در اقتصاد معجزه یک‌شبه نداریم

اعتمادآنلاین| از وعده رییس‌جمهوری برای گشایش اقتصادی، پنج روز گذشت و هنوز خبری از جزییات این طرح نیست. در شرایطی که دولت امیدوار بود با انتشار خبر گشایش اقتصادی، بازارها واکنشی مثبت داشته باشند اما نه تنها خبری از این واکنش‌ها نیست که حتی جامعه با یک علامت سوال بی‌پاسخ مواجه شده است: طرح دولت چیست و چه تغییری در شرایط کدام بازار خواهد داد؟

این فضای نامعلوم با توییت حسام‌الدین آشنا که از مردم خواست برای هر تصمیم اقتصادی، یک هفته صبر کنند، بیش از قبل غبارآلود شد. با گذشت چند روز از اعلام این وعده، حالا کارشناسان اقتصادی به بررسی ابعاد مختلف این موضوع می‌پردازند.

از سویی گزینه‌های موجود در میان طرح‌های دولت بررسی شده که از تصویب اف‌ای‌تی‌اف و آغاز مذاکرات برای کاهش تحریم‌ها آغاز شد و به پیوستن به سوییفت چینی یا مذاکره با کشورهایی که پول ایران در آنها بلوکه شده است ختم شد. از سوی دیگر گزینه‌های داخلی مانند برداشت از صندوق توسعه ملی و فروش اوراق سلف به‌طور خاص در رابطه با نفت نیز جز دیگر گزینه‌هایی است که در روزهای گذشته بررسی شده است.

گزینه دولت برای گشایش اقتصادی هرچه که باشد کارشناسان حول یک محور توافق‌نظر دارند، اینکه با یک طرح اقتصادی، ایجاد این توقع که گشایشی بزرگ در راه است، از واقعیت‌های دور خواهد بود.

کامران ندری، کارشناس مسائل اقتصادی از اهمیت اطلاع‌رسانی دقیق درباره مسائل اقتصادی می‌گوید و معتقد است آنچه بر بازارها و ذهن مردم تاثیر مثبت می‌گذارد، اعتماد دو‌طرفه میان آنها و دولت است و با توجه به کارنامه ماه‌های گذشته امروز این اعتماد به سطحی بسیار پایین رسیده است.

*دولت در روزهای گذشته از یک گشایش اقتصادی سخن گفته اما هنوز جزییاتی از آن را منتشر نکرده است. این نوع اطلاع‌رسانی درباره یک طرح اقتصادی چه جنبه‌های مثبتی به همراه خواهد داشت؟

ما در ابتدا باید در نظر داشته باشیم که فضای حاکم بر اقتصاد، با آنچه در فضاهای سیاسی یا حتی هنری وجود دارد متفاوت است. یعنی رهبران سیاسی در رابطه با اتفاقات جدیدی که قرار است در این حوزه رخ دهد، بعضا خبرهایی می‌دهند که صرف گمانه‌زنی درباره آنها، این خبر را گسترش می‌دهد و تاثیرگذاری آن را افزایش می‌دهد اما در رابطه با اقتصاد شرایط متفاوت است. در اقتصاد چیزی به نام معجزه یا به کار بستن طرح‌هایی که یک شبه به نتیجه می‌رسند نداریم. اقتصاد نیاز به یک برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه دارد.

*با توجه به اینکه دولت جزییاتی از طرح خود ارایه نکرده آیا نمی‌توان امیدوار بود که این نظرات کارشناسی پیش از این اخذ شده‌اند؟

با توجه به اینکه هنوز نه تنها جزییاتی منتشر نشده که حتی کشور از اصل طرح گشایش اقتصادی اعلامی نیز بی‌خبرند، نمی‌توان به‌طور دقیق در رابطه با آن سخن گفت اما آنچه که اهمیت دارد این است که وقتی طرحی اقتصادی نهایی می‌شود، باید به شکل دقیق در رابطه با آن اطلاع‌رسانی کرد. ذهن جامعه باید با مفاهیم مدنظر آشنا شود و آن را بپذیرد. از این رو انتقادی که به عملکرد روزهای گذشته وارد شده این است که هیچ‌کس نمی‌داند طرح مدنظر دولت چیست و قرار است در چه حوزه‌ای اجرایی شود. از این رو امیدواریم که طرح زودتر رونمایی شده و بحث کارشناسی پشت آن نیز تشریح شود.

*آیا نمی‌توان توقع داشت که صرف اعلام طرحی که به گشایش اقتصادی منجر می‌شود، به بهبود شرایط بازارهای اقتصادی منجر شود؟

در اقتصاد باید دو عامل واقعی و روانی را از هم جدا کرد. بهبود شرایط اقتصادی در فضای واقعی موضوعی نیست که در کوتاه‌مدت و ظرف یک هفته اتفاق افتد. اقتصاد ایران که از سال‌ها پیش با مشکلات جدی دست و پنجه نرم کرده و در حوزه‌های مختلفی با مشکل مواجه است، نمی‌تواند ناگهان با یک طرح تغییر وضعیت داده و به سمت بهبود حرکت کند. در فضای ذهنی و روانی اما شرایط متفاوت است. جامعه نسبت به اتفاقات و خبرهای سیاسی و اقتصادی حساس است و ما می‌بینیم که با یک خبر شرایط بازارها بهتر یا بدتر می‌شود اما باید توجه داشت که این موضوع کوتاه‌مدت و گذاراست. ما در ماه‌های قبل بارها دیده‌ایم که یک خبر یا تحلیل توانسته ظرف چند روز شرایط یک بازار را بهتر یا بدتر کند اما پس از مدتی کوتاه باز شرایط به حالت قبل بازگشته است. از این رو این توقع که با اعلام یک خبر شرایط واقعی اقتصاد تغییر کند از واقعیت‌ها دور است.

*چرا جامعه نسبت به خبرهای بد واکنشی سریع نشان می‌دهد اما با وجود آنکه دولت تلاش کرده در روزهای گذشته خبری خوب منتشر کند، هیچ یک از بازارها واکنش مثبت جدی نشان ندادند؟

امروز یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در اصول حکمرانی، میزان اعتمادی است که میان مردم و دولت وجود دارد. اگر یک دولت بتواند برای مدتی طولانی از خود عملکردی مثبت نشان دهد، قطعا مردم با اعتمادی بالاتر با خبرها مواجه می‌شوند و وقتی خبری خوب اعلام می‌شود، جامعه آن را می‌پذیرد اما بالعکس وقتی اعتماد مردم سلب شده و یک دولت برای مدتی طولانی نتوانسته به وعده‌های خود عمل کند، دیگر واکنش مثبت به شرایط اقتصادی به راحتی رخ نخواهد داد و حتی در مردم این نگرانی وجود دارد که با هر تصمیم جدید، شرایط بدتر از گذشته شود. آنچه که امروز در دولت می‌بینیم نیز اعتماد پایین مردم به وعده‌هاست. از این رو وقتی خبری منفی منتشر می‌شود مردم آن را باور می‌کنند اما در برابر خبرهای خوب مقاومت وجود دارد.

*یعنی امروز سطح اعتماد اجتماعی به دولت قابل اتکا نیست؟

برای درک این موضوع می‌توان یک مثال زد. در سال 92، وقتی نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری منتشر و مشخص شد که روحانی پیروز انتخابات شده است، شرایط جامعه در ماه‌های پایانی دولت احمدی‌نژاد تغییر کرد. با توجه به امیدی که در جامعه برای تغییر گفتمان حکمرانی و بهبود رابطه با جهان شکل گرفته بود، انتظار تورمی به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی، تغییر جهت داد و مردم امیدوار بودند با تغییر دولت، قیمت کالاها پایین بیاید. از این رو سطح اعتماد عمومی به دولت بسیار بالا بود اما امروز در سال 99 شرایط بسیار متفاوت است. دولت نتوانسته به بسیاری از وعده‌های خود عمل کند و همین موضوع باعث شده نه تنها مخالفان که حتی حامیان دولت نیز نسبت به وعده‌های جدید با دیده تردید نگاه کنند. از این رو حتی وقتی دولت تصور می‌کند با دادن وعده گشایش اقتصادی، وضعیت بازارها بهبود خواهد یافت، باز هم جامعه آن را نمی‌پذیرد و ترجیح می‌دهد با تداوم نگاه منفی خود، اجازه اشتباه دیگر تحلیلی به خود ندهد.

*هرچند هنوز جزییاتی از گشایش اقتصادی منتشر نشده اما گزینه‌های مختلفی درباره آن منتشر شده است. کدامیک از آنها توانایی تغییر فضای اقتصادی کشور را دارند؟

در پاسخ به این سوال نیز باید باز بحث تغییرات ساختاری و تغییرات روانی را مدنظر قرار داد. اینکه ما بگوییم یکی از گزینه‌ها آغاز مذاکرات محدود برای کاهش تحریم‌ها یا پیوستن به اف‌ای تی اف است، لزوما با واقعیت‌های امروز تطابق ندارد. شاید دادن چنین خبرهایی بتواند در کوتاه‌مدت شرایط را تغییر دهد اما با فروکش کردن این جو روانی باز اوضاع به حالت قبل باز می‌گردد. از سوی دیگر طرح‌هایی مانند فروش اوراق سلف نیز همین شرایط را دنبال می‌کند. وقتی اعتماد به دولت پایین است، پیش خرید محصولات دولت در سال‌های آینده از سوی جامعه، دشوار خواهد بود و مردم با تردید با آن مواجه می‌شوند. اگر بناست طرحی اجرایی شود که به شکل ساختاری مشکلات را حل کند نیز در ابتدا باید نحوه اطلاع‌رسانی درباره آن را تغییر داد و حتی اگر قرار نبوده پیش از تصمیم‌گیری، طرح مدنظر در اختیار کارشناسان قرار گیرد، پس از نهایی شدن باید برای بررسی و تحلیل جزییات آن منتشر شود. در چنین شرایطی هیچ نظری نمی‌توان نسبت به برنامه نهایی شده داشت. حتی اگر خبر مربوط به تغییر تیم اقتصادی دولت و تغییر ساختاری نگاه به مسائل باشد نیز، باید مشخص کرد که تیم جدید بر چه حوزه‌ای تمرکز خواهد کرد و چه برنامه‌ای را دنبال می‌کند. متاسفانه امروز هیچ یک از این فاکتورها اعلام نشده و از این رو ارایه تحلیلی دقیق از آنچه در سر دولت می‌گذرد، دشوار است.

منبع: روزنامه تعادل