واکنش دو کارگردان مستند «در جستجوی فریده» به غیبت فیلمهای کوتاه، مستند و انیمیشن در مراسم تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران در گفت‌وگو با «اعتمادآنلاین»:
آزاده موسوی: حذف فیلمهای کوتاه، مستند و انیمیشن فعالان این حوزه را دلسرد و ناامید می‌کند / کوروش عطایی: از دید مسئولان، فیلمهای کوتاه، مستند و انیمیشن همیشه در حاشیه بوده است
جای خالی فیلمهای کوتاه، مستند و انیمیشن در مراسم تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران واکنش اعضای این جامعه را برانگیخت؛ از جمله انتشار 2 بیانیه از طرف انجمن‌های کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینمای مستند. برای بررسی بیشتر این موضوع با دو کارگردان مستند «در جستجوی فریده» که اثرشان به عنوان نماینده ایران برای اسکار 2020 انتخاب شده بود، صحبت کردیم.
اعتمادآنلاین| سحر آزاد- کارگردان‌های مستند «در جستجوی فریده» که اثرشان سال گذشته به عنوان نماینده ایران در مراسم اسکار انتخاب شد نادیده گرفتن فیلمهای کوتاه، مستند و انیمیشن در مراسم تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران را باعث ناامیدی هنرمندان این رشته‌ها دانستند و گفتند این دیدگاه، دیدگاهی ریشه‌دار است چراکه مسئولان به این حوزه‌ها نگاهی غیرجدی داشته‌اند.
مراسم تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران در عرصه بین‌الملل در حالی 21 شهریورماه برگزار شد که یک روز پس از آن واکنش‌های رسمی‌ای از سوی 2 انجمن صنفی مربوط به مستندسازان در پی داشت.
انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند در بخشی از بیانیه خود چنین عنوان کرد: «این بار، مدیران فرهنگی‌نما در روز ملی سینما به بهانه پاسداشت دستاوردهای جهانی، بزرگداشتی برپا کردند بی‌آنکه نشانگر بزرگی باشد! سال گذشته، مستندسازان ایران، ده‌ها نشان ارزشمند را از جشنواره‌های معتبر جهان برای سرزمین ایران به ارمغان آوردند، ولی در سنجه ارزش‌گذاری این مدیران تنگ‌نظر جایی نیافتند تا بیش از پیش رویکرد فرهنگ‌گریزی مدیران بی‌تدبیر را آشکار سازد. تاریخ سینمای مستند همیشه سربلند بوده و خواهد ماند و به روایتگری خود از دوران سانسور ادامه خواهد داد.»
در همین حال انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند هم در بیانیه‌اش آورد: «جای تعجب بسیار است که در این مراسم، از دیپلماسی فرهنگی حرف زده می‌شود اما سهم پرافتخاری از سینمای ایران که اتفاقاً در جهان بسیار شناخته شده است در آن نادیده گرفته می‌شود. شاید چون مستندسازان از سر نجابت زیادشان، وقت و بودجه و توجهی طلب نکرده‌اند و گمنامی‌شان در نظر عده‌ای به کار عکس انداختن و تظاهرات این‌چنینی نمی‌خورد.»
البته در همین روز امیر اسفندیاری، معاون بین‌الملل سی و هشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر که اجرای این مراسم را بر عهده داشت، درباره دلیل تجلیل نشدن سینماگران فیلم کوتاه و مستند به خبرگزاری مهر گفت: «برنامه‌ای که شب گذشته اجرا شد فقط مختص فیلمهای بلند سینمایی بود. به نظر من متولیان فیلمهای مستند و کوتاه مثل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و انجمن سینمای جوانان ایران هم باید چنین برنامه‌ای را برگزار کنند، چون اصلاً یک برنامه در یک شب گنجایش این را ندارد که از همه بخش‌ها تجلیل کند.»
اسفندیاری در بخش دیگری از صحبت‌هایش عنوان کرد که فیلم مستند و کوتاه متولیان خود را دارد و بهتر است آنها هم چنین برنامه‌ای را برگزار کنند و گفت می‌داند که این اتفاق رخ می‌دهد.
بدعتی جدید در سینمای جهان
از پس آن، هیات‌مدیره انجمن فیلم کوتاه ایران (ایسفا) نیز عصر روز یکشنبه، 23 شهریور، خطاب به حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی نامه‌ای منتشر کرد: «در آیین برگزاری، متاسفانه بدیهی‌ترین تعریف از سینمای ملی یک کشور نادیده گرفته شده و فیلمهای کوتاه داستانی، مستند و انیمیشن که با افتخار برای سینمای ایران بیشترین جوایز و حضور در جشنواره‌های مهم بین‌المللی را به ارمغان آورده‌اند حذف شده و سینما را مطابق آنچه می‌پسندند تعبیر می‌کنند.»
در ادامه این نامه چنین آمده است: «جای تاسف بسیار است که این رفتار از سوی زیرمجموعه سازمان سینمایی انجام می‌شود که در روز ملی سینمای ایران بایستی مدافع و متولی کلیت و انسجام سینمای ایران باشد و ندای همدلی و تفاهم تمام عناصر و اجزای سینمای ایران را سر دهد، دست به بدعتی جدید در سینمای جهان زده و سینمای یک کشور را دچار تقسیم‌بندی‌های کوتاه و بلند، بدنه و غیر بدنه، داستانی و مستند و انیمیشن، متولیان بخش‌های مختلف سینما، و دیگر تقسیم‌بندی‌ها کرده است.»
کارنامه‌ای که بدون مستند پربار نبود
در کنار این واکنش‌های رسمی، واکنش برخی از مستندسازان در صفحات مجازی نیز جریان داشت؛ از جمله انتقاد سام کلانتری که اثرش «جایی برای فرشته‌ها نیست» لقب پرمخاطب‌ترین فیلم سیزدهمین جشنواره سینماحقیقت را گرفت و با دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم مستند جشنواره فیلم فجر عنوان «پرجایزه‌ترین مستند سینمایی سال 1398» را نیز از آن خود کرد.
کلانتری در صفحه اینستاگرامش در واکنش به بی‌توجهی نسبت به مستندسازان در این مراسم نوشت: «تیتر این است: تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران در عرصه بین‌الملل. دیروز روز سینما بود...به‌به.. چه قشنگ و جذاب... جشن همیشه خوب است و البته مهربانی بیشتر اما آقایان، بزرگان و مدیران سینمایی این مملکت دیروز کاری کردند کارستان...»
او در ادامه این متن عنوان کرد: «این عزیزان فراموش کرده‌اند که بسیاری از مهم‌ترین و باارزش‌ترین جوایز سال گذشته سینمای ایران متعلق به سینمای مستند بود و بدون آنها شما نمی‌توانستید این‌قدر کارنامه‌تان را پربار نشان دهید... البته در زمانه‌ای که تفکر و تامل در کارها کیمیا شده از کسی نمی‌توان انتظار درایت و ظرافت داشت... راستی یک سوال: نزدیک انتخابات است؟ به کمک چهره‌های سینمایی نیاز دارید؟ کارگردانان و مستندسازان آن‌قدرها هم چهره نیستند؟»
کلانتری در بخش پایانی این متن چنین آورده است: «می‌خواهید مثل همیشه بگویید معلوم نیست چه کسی میهمان‌ها را انتخاب و دعوت کرده؟ راستی نماینده سال گذشته ایران در اسکار یک مستند بود... آخ آخ... آنها را هم یادتان رفت دعوت کنید؟ بزرگان ایدفا، یاماگاتا و... کرونا داشتند که در میهمانی‌تان حاضر نبودند؟ من یادتان می‌اندازم زمان دلبری کردن از مستندسازان و کارگردانان این عرصه نزدیک است... وعده دیدار ما تا آن موقع.»
حذف بخش مهمی از سینما
همان‌طور که کلانتری نیز اشاره کرد، مستند « در جستجوی فریده » سال گذشته به عنوان نماینده ایران در مراسم اسکار انتخاب شد.
آزاده موسوی، یکی از کارگردان‌های این مستند، در واکنش به نادیده گرفتن سهم مستند در مراسمی که برای پرافتخارهای سینمای ایران برگزار شد این سوال را مطرح کرد: «ذات برگزاری این‌گونه مراسم در چیست؟ مراسم تجلیل، بزرگداشت و قدردانی کردن برای چه برگزار می‌شوند؟»
او سپس در پاسخ به پرسش‌هایش به اعتمادآنلاین گفت: «این مراسم باعث ایجاد دلگرمی و امید در اشخاصی می‌شود که فعالیت می‌کنند تا بهتر و خلاقانه‌تر به کارشان ادامه دهند و در آنها شوری برای انجام کارهای بهتر برانگیزد. حالا وقتی شما مراسمی با عنوان تجلیل از افتخارآفرینان سینمای ایران برگزار می‌کنید و به راحتی بخش مهمی از سینما یعنی سینمای مستند، کوتاه و انیمیشن را حذف می‌کنید که در سال‌های اخیر مهم‌ترین دستاوردهای بین‌المللی‌مان در این عرصه‌ها بوده است، این کار می‌تواند در میان فعالان این حوزه دلسردی و ناامیدی به وجود بیاورد.»
به عقیده موسوی، وقتی چنین اتفاقی رخ می‌دهد فعالان حوزه‌های مستند، فیلم کوتاه و انیمیشن تصور می‌کنند که انگار جزئی از سینما نیستند و اگر جزئی از سینما نیستند، پس چه کاره‌اند و چرا در خانه سینما هستند؟
این کارگردان در پایان صحبت‌هایش به افتخارات سینمای مستند در سال گذشته از جمله جایزه بهترین کارگردانی برای فیلم «سایه‌های بی‌خورشید» اثر مهرداد اسکویی اشاره کرد: «در عرصه بین‌المللی جایزه کارگردانی ایدفا را در سال گذشته داشتیم که در این سطح، در سینمای داستانی جایزه‌ای در کلاس A نداشتیم. چرا مهرداد اسکویی نباید در این مراسم تقدیر شود؟ این موضوع جای سوال دارد و فکر می‌کنم خوب است که درباره‌اش بحث شود تا یک بار برای همیشه این مساله حل شود.»
همسان نبودن با سینمای داستانی
کوروش عطایی، دیگر کارگردان مستند «در جستجوی فریده»، نیز در پاسخ این پرسش که با وجود جایزه‌های سینمای مستند در سال گذشته و انتخاب فیلم آنها به عنوان نماینده ایران در مراسم اسکار، چطور جایگاه سینمای مستند در مراسم افتخارآفرینان سینمای ایران نادیده گرفته می‌شود به اعتمادآنلاین گفت: «در مورد اینکه چه اتفاقی در این باره افتاده است باید از مسئولان برگزاری آن مراسم بپرسید، اما در مجموع نگاه به سینمای مستند همیشه یک نگاه غیرجدی و غیرحرفه‌ای بوده. البته برای فیلمسازان هیچ‌وقت این‌طور نبوده است اما از دید مسئولان و نهادهایی که در این زمینه کار می‌کنند این حوزه در حاشیه بوده و موضوعی نبوده که با سینمای داستانی همسان در نظر گرفته شود.»
او ادامه داد: «من در جریان نیستم که چطور مستند در چنین مراسمی نادیده گرفته شده است و نمی‌دانم سازوکارش چه بوده، چه کسی باید دعوت‌ها را انجام می‌داده و به چه کسانی اطلاع‌رسانی شده است. فقط در حد خبرهایی که اطلاع‌رسانی شده بود خواندم و متوجه شدم در این مراسم حرفی از سینمای مستند، کوتاه و انیمیشن نبوده است.»
عطایی همچنین درباره اینکه آیا موفقیت‌های سینماهای مستند، کوتاه و انیمیشن توانسته است جایگاه این حوزه را نزد مدیران روشن‌تر کند گفت: «به نظرم تاثیرگذار بوده است، اما نگاهی که گفتم ریشه‌دار است و هنوز به جایی نرسیده که این حوزه‌ها جدی گرفته شوند. ما فیلم‌هایی در زمینه مستند داشته‌ایم که از معتبرترین جشنواره‌های دنیا بهترین جایزه‌ها را گرفته‌اند همچون فیلم‌هایی که در ایدفا حضور داشتند. قطعاً این اتفاقات در فیلمهای کوتاه و انیمیشن هم پیش آمده است، اما انگار بعضی اوقات ناهماهنگی و سوءمدیریت روی می‌دهد. گاهی هم همان نگاهی که گفتم حاکم است و مساله ندیدن است، هرچند خیلی عجیب است چون درباره کسانی حرف می‌زنیم که متولی ماجرا هستند و مدیریت این سینما دست‌شان است.»
او صحبت‌هایش را چنین خاتمه داد: «به هر حال اتفاق قشنگی نیست و نیاز به توضیح دارد که چرا این اتفاق به این شکل افتاده است. شاید چون جزئیات خبری را نمی‌دانم نمی‌توانم قضاوت زیادی کنم، اما بیشتر برایم سوال پیش آمده که چرا این حوزه‌ها در مراسم حضور نداشتند.»
دیدگاه تان را بنویسید