آیا ورزشکار باید الگوی اخلاقی باشد؟

اعتمادآنلاین| تا همین هفته گذشته خیلی‌ها فکر می‌کردند اخراج و محرومیت یک ورزشکار به خاطر رفتار نادرست خارج از حیطه ورزش(در زندگی خصوصی) فقط در کشور ما اتفاق می‌افتد، به همین دلیل اتفاق مشابهی که در ژاپن رخ داد برای رسانه‌ها و مخاطبان جالب‌توجه شد؛ هم از این منظر که مشابهت‌هایی در این میان پیدا شد و هم به خاطر اینکه ژاپن برای مردم ایران همیشه نمادی از «قاعده‌مند بودن در تمام امور» شناخته شده است.

رفت‌ و آمد به هتل عشق!

چند روز پیش روزنامه واشنگتن‌پست خبر داد یک ورزشکار معروف ژاپنی به دلیل مسائل اخلاقی از تیم ملی کشورش کنار گذاشته شده است. این شخص دایا ستو، شناگر معروف ژاپنی و برنده 4 نشان طلای جهان در ماده 200 متر و برنز المپیک ریو در ماده 400 متر است. فدراسیون شنای ژاپن بعد از اینکه رابطه غیراخلاقی ستو توسط یکی از نشریات زرد ژاپن رسانه‌ای شد این تصمیم را گرفت. ستو که متاهل و دارای دو فرزند است چندین‌بار به هتلی به نام «هتل عشق» رفت‌وآمد کرده بود.

ستو بعد از افشای روابطش در بیانیه‌ای به این مساله واکنش نشان داد و گفت:«می‌خواهم صادقانه توجه کامل خود را به شنا نشان بدهم تا بتوانم اعتماد خانواده‌ام را که با رفتار غیر‌مسوولانه خود به‌ شدت صدمه دیده، جلب کنم و مورد قبول خانواده همچنین شما به عنوان شناگر قرار بگیرم.» ستو 26 ساله ابتدا از مقام کاپیتانی تیم ملی شنای کشورش کناره‌گیری کرد و حالا همه قراردادهای مالی با کمپانی All Nippon Airways و تمام حمایت‌های کمیته ملی المپیک و فدراسیون شنای کشورش را از دست داده است. با این حال او قانونا به دلیل کسب سهمیه مسابقات المپیک توکیو می‌تواند در این رقابت‌ها حاضر شود. ستو سال 2019 موفق به کسب طلای جهان در ماده 200 متر شده و همین سهمیه او را قطعی کرده است. با این حال و با توجه به اتفاقات پیش آمده حضور او در رقابت‌های المپیک در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است.

لکه‌دار کردن آبروی ژاپن

واکنش مقامات ورزش ژاپن به رفتار شناگر معروف خود، اتفاق تازه‌ای نیست. در سال‌های گذشته ورزشکاران زیادی در کشور ژاپن به دلیل رفتارهای خارج از قواعد خود با محرومیت‌های سنگین مواجه شده‌اند. گفته می‌شود آنچه برای مقامات ورزش این کشور اهمیت دارد «لکه‌دار کردن آبروی ژاپن در مجامع بین‌المللی» است و برای این کار مجازات‌های سنگینی در‌نظر گرفته می‌شود. در سال 2014 فدراسیون شنای ژاپن در بازی‌های آسیایی 2014 ناویا تومیتا را به دلیل دزدیدن دوربین حرفه‌ای یک عکاس در کنار استخر و در حاشیه مسابقات به 17 ماه تعلیق محکوم کرد. در بازی‌های آسیایی جاکارتا 2018 نیز 4 نفر از اعضای تیم بسکتبال مردان ژاپن بعد از ورود به هتل و ملاقات با 4 زن روسپی از اردو اخراج و به خانه فرستاده شدند. آنها بعدا مدت یک سال از همراهی تیم ملی محروم شدند. در همان سال فدراسیون قایقرانی ژاپن، یاسوهیرو سوزوکی را بعد از اعتراف به ریختن موارد استرویید‌دار در نوشیدنی حریفش با جریمه وحشتناک 8 سال محرومیت روبه‌رو کرد. دو سال قبل از این نیز کنیچی تاگو بازیکن ملی‌پوش ژاپن در رشته بدمینتون پس از باختن نزدیک به 100 هزار دلار در قمارهای غیرقانونی ژاپن از تیم ملی کنار گذاشته شد. البته باید در‌نظر داشت در کشور ژاپن اکثر انواع قمار ممنوع به حساب می‌آید. گرچه در تمامی رخدادهای ذکر شده مساله «لکه‌دار شدن آبروی ژاپن» را می‌توان به وضوح دید اما رفتارهای ورزشکاران از لحاظ شکلی با هم تفاوت‌های زیادی دارد. دزدیدن دوربین با باختن پول در قمار، پولی که شخص خودش به دست آورده همه جای دنیا دو واکنش متفاوت را برمی‌انگیزد. اولی دزدی است و دومی احتمالا حماقت. با این حال مقامات ورزش ژاپن واکنش‌های یکسانی نسبت به این دو اتفاق و اتفاقاتی از این دست نشان می‌دهند. سوالی که به وجود می‌آید این است که دایره حریم خصوصی ورزشکار کجاست و آیا او بابت عضویت در تیم ملی کشورش باید برای هر رفتار خود پاسخگو باشد؟ این سوال در مورد اخیر ستو بیشتر برجسته می‌شود، چراکه گرچه کار او مشابه کار ملی‌پوشان بسکتبال ژاپن بوده اما زمان آن تفاوت دارد. به این معنا که در همه کشورهای دنیا ورزشکاری که حین اردو چنین رفتاری از خودش بروز می‌دهد با محرومیت و اخراج مواجه می‌شود. به عنوان مثال همین اواخر جیدون سانچو و میسون گرینوود دو ستاره جوان تیم ملی انگلیس در اردوی تیم ملی کشورشان در ایسلند با یک مدل ایسلندی رابطه برقرار کردند و هر دو بلافاصله از تیم اخراج شدند. اما اگر سانچو و گرینوود در خارج از اردو دست به چنین کاری می‌زدند هیچ مجازاتی در انتظارشان نبود. پس شاید این‌طور به نظر برسد که عرف‌ هر جامعه و قوانین هر کشور در این امر دخیل است.

ف. ک معروف!

خیلی از اهالی ورزش و کسانی که به خصوص فوتبال را در ایران دنبال می‌کنند بعد از شنیدن خبر اخراج شناگر ژاپنی به یاد نمونه‌های وطنی افتادند. در حوزه فوتبال سال‌هاست کمیته اخلاق فدراسیون با استناد به منشور اخلاقی رفتار فوتبالیست‌ها را در خارج از مستطیل سبز زیر نظر دارند و بعضی از چهره‌های مطرح به دلیل برخی رفتارها با محرومیت‌هایی مواجه شده‌اند. منشور اخلاقی و رفتاری در فوتبال ایران سال 1387 به تصویب هیات رییسه فدراسیون فوتبال ایران رسید تا مسائل فوتبال ایران را با فرهنگ اسلامی ایرانی انطباق دهد. یکی از معروف‌ترین محرومان منشور اخلاقی «ف.ک» یکی از مربیان لیگ برتری بود که در میانه فصل رخ داد. البته او تا مدت‌ها در رسانه‌ها ف. ک معرفی می‌شد. کاظمی خودش معتقد بود به خاطر حضور در یک عروسی دچار محرومیت شده بود و بارها در رسانه‌ها نسبت به اتفاقات پیش آمده، انتقاد کرد. عزیز محمدی، رییس وقت سازمان لیگ نیز در پاسخ به کاظمی گفته بود:«اگر او به این رفتار خود ادامه دهد، مجبورم مهر سکوتم را بشکنم و مشکل اصلی او را که به ‌طور خصوصی به خودش اعلام کردم به صورت رسانه‌ای اعلام عمومی کنم تا مشخص شود دلیل اصلی محرومیت او چه مساله‌ای است.» این اتفاق هرگز رخ نداد. در کنار محرومیت کاظمی می‌توان به محرومیت چند بازیکن به دلیل داشتن «تتو» روی بدن یا داشتن پرونده‌ در مراکز قضایی اشاره کرد. همچنین در سال 95 مهدی رحمتی به خاطر ایستادن کنار یک زن با پوشش نامناسب در اردوی استقلال در کشور ارمنستان برای گرفتن عکس یادگاری با محرومیت مواجه شد. محرومیت او نیز با استناد به موارد مطرح شده در منشور اخلاقی و توسط کمیته اخلاق صورت گرفت. همین اواخر نیز یکی از ملی‌پوشان فوتبال کشورمان به دلیل انتشار ویدیویی که در آن از او نام برده می‌شود از تیم ملی کنار گذاشته شد. البته هیچ یک از مقامات رسمی فدراسیون یا کمیته‌های انضباطی نظریه رسانه‌ها در این خصوص را رد یا تایید نکرده‌اند. البته مواردی از این دست فقط مخصوص فوتبالیست‌ها نبوده و ورزشکاران سایر رشته‌ها نیز به دلایل مشابه و با قوانین داخلی خود فدراسیون مربوطه با محرومیت مواجه شده‌اند. به عنوان مثال اواخر مرداد امسال در رشته ووشو، خواهران منصوریان طبق آنچه فدراسیون «تخلفات صورت گرفته از سوی شهربانو و سهیلا منصوریان حین تمرینات در اماکن عمومی ورزشی، اقدامات ضد منافع ملی و رفتار‌های خارج از شأن یک ورزشکار ملی» نامید با محرومیت‌ 28 ماهه مواجه شدند. در سال‌های گذشته خیلی از اهالی ورزش، فعالان مدنی و رسانه‌ها نسبت به آنچه منشور اخلاقی نامیده می‌شود، اعتراض کرده‌اند. عمده دلایل این افراد «مشخص نبودن دامنه اختیارات و عدم وضوح قوانین» همچنین «زیر پا گذاشتن حریم خصوصی افراد» بوده است.

پهلوانی مهم‌تر از قهرمانی

تردیدی نیست بسیاری از مواردی که باعث می‌شود یک ورزشکار در کشور ایران محروم شود در کشورهای دیگر اصلا اهمیتی ندارد یا حتی اگر حساسیت جامعه را برانگیزد دچار روند قانونی نمی‌شود. در کشورمان همان‌طور که در مورد منشور اخلاقی ذکر شد «بحث عرف و فرهنگ اسلامی» در نظر گرفته می‌شود. در کنار منشور اخلاقی برخی نگاه‌های سنتی از قدیم نسبت به ورزشکاران وجود داشته است، درست همانند جمله کلیشه‌‌ای «ورزش دشمن اعتیاد است» ورزشکاران به عنوان الگوهای اخلاقی جامعه در نظر گرفته می‌شوند. اینکه ورزشکاری دلش می‌خواهد یا نمی‌خواهد الگوی جامعه باشد در این مسیر چندان اهمیتی ندارد. نگاهی به ریشه‌های چنین رویکردی ما را به سال‌های خیلی دور و حتی زمانی که ورزش حرفه‌ای در ایران معنا نداشت، می‌رساند. از روایتی که به پوریای ولی نسبت می‌دهند تا تاثیری که مرحوم تختی در جامعه داشت. نگاه سنتی به ورزشکار چه در سطح جامعه و چه در بین مدیران «پهلوانی» را بر «قهرمانی» ترجیح می‌دهد. تعریف پهلوانی نیز دقیقا منطبق بر عرف پذیرفته شده جامعه و آموزه‌های دینی است. طبیعتا در چنین شرایطی ورزشکاری که منش پهلوانی را زیر پا بگذارد، قابل مذمت است. مشکل نیز از جایی شروع می‌شود که منش پهلوانی تعاریف گسترده و حتی گاهی متناقض را در بر می‌گیرد. جالب اینکه بسیاری از مردم همین امروز از ورزشکاران توقع دارند در مناسبات اجتماعی نقش بازی کنند و مثلا با موضع‌گیری در مورد گرانی‌ها شرافت خود را به اثبات برسانند. هر بار ورزشکاری در حمایت از مردم در موقعیت‌های مختلف حرفی به زبان می‌آورد با جمله «درود به شرفت» مواجه می‌شود. حتی ورزشکاران سایر کشورها نیز که به نوعی منش پهلوانی داشته‌اند و زیست اجتماعی پررنگ‌تری تجربه کرده‌اند در کشور ما مورد احترام هستند و به نیکی از آنها یاد می‌شود. از جمله «سوکراتیس» بازیکن سابق تیم ملی فوتبال برزیل یا حتی مارادونا. پس می‌توان گفت، اتفاقی که برای کاظمی‌ها و رحمتی‌ها و امثالهم رخ می‌دهد چندان با وقایع موجود در جامعه ناسازگار نیست. در مجموع می‌توان گفت دقیقا مشخص نیست چه کسی برای نخستین‌بار ایده الگوی اخلاقی بودن ورزشکاران در ایران یا حتی در جهان را مطرح کرد ولی امروزه به شکل نوعی کهن‌الگو در کشور ما کاملا جا افتاده است.

خیانت برای ژاپنی‌ها مهم نیست

شاید در نگاه اول وقتی محرومیت شناگر ژاپنی به گوش‌تان برسد، گمان کنید ژاپن نیز عرفی شبیه به ایران دارد. با این حال داستان کاملا برعکس است! نتایج یک تحقیق گسترده توسط سی‌ان‌ان در کشورهای مختلف در مورد مساله «خیانت» در روابط زناشویی نشان می‌دهد، ژاپنی‌ها یکی از سهل‌گیرترین آدم‌های دنیا در این زمینه هستند. در ادبیات باستانی ژاپن شخصیت‌هایی که خیانت می‌کنند اصلا شرور نیستند و حتی نشانی از پشیمانی بروز نمی‌دهند و رفتار خود را منطقی جلوه می‌دهند. در نتایج تحقیقات سی‌ان‌ان مشخص شده، بخش عمده‌ای از مردم ژاپن خیانت را مساله بزرگی نمی‌دانند. آن‌‌طور که مشخص شده، عده زیادی از مردم این کشور روابط خارج از زناشویی دارند و این مساله چندان تابو به حساب نمی‌آید. در تحقیقات آمده در چنین شرایطی اصلا جای تعجب نیست که در مطالعه اکونومیست، ژاپن در رده‌بندی کشورهایی که خیانت و تقلب در رابطه را از نظر اخلاقی قابل قبول می‌دانند یا آن را اصلا مربوط به اخلاقیات نمی‌دانند در رتبه 7 دنیا قرار دارد! در ادامه آن تحقیق مفصل به ریشه‌های چنین رفتاری پرداخته شده که به بحث این نوشته مربوط نمی‌شود اما جالب است بدانید بسیاری از مردان و زنان ژاپنی از روابط همسران‌شان اطلاع‌ دارند یا حداقل نسبت به آن مظنون هستند اما اصلا به روی خودشان نمی‌آورند. در چنین شرایطی این سوال پیش می‌آید که پس چرا ورزشکار ژاپنی بابت کاری که چندان در کشورش مذمت نشده است از تیم ملی اخراج می‌شود؟ اگر برای خود ژاپنی‌ها مهم نیست و در کشورهای دیگر نیز داشتن رابطه غیراخلاقی یک ورزشکار سرشناس چندان حساسیت‌برانگیز نیست پس چگونه آبروی کشور ژاپن لکه‌دار می‌شود؟ پاسخ این سوال را احتمالا باید چند جامعه‌شناس و محقق پیدا کنند اما هر انگیزه‌ای که پشت محرومیت ورزشکاران باشد باز ما را به سمت مفهومی به اسم «الگوی اخلاقی» بودن یک ورزشکار سوق می‌دهد. آنچه اهمیت دارد «شکل» ماجراست. شکلی که بسیار شبیه به موارد اتفاق افتاده در ایران است. شکلی که می‌گوید یک ورزشکار علاوه بر اینکه براساس پارامترهای فنی مورد بررسی قرار می‌گیرد براساس رفتار شخصی نیز قضاوت می‌شود.

آیا ورزشکار باید الگوی اخلاقی باشد؟

این سوالی است بسیار بنیادین که پاسخش احتمالا نیاز به نگارش یک کتاب دارد. برخی معتقدند ورزش حرفه‌ای از زندگی شخصی جداست. یک ورزشکار می‌تواند بهترین شناگر باشد اما آدم خوبی نباشد. در مسابقات نیز به کسی که بهتر از همه شنا می‌کند، مدال می‌دهند نه به کسی که نیت خوبی دارد یا کارهای نیک می‌کند. البته در همان گزاره بالا نیز بحث «خوب بودن» یا «بد بودن» مطرح می‌شود که خودش داستانی مجزاست. در این میان بحث آزادی‌های فردی نیز مدام مورد اشاره قرار می‌گیرد. برخی نیز معتقدند اگر ورزشکاری در کنار کیفیت بالای فنی بتواند رفتارهای درستی از خودش به نمایش بگذارد خیلی بهتر می‌شود ولی الزامی در آن وجود ندارد. این افراد به ‌طور مشخص معتقدند کنار گذاشته شدن شناگر ژاپنی به خاطر رابطه خارج از ازدواج، کار اشتباهی است، چراکه او یک شناگر است و صرفا باید بابت نشان دادن حداکثر تلاشش در تمرینات و مسابقه متعهد باشد نه چیز دیگری.

از سمت مقابل عده‌ای دیگر معتقدند، ورزشکار وقتی در جایگاه یک قهرمان و آدم مشهور قرار می‌گیرد خود به خود مسوولیت انجام وظایفی بر دوشش گذاشته می‌شود. او نمی‌تواند در حالی که بسیاری از آدم‌ها او را می‌بینند و رفتارش را بازتولید می‌کند هر کاری دلش می‌خواهد انجام دهد. حتی اگر خودش نخواهد الگوی نوجوانان و جوانان باشد چنین اتفاقی رخ می‌دهد پس باید مواظب رفتارش باشد. این افراد معتقدند، کنار گذاشته شدن ستو از تیم شنای ژاپن تصمیم درستی بوده است. برخی نیز به این نکته اشاره کرده‌اند که وقتی کسی نمی‌تواند نسبت به خانواده‌اش متعهد بماند، نمی‌تواند نسبت به کشورش تعهد داشته باشد. کلیدواژه این افراد «مسوولیت اجتماعی» است.

چند روز پیش روزنامه واشنگتن‌پست خبر داد یک ورزشکار معروف ژاپنی به دلیل مسائل اخلاقی از تیم ملی کشورش کنار گذاشته شده است. این شخص دایا ستو شناگر معروف ژاپنی و برنده 4 نشان طلای جهان در ماده 200 متر و برنز المپیک ریو در ماده 400 متر است. فدراسیون شنای ژاپن بعد از اینکه رابطه غیراخلاقی ستو توسط یکی از نشریات زرد ژاپن رسانه‌ای شد این تصمیم را گرفت. ستو که متاهل و دارای دو فرزند است چندین‌بار به هتلی به نام «هتل عشق» رفت‌وآمد کرده بود.

یکی از معروف‌ترین محرومان منشور اخلاقی «ف. ک» یکی از مربیان لیگ برتری بود. او تا مدت‌ها در رسانه‌ها ف. ک معرفی می‌شد. کاظمی خودش معتقد بود به خاطر حضور در یک عروسی دچار محرومیت شده و بارها در رسانه‌ها نسبت به اتفاقات پیش آمده انتقاد کرد. عزیز محمدی رییس وقت سازمان لیگ در پاسخ به کاظمی گفته بود:«اگر او به این رفتار خود ادامه دهد مجبورم مهر سکوتم را بشکنم و مشکل اصلی او را که به‌طور خصوصی به خودش اعلام کردم به صورت رسانه‌ای اعلام عمومی کنم.»

منبع: روزنامه اعتماد