نام «بدرالزمان قریب» در تاریخ ادب فارسی ماندگار می‌ماند

اعتمادآنلاین| شاه‌منصور شاه‌میرزا خواجه‌اُف در یادداشتی درباره بدرالزمان قریب نوشته است: «درگذشت دکتر بدرالزمان قریب، دانشمند نستوه، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ایران‌شناس، زبان‌شناس، و سُغدی‌پژوه، اهالی علم و فرهنگ را در سوگ عمیق نشاند.

بدرالزمان قریب، به اعتراف همه دانشمندان، از بزرگ‌ترین و نام‌آورترین سُغدی‌پژوهان بود و تحقیقات و پژوهش‌های ایشان را در حوزه زبان‌های باستانی بهترین نمونه فعالیت‌های پژوهشی ایشان می‌توان عنوان کرد.

کتاب «فرهنگ سُغدی»، از تألیفات ماندگار دکتر قریب، که از دو مجلد عبارت است، بی‌شک قله بلند آثار ایشان محسوب می‌گردد که حاوی واژگان و لغات و ترکیبات سُغدی است و در این اثر متون بودایی، مانوی و مسیحی استخراج و در آن فراهم آمده‌اند و بدون شک هر کسی در زمینه زبان‌های باستانی و سُغدی می‌خواهد پژوهشی انجام دهد، ناگزیر است به این فرهنگ روی آورد و بدون مطالعه و رجوع بر آن شاید بتوان گفت کار آن محقق ناقص است.

بانو بدرالزمان قریب جان و تن خویش را وقف فرهنگ و ادب فارسی کردند و همچنان که از زندگی‌نامه ایشان مطلع شدیم، موصوف به خاطر انجام کارهای وزین و پربار حتی ازدواج نکردند و در یکی از صحبت‌های‌شان یادآور شده‌اند که وقتی به کار تهیه و تدوین «فرهنگ سُغدی» پرداختم و سرم را بالا کردم، دیدم سنّم از هفتاد گذشته است. در واقع، این ایثار و جان‌فدایی در راه گسترش علم و ادب است که نام نیکانی امثال بانو قریب را در صفحه تاریخ ادب فارسی ماندگار می‌کند.

در تاجیکستان، منطقه کم‌جمعیتی به نام «یغناب»، در جغرافیایی صعب‌العبور واقع شده که ساکنان آن به یغنابی، یکی از شاخه‌های زبان‌های ایرانی بخش شمال شرقی، صحبت می‌کنند که به نوعی ادامه زبان سُغدی است. یغنابی‌ها تنها بازماندگان این زبان کهن هستند، از همین رو دولت تاجیکستان از راه‌های مختلف، همچون نظام آموزشی، برای حفظ این زبان در تلاش است. دلیل محبوبیت خانم قریب میان تاجیک‌ها نیز به دهه‌ها کار ارزشمندی بازمی‌گردد که در این رابطه انجام دادند.

در کل کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق، به‌جز چند دانشمند، کسی کاری جدی در این زمینه انجام نداده و از همین بابت انتشار فرهنگ زبان سُغدی انقلابی عظیم است. او موفق به دمیدن روح دوباره‌ای به زبان ازیادرفته جاده ابریشم شد؛ جاده‌ای که در گذشته پل ارتباطی مهمی میان تمدن‌های کهن بوده است. تحقیقات و آثار خانم قریب همچون لطفی الهی، معماهای حل‌نشده زبان سُغدی را حل کرد و در نهایت به شکل دانشنامه‌ای تمام و کمال پیش روی مخاطبان قرار گرفت.

بنده بارها با سفارش دوستان و آشنایان از این کتاب برای‌شان تهیه نموده‌ام که اکثراً از دانشگاه‌های دوشنبه و خجند، سمرقند و مسکو و قازان بوده‌اند. امروز جای خالی دکتر قریب برملا احساس می‌شود و آرزو داریم روحشان شاد و مرقدشان پرنور باشد.»

بدرالزمان قریب، زبان‌شناس و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی زاده 1308 در تهران بود و مدرک دکتری زبان‌های باستانی خود را از دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا دریافت کرده بود.

برخی از آثار او عبارت‌اند از: تحلیل ساختاری فعل در زبان سُغدی؛ زبان‌های خاموش، یوهان فریدریش (ترجمه، با همکاری یداللّٰه ثمره)؛ وسنتره جاتکه، داستان تولد بودا به روایت سُغدی؛ فرهنگ سُغدی (سُغدی ـ فارسی ـ انگلیسی)؛ تاریخچه گویش‌شناسی در ایران؛ مطالعات سُغدی؛ پژوهش‌های ایرانی باستان و میانه.

دکتر بدرالزمان قریب هفتم مردادماه و در سن 91سالگی از دنیا رفت.

منبع: ایسنا