخلی سالانه ژاپن را به میزان یک درصد در سه دهه آینده کاهش دهد.

آمارها نشان می دهد جمعیت کودکان ژاپن برای سی و هشتمین سال متوالی در پایان سال 2019 نیز کاهش یافته است یکی از دلایل این کاهش، پایین رفتن آمار ازدواج است دولت ژاپن در سال های اخیر برای افزایش جمعیت، تسهیلات ویژه ای در نظر گرفته است اما به باور کارشناسان این تسهیلات نیز نتوانسته است جلو رشد منفی جمعیت را بگیرد.

دولت ژاپن پس از ناکامی در رابطه با افزایش جمعیت این کشور، در سال 2015 دست به ابتکاری جدید زد و بودجه ای را به برگزاری مراسم ویژه همسریابی در کشورهای مختلف برای اتباع خود اختصاص داد تا کشور را از مشکلی که به آن دچار شده نجات دهد در این طرح که به «طرح تشویقی آبه شینزو» نخست وزیر ژاپن مشهور بود، مبلغ سه میلیون ین (29 هزار و 527 دلار) از بودجه کشور به هر زوج به عنوان برنامه های تشویقی افزایش جمعیت اختصاص یافت هدف این برنامه، معکوس ساختن نرخ منفی افزایش جمعیت ژاپن اعلام شده است که به سرعت در حال افزایش است.

حمایت از ازدواج، کانون خانواده و تشویق زوج های جوان به فرزندآوری یکی از مهمترین راهبردهای رهبران ژاپن برای افزایش نرخ زاد و ولد در این کشور است مقام های ژاپنی پیش بینی کرده اند اگر روند فعلی زاد و ولد همچنان ادامه یابد ژاپن حدود یک سوم از جمعیت خود را در 50 سال آینده از دست خواهد داد و جمعیت 124 میلیون نفری این کشور تا پایان سال 2100 میلادی هم به 53 میلیون نفر یعنی کمتر از نصف خواهد رسید.

با این حال دولت ژاپن با هدف جبران نیروی کار از ابتدای سال گذشته میلادی اقدام به اجرای قانون جدید مهاجرت کرد بر اساس این طرح، توکیو به خارجیانی که مهارت های فنی آنها مشمول 14 زمینه تعیین شده از جمله پرستاری، ساختمان سازی و کشاورزی است اجازه می دهد که تا پنج سال در ژاپن اقامت کنند.

هند

هند نیز دستخوش تغییرات جمعیتی بی سابقه ای است افزایش طول عمر و کاهش نرخ باروری باعث افزایش چشمگیر جمعیت بزرگسالان 60 ساله و بالاتر به دو صورت مطلق و نسبی شده است این تغییر؛ چالش های گسترده و پیچیده بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی فعلی و آینده را نشان می دهد.

مطالعات جدید پیش‌بینی می‌کند هند تا سال 2100 جای چین را به عنوان پر جمعیت‌ترین کشور دنیا بگیرد با این حال بر اساس این مطالعات، انتظار می‌رود جمعیت این کشور هم از 1.3 میلیارد نفر در سال 2017 به کمتر از 1.1 میلیارد نفر در پایان قرن یعنی در سال 2100 برسد نرخ تولد در این کشور هم از 5.91 در 1960 به حدود2.3 در حال حاضر رسیده است.

با این حال به نظر می رسد هند بر خلاف کشورهای دیگر مانند چین و ژاپن، به کاهش جمعیت قانع است به همین دلیل مقامات این کشور از مردم خواسته اند خانواده‌های کوچک‌تری داشته باشند.

کره جنوبی

اما در کره جنوبی نیز نگرانی ها از کاهش جمعیت همچنان وجود دارد، یک رسانه این کشور با استناد به داده های پارلمان کره جنوبی پیش بینی کرد جمعیت کره در صورت تداوم میزان پایین نرخ فعلی تولد، تا سال 2750 میلادی منقرض شود.

گزارش حاکی است اگر میزان تولد بر اساس نرخ سال گذشته یعنی 1.19 کودک به ازای هر زن ادامه یابد، جمعیت 50 میلیون نفری کره جنوبی تا سال 2136 به 10 میلیون نفر کاهش می یابد و تا سال 2750 منقرض می شود طبق این پیش بینی، جمعیت کره در سال 2056 به 40 میلیون نفر و در سال 2100 به 20 میلیون نفر کاهش خواهد یافت این جمعیت شبیه به جمعیت کره در سال 1930 در دوران اشغال ژاپن خواهد بود.

بر اساس این پیش بینی، جمعیت کره در سال 2200 به سه میلیون و در سال 2256 به یک میلیون کاهش می یابد و به این ترتیب جمعیت این کشور در طی 500 سال آینده منقرض می شود.

بر اساس این شبیه سازی، بندر جنوبی بوسان با ممنوعیت مهاجرت، اولین شهری خواهد بود که از جمعیت خالی می شود آخرین بازمانده بوسان در سال 2413 و آخرین بازمانده سئول هم در سال 2505 به دنیا خواهد آمد.

بوسان در حال حاضر نه تنها به سرعت در حال پیر شدن جمعیت است بلکه شاهد کاهش سریع تعداد ساکنان جوان و میانسال نیز هست.

کاهش جمعیت همواره یکی از مشکلات کشورهای جنوب شرق آسیا است و چنانچه دولت ها نتوانند برای جلوگیری از شیب تند کاهش جمعیت کاری کنند، این کشورها در کمتر از یک قرن اخیر با مشکل جدی مواجه خواهند شد

منبع: ایرنا