اختلاف میان ارشاد و ساترا وارد فاز جدیدی می‌شود یا باید منتظر انتخابات 1400 ماند؟

اعتمادآنلاین| اختلاف و کشمکش بر سر اعطای مجوز شبکه نمایش خانگی میان وزارت ارشاد و ساترا هنوز راه به جایی نبرده، اما برگزاری نشستی میان اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان سینمای ایران و معاون اجتماعی ساترا تحلیل‌هایی در این زمینه به همراه داشته است.

غلامرضا موسوی، رئیس اتحادیه صنف تهیه‌کنندگان سینمای ایران، چند شب پیش در صفحه توییتر خود نوشت: «به دعوت معاون اجتماعی ساترا به اتفاق آقایان فرآورده و ساداتیان نشستی داشتیم. موضوع واگذاری پروانه تولید و نمایش فیلم‌ها و سریال‌ها بر اساس اطلاق «ویدئو درخواستی» به وزارت ارشاد بود. بحث‌های مفصلی شد. دو نکته توسط معاون اجتماعی ساترا تاکید شد: مجوز تولید فیلم و سریال با وزارت ارشاد است و مجوز نمایش هم با ارشاد، اما سریال‌ها برای نمایش در پلتفرم‌ها نیاز به مجوز ساترا دارند.»

او در ادامه این توییت به اختلافی که در همین زمینه وجود دارد اشاره کرد: «اختلاف ما/اتحادیه/ با ساترا نیز همین بود. ما معتقد بودیم ساترا باید به پروانه نمایش ارشاد برای سریال‌ها همچون فیلم احترام بگذارد. پیشنهاد دادیم دو نفر به انتخاب ساترا به شورای بازبینی سریال‌های ارشاد اضافه شود و مشکل حل شود که قرار شد نشست‌ها ادامه یابد.»

موسوی سپس نوشت که با توجه به آنچه آمد، همکاران تهیه‌کننده برای تولید سریال نیاز به مجوز ارشاد دارند. در نهایت امیدواریم با پذیرش پیشنهاد اتحادیه، مشکل بازبینی و تامین نظر اهالی سینما حل شود.

این صحبت‌ها باعث شد تحلیل‌های متفاوتی راجع به اختلاف میان ارشاد و ساترا (سازمان تنظیم مقررات صوت‌وتصویر فراگیر صداوسیما) بر سر نمایش خانگی (VOD) در یکی 2 روز اخیر شکل گیرد.

خبرگزاری «ایلنا» در گزارشی به سراغ موسوی رفت که البته او همانند همان حرف‌های توییت خود را تکرار کرد و بیشتر یا کمتر به آن نیفزود یا از آن نکاست. در بخش‌های دیگر این گزارش نیز از نظر افراد دیگری که قبلاً با این خبرگزاری گفت‌وگو کرده‌اند استفاده شده است.

با این حال به نظر می‌رسد «ایلنا» با توجه به صحبت‌های موسوی به آینده این مذاکرات خوش‌بین است چنان‌که در ابتدای گزارش خود آورده است: «پس از چند ماه کشمکش میان ساترا و سازمان سینمایی در ماجرای صدور مجوز پخش برای تولیدات نمایش خانگی، خبرها از برطرف شدن این مشکل با کمک اتحادیه تهیه‌کنندگان حکایت دارند.»

در مقابل خبرگزاری «ایسنا» در گزارشی به اختلافات چند ماه اخیر میان وزارت راشاد و ساترا نگاه انداخته و به نشست میان ساترا و سه نفر از اعضای اتحادیه تهیه‌کنندگان سینمای ایران اشاره کرده و در نهایت چنین نتیجه گرفته است: «در نهایت آنچه به عنوان محصول نشست از سوی طرفین روایت شد، بیش از آنکه نوید برطرف شدن مناقشات را بدهد، حاکی از کلاف سردرگمی بود که روزبه‌روز به هم پیچیده‌تر می‌شود.»

نمایش خانگی در مجلس

مذاکره میان ساترا و نمایندگان اتحادیه تهیه‌کنندگان سینمای ایران در حالی در آخرین ماه پاییز مطرح می‌شود که سه ماه قبل و بعد از آنکه موضوع شبکه نمایش خانگی و وی‌او‌دی‌ها به مجلس کشیده شد، جلسه‌ای با حضور نمایندگان ساترا و سازمان سینمایی با برخی از نمایندگان مجلس برگزار شد.

در واقع این جلسه بعد از بالا گرفتن اختلاف بر سر نظارت بر شبکه نمایش خانگی تشکیل شد. اوایل شهریور در خبری از سوی «ایسنا» عنوان شد که 26 نماینده مجلس شورای اسلامی طرح اصلاح بند 29 ماده 2 قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را ارائه کرده‌اند. در این اصلاحیه آمده است: «تنظیم سیاست‌های کلی فرهنگی، هنری، سینمایی کشور و ارائه آن‌ها به مجلس شورای اسلامی جهت تصویب با رعایت اصول 74 و 175 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ذکر شده است.»

در تبصره‌های الحاقی این اصلاحیه قید شده است: «صدور هرگونه مجوز و نظارت بر فرآیند تولید و پخش کلیه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی از جمله ساختارهای مستند، مسابقات، انیمیشن، سریال، برنامه‌های گفتگومحور و ترکیبی بر عهده سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران می‌باشد.»

این ماجرا از سوی وزارت ارشاد با سکوت مواجه نشد و معاون حقوقی، امور مجلس و استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نامه‌ای خطاب به معاون پارلمانی رئیس‌جمهور بر مخالفت رسمی این وزارتخانه‌ با طرح 26 نماینده مجلس در مورد نظارت صداوسیما بر شبکه نمایش خانگی و وی‌اودی تاکید کرد.

البته همان‌طور که گفته شد، پس از آن هم جلسه‌ای با حضور نمایندگان سازمان سینمایی، ساترا و نمایندگان مجلس تشکیل شد که محمدرضا عباسیان مدیرعامل اسبق موسسه رسانه‌های تصویری درباره جزئیات آن به «ایلنا» گفته بود: «جلسه‌ای با برخی از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس که عضو کمیته مربوط به ماجرای ساترا هستند با حضور تهیه‌کنندگان و کارشناسان و نمایندگان خانه سینما و وزارت ارشاد و سازمان صداوسیما برگزار شد که بیشتر جنبه مشورتی و کارشناسی داشت.

اینکه چرا نظام به این جمع‌بندی رسیده است که اختیار تولیت شبکه نمایش خانگی را، که صراحتاً در قانون آمده در اختیار وزارت ارشاد است، از وزارت ارشاد سلب کند و به سازمان دیگری بسپارد مشخصاً به کوتاهی بسیار بزرگی که مسئولین سازمان سینمایی در سال‌های گذشته مرتکب شدند برمی‌گردد.

از قضا در همان جلسه هم که برگزار شد مسئولان سازمان سینمایی هیچ حرفی برای گفتن نداشتند و ساکتین اصلی جلسه نمایندگان وزارت ارشاد بودند که به نظرم اصلاً اتفاق خوبی نیست که متولیان فرهنگی نمی‌توانند از عملکردشان دفاع کنند.»

انفعال وزارت ارشاد

صحبت‌های عباسی درباره سکوت وزارت ارشاد موضوع تازه‌ای نبود. خردادماه سال جاری پس از انتشار خبری به نقل از سازمان سینمایی که بهمن حبشی، مدیرکل دفتر نظارت بر تولید فیلم، گفته بود «تعداد مجوزهای صادره و سریال‌های در حال تولید و آماده توزیع برای نمایش خانگی بیشتر از نیاز و ظرفیت بازار است و تا نمایش چند سریال آماده توزیع و ایجاد تعادل میان زنجیره صدور مجوز تا توزیع لازم است چند ماهی از صدور مجوز جدید خودداری شود»، زمزمه‌های قبلی درباره سپردن مجوزهای نمایش خانگی و وی‌اودی‌ها به صداوسیما قوت گرفت و در فضای مجازی و بعداً به صورت رسمی در رسانه‌ها و اظهارنظرهای اهالی سینما و شبکه نمایش خانگی مورد بررسی قرار گرفت؛ با این حال 2 ماه طول کشید تا وزارت ارشاد نسبت به این صحبت‌ها واکنش نشان دهد.

ماجرا از این قرار بود که 26 مرداد در خبری به نقل از روابط عمومی سازمان امور سینمایی و سمعی بصری اعلام شد، در جلسه شورای پروانه ساخت آثار غیرسینمایی با ساخت مجموعه ترکیبی «همرفیق» به تهیه‌کنندگی و نویسندگی حسن خدادای پور و کارگردانی شهاب حسینی موافقت شد.

هنوز چند ساعتی از انتشار این خبر نگذشته بود که متنی به نقل از روابط عمومی ساترا در خبرگزاری‌ها منتشر شد: «مسئولیت صدور مجوز برنامه‌های ترکیبی و تولیدات تلویزیونی برای انتشار در رسانه‌های صوت و تصویر، تنها در صلاحیت این سازمان است. لذا بدیهی است پخش هر کدام از این برنامه‌ها در رسانه‌های صوت و تصویر در فضای مجازی منوط به اخذ مجوز اشاره‌شده بوده و فقدان این مجوز مانع از انتشار در پلتفرم‌های صوت و تصویر کشور خواهد شد.»

یک روز پس از آن، محمدمهدی طباطبایی‌نژاد معاون سابق ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی به خبرگزاری «مهر» گفت که طبق قانون مسئولیت صدور مجوز محتوا در شبکه نمایش خانگی اعم از فیزیکی و مجازی با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

شهاب حسینی مجوز گرفت اما عادل فردوسی پور باز ماند

طی این مدت البته اتفاق‌هایی نیز روی داد؛ از جمله اینکه همان برنامه «همرفیق» به کارگردانی شهاب حسینی که باعث موضع‌گیری رسمی ساترا و وزارت ارشاد بر سر نمایش خانگی شد پخش خود را از 20 آذر به صورت هفتگی آغاز کرد و در اولین قسمت آن نوید محمدزاده بازیگر شناخته‌شده در مقابل شهاب حسینی گفت‌وگو کرد.

با این حال ماجرای اجرای برنامه در دعوای چند ماه میان ساترا و وزارت ارشاد همیشه هم با اعظای مجوز و خوبی و خوشی به سرانجام نرسیده است. از بسیاری از کارگردان‌ها و تهیه‌کنندکانی که در این وضعیت کرونا و بسته شدن سالن‌های سینما به شبکه نمایش خانگی امید بسته بودند و حالا بلاتکلیف مانده‌اند که بگذریم، مصداق جنجالی این اختلاف را می‌توان عادل فردوسی‌پور قلمداد کرد که از شبکه سه و برنامه «نود» کنار گذاشته شده بود.

او که در نظر داشت برنامه‌ای به نام «99» را به صورت زنده و از روی بستر اینترنتی پخش کند نتوانست از ساترا مجوز بگیرد.

این موضوع در مهرماه سال جاری چنان بازتابی در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها پیدا کرد که علی سعد مدیر روابط عمومی سازمان تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر «ساترا» در یک رشته‌توییت در مورد چرایی مجوز نگرفتن برنامه عادل فردوسی‌پور توضیحاتی ارائه کرد از جمله: «شرط طرح برنامه‌ها در شورای موافقت کلی انتشار، عدم وجود موانع حقوقی، قضایی و امنیتی است که در مورد برنامه «99» که به درخواست فیلیمو و کافه‌بازار مطرح شده بود به دلیل عدم دریافت مکتوب استعلام مراجع مسئول، عملاً موضوع قابل طرح و بررسی توسط شورای مذکور نبود.»

این موضوع از سوی سعید رجبی فروتن، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی که به جای طباطبایی نژاد عهده‌دار این سمت شده است، بی‌پاسخ نماند و او در متنی در یک کانال تلگرامی نوشت: «قدر داشته‌هایمان را بدانیم تا غم رفتگان را تاب آوریم! با کمال تعجب به‌رغم موافقت سازمان سینمایی یک سازمان وابسته به صداوسیما با تولید برنامه جدید عادل فردوسی‌پور بر بستر پلتفرم‌های اینترنتی موافقت نکرد!»

او در ادامه این متن آورده است: «حالا که توپ در زمین مراجع قضایی و امنیتی انداخته شده است، باید گفت: اولاً اگر موانعی وجود داشت عادل از سازمان سینمایی هم نمی‌توانست مجوز بگیرد مگر اینکه او در دو سه ماه گذشته خطایی کرده باشد و حکم محرومیت گرفته باشد! ثانیاً اگر ندادن مجوز به فردوسی‌پور فقط به آن خاطر است که هنوز نظر مراجع امنیتی دریافت نشده است، کافی بود گفته شود به محض دریافت پاسخ استعلام به عمل آمده تقاضای ایشان هم بررسی خواهد شد.»

بازی قدرت؟

در چند ماه اخیر که دعوای میان ساترا و وزارت ارشاد بر سر نمایش خانگی بالا گرفته و همچنان بلاتکلیف مانده است به غیر از اظهارنظرهایی که از موضع کارشناسان فرهنگی درباره این اختلاف گفته شد، از جمله بحث کیفیت آثاری که قرار است از سوی صداوسیما برای شبکه نمایش خانگی مجوز بگیرد، میزان ممیزی‌ها و موضوعاتی که دست کارگردان‌های نمایش خانگی را در مقایسه با کارگردان‌های تلویزیون بازتر می‌گذارد، مسائل دیگری نیز مطرح شد همچون مباحث حقوقی و قانونی و اینکه در قانون اساسی نظارت بر این حوزه به وزارت ارشاد سپرده شده است و صداوسیما به دلیل ذی‌نفع بودن صلاحیت نظارت در این عرصه را ندارد.

همچنین یکی دیگر از مسائلی که صرفاً ربطی به این دعواها ندارد و از همان سال‌های اقبال به شبکه نمایش خانگی در میان آمد پولشویی، دستمزدهای بالا، صدمه به سینما و رواج مناسبات اقتصادی نامناسب در چرخه تولید و توزیع چنین آثاری بود که همزمان با دعوای میان ساترا و وزارت ارشاد هر از چند گاهی ابراز می‌شد.

اما در میان بحث‌ها و گمانه‌زنی‌هایی که در این مدت شنیده شد یکی از نکات مطرح‌شده کشمکش‌های سیاسی نیز بود و اینکه جناح‌های سیاسی شبکه نمایش خانگی را ابزاری برای رسیدن به قدرت در نزاع‌های خود تلقی می‌کنند.

بهروز مفید تهیه‌کننده سینما و تلویزیون پیش از این به اعتمادآنلاین گفته بود: «فکر می‌کنم این موضوع به معادلات سیاسی و توقعی که خارج از سازمان صداوسیما از وزارت ارشاد داشته‌اند برمی‌گردد، برای اینکه کنترل بیشتری روی سریال‌ها اتفاق بیفتد. مدیریت‌ فضاهای فرهنگی فقط دست وزارت ارشاد و رئیس سازمان صداوسیما نیست و نگاه‌های مختلفی وجود دارد. این نگاه‌ها از وزارت ارشاد توقعی داشتند که برآورده نشد.»

از آنجا که سال‌هاست بسیاری از کارشناسان، صداوسیما را سازمانی سیاسی می‌دانند که بیشتر نظرات یکی از جناح‌های سیاسی را انعکاس می‌دهد و نظر به تحلیل‌های چند ماه اخیر که دعوای میان ساترا و وزارت ارشاد را ناشی از مسائل سیاسی قلمداد می‌کنند، این گمان هم می‌رود که با توجه به نزدیک شدن به انتخابات 1400 ممکن است این کشمکش‌ها تا آن زمان ادامه پیدا کند شاید که بعد از مشخص شدن نتیجه انتخابات، نتایجی حاصل شود.