قبرستان شیخان قم کجاست؟

اعتمادآنلاین| قبرستان شیخان که طبق وصیت حضرت آیات الله شیخ یوسفعلی صانعی، پیکر ایشان قرار است در این قبرستان دفن شود، آرامستانی تاریخی در نزدیکی حرم حضرت معصومه در قم است. گورستان شیخان سومین قبرستان تاریخی جهان اسلام و از قبرستان‌های قدیمی شهر قم است که در نزدیکی حرم فاطمه معصومه واقع شده‌است.

قبرستان شیخان که طبق وصیت حضرت آیات الله شیخ یوسفعلی صانعی، پیکر ایشان قرار است در این قبرستان دفن شود، آرامستانی تاریخی در نزدیکی حرم حضرت معصومه در قم است. در این قبرستان 6 مقبره قرار گرفته استن که در هرکدام، عالمانی در دوره‌های مختلف تاریخی دفن شده‌اند. در اثر عملیات شهرسازی، قبرستان بزرگ بابلان از بین رفت و قسمت باقی‌مانده، در دوره متأخر، قبرستان شیخان نامیده شد. در حال حاضر بیش از 600 نفر از علما و بزرگان ازجمله میرزای قمی، زکریا ابن‌آدم، زکریا ابن‌ادریس، میرزا جواد ملکی تبریزی، محمدحسین فاضل تونی در این قبرستان مدفون‌اند. همچنین هفت نفر از شهدای حادثه هفت تیر سال 1360ش و ده‌ها تن از شهدای جنگ ایران و عراق در شیخان دفن شده‌اند. برخی علما و اساتید اخلاق احترام ویژه‌ای برای این قبرستان قائل بودند و برای رفتن به شیخان و توجه به آن توصیه می‌کردند.

تاریخچه قبرستان شیخان

اینکه از چه زمانی این قبرستان را شیخان نامیده‌اند، اطلاعات دقیقی در دست نیست و در منابع قدیم چنین نامی به چشم نمی‌خورد. می‌توان گفت بر اساس منابع، نامگذاری این قبرستان به شیخان باید چندان قدیمی نباشد. به‌ظاهر بر اثر گذشت زمان، قسمت عمده قبرستانِ بابلان در عملیات‌های شهرسازی و گسترش اماکن از بین رفته و آن محدوده‌ای که مرقد دو مُحَدِّث مشهور، زکریا بن ادریس و زکریا ابن آدم بوده، در زبان مردم برای تشخیص، نام شیخان به خود گرفته است. از این قبرستان در برخی منابع به «مقبره الشیوخ» نیز یاد شده است.

آیت‌الله صانعی در قبرستان شیخان قم و در کنار مرقد زکریا بن آدم دفن می‌شود

براساس گزارش‌های تاریخی از شهر قم، قبرستان شیخان از زمان امامان شیعه وجود داشته است؛ چراکه چند تن از یاران ائمه در این قبرستان مدفون‌اند، از جمله زکریا بن آدم اشعری و زکریا بن ادریس از یاران و راویان امام جعفر صادق(ع)، امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و آدم بن اسحاق از یاران امام‌هادی(ع). براساس گزارش میرزا عباس فیض، نخستین بار فتحعلی‌شاه قاجار بر مزار میرزای قمی بقعه و گنبدی با کاشیکاری بنا کرد که بعد‌ها مرمت شد.

می‌توان گفت قبرستان شیخان به صورت امروزی در دوره‌های متأخر شکل یافته و در گذشته، قبه‌های موجود، از مقبره بابلان محسوب می‌شدند. قبرستان بابلان به‌دلیل توسعه‌های شهری از بین رفته و بخش کوچکی، مشهور به قبرستان شیخان از آن باقی مانده است. الان بیش از 600 نفر از علما و بزرگان در این قبرستان دفن شده‌اند. همه برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، بازسازی و اجتماعی در این قبرستان زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان قم است.

بزرگان مدفون در قبرستان شیخان

قبرستان شیخان محل دفن بسیاری از علمای شیعه است که از قدیمی‎ترین آن می‎توان به محمد طاهر قمی از فقهای دوره صفویه و میرزا ابوالقاسم قمی معروف به میرزای قمی از بزرگترین علمای دوره فتحعلی شاه قاجار اشاره کرد.

مقبره‌های شیخان

در این قبرستان در حال حاضر شش مقبره وجود دارد که ظاهرا قدیم‌ترین مقبره‌ها از زکریا ابن آدم و میرزای قمی است؛ اما در اینکه کدام‌یک از این دو مقبره قدمت بیشتری دارد، اطلاعی در دست نیست. این مقبره‌های عبارت‌اند از:

مقبره میرزای قمی (م 1231ق): دراین مقبره نوه او فرزند ملامحمدمهدی نراقی مدفون است.

مقبره زکریا بن آدم (متوفی اوایل قرن سوم هجری): در این مقبره ملامحمد طاهری قمی (م1098ق)، آیت‌الله میرزا ابوطالب حسینی قمی (م 1249ق) داماد میرزای قمی، آیت‌الله سید محمد تقی جواد قمی (م 1303ق)، قاضی القضات میر سید محمد فاطمی قمی (م 1364ق)، آیت‌الله سیدمرتضی علوی فریدونی داماد آیت‌الله گلپایگانی (م 1415ق)، حاج سید جواد طلاهری(م1330ق) و آیت‌الله حاج سید حسن سیدی (م1422ق) از نوادگان دختری میرزای قمی، دفن شده‌اند.

آیت‌الله میرزا محمد کبیر (م 1369ق): قبر دو فرزند او نیز در این مقبره قرار دارد.

مقبره محمدحسین فاضل تونی (م 1380ق): در مقبره فاضل تونی مرقد شهید قاسم اسلامی (م 1359ق) و سیدمحمدکاظم موسوی گلپایگانی (م 1396ق) نیز هست.

مقبره حاج شیخ عباسعلی شاهرودی (م 1383ق): در این مقبره علاوه بر مرقد وی قبر فرزند او و محمد مجاهدی تبریزی (م1380ق) نیز هست.

مقبره سیدعلی فرش فروش حسینی اردهالی (م 1347ق) و خاندان: در این مقبره قبور سید محمدعلی حایری طبسی و نیز شاعر عارف مسلک، سید یحیی برقعی (م 1382ق).

زندگینامه‌ بزرگان‌ مدفون‌ در شیخان‌ کبیر (گلزار شیخان‌)

مدفونان مشهور

از دیگر شخصیت‌های معروف مدفون در شیخان، می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

میرزا جواد ملکی تبریزی (م1343ق)؛

بانو مجتهده فاطمه ایروانی (م1414ق)

بانو شهربانو صفری (م1392ش)

دکتر محمد قریب (م1353ش)

سیدرضا برقعی مدرس (م1394ش)

میرزا عبدالهادی حاج آخوند (م1366ق)

مهدی حایری تهرانی (م1379ش)

علی‌اکبر حکمی یزدی (م1366ق)

سید صادق شریعتمداری (ت1325ق)

علی شیرازی (م1375ق)

محمدعلی مدرس تبریزی (م1373ق)

محمدباقر ملکی میانجی (م1419ق)

فاضل موحدی لنکرانی (م1392ق)

شهدای مدفون در شیخان

از شهدای انفجار تروریستی دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیرماه سال 1360، هفت تن در ضلع غربی قبرستان شیخان قم مدفون‌اند که عبارت‌اند از: غلامحسین حقانی، حسن محمدعینی، محمدحسین صادقی، سیدنورالله طباطبایی‌نژاد، علی‌هاشمی سنجانی، عمادالدین کریمی، عبدالوهاب قاسمی.

همچنین ده‌ها تن از شهدای سال‌های نخست جنگ ایران و عراق در این قبرستان دفن شده‌اند.

جایگاه قبرستان شیخان نزد علما

این قبرستان نزد برخی علما قداست دارد. نقل شده است که برخی عالمان از جمله آیت‌الله کلباسی و آیت‌الله سید احمد خوانساری پابرهنه وارد این قبرستان می‌شدند.

همچنین از سید‌هاشم حداد نقل شده است: (قبرستان شیخان) بسیار پر نور و پربرکت است و خدا می‌داند چه نفوس زکیه و طیبه‌ای در اینجا مدفونند. پس از قبر مطهّر بی‌بی که فضای قم و اطراف قم را باز و گسترده و سبک و نورانی نموده است و به‌واسطه برکات آن حضرت است که گویا خستگی از زمین قم و از خاک قم برداشته شده است، هیچ مکانی در قم به‌اندازه این قبرستان نورانی و با رحمت نیست و سزاوار است طلاّب و سائرین بیشتر از این به این مکان توجّه داشته باشند و از فضائل و فواضل معنوی و ملکوتی آن بهرمند شوند و نگذارند این آثار محو شود و دستخوش نسیان قرار گیرد.

منبع: دیده‌بان ایران