نارنجی نپخته برای موزه‌ای «معاصر» با گنجینه‌ای «مدرن»

اعتمادآنلاین| درهای موزه هنرهای معاصر تهران از اردیبهشت سال 97 برای بازسازی به روی عموم بسته شد. قرار بود این موزه بعد از گذشت 5، 6 ماه از این تاریخ بازگشایی شود، اما در مهر سال 97 هادی مظفری، مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی، اعلام کرد که پروژه بازسازی موزه 40 درصد پیشرفت داشته است.

او درباره دلیل این تاخیر گفته بود که ابتدا مدیران وقت مرکز هنرهای تجسمی و موزه هنرهای معاصر پیش‌بینی کرده بودند این پروژه ظرف چهار پنج ماه به پایان می‌رسد ولی برنامه زمان‌بندی حدسی بوده و مدیریت پروژه و جبهه‌های کاری در آن لحاظ نشده بود. نکته دوم هم پیش‌بینی مالی پروژه بود که در این مدت دچار نوسانات شد.

مظفری اما روز گذشته، دوشنبه هشتم دی‌ماه، در نشست خبری‌ای که در مورد مرمت و بازسازی موزه انجام شد از شفاف‌سازی در این زمینه صحبت کرد: «شاید پیش از این نمی‌توانستیم با شفافیت اعلام کنیم چرا زمان بیشتری برای بازسازی موزه صرف شده است، اما حالا با توجه به سیاست شفاف‌سازی وزارت ارشاد می‌توانیم در این باره صحبت کنیم.»

او به دور ماندن از گردوغبار آثار گنجینه حین مرمت و ساخت گنجینه موقت را از جمله دلایل تاخیر در بازگشایی موزه برشمرد و افزود: «جبهه‌های کاری متعدد در ابتدا مشخص نبود. سیاست شفاف‌سازی برای تعیین مقادیر و حجم این‌گونه است که یک بار باید موارد روی سامانه قرار گیرد و به مناقصه گذاشته شود، رفت و برگشت آن و تغییر قیمت‌ها نیز زمان بیشتری برد. پاندمی کرونا و تعطیلی کارگاه‌های ساختمانی هم باعث شد کارها دیرتر از بهار امسال تمام شود.»

مظفری همچنین گفت که بارها نتوانسته‌اند در مورد تاریخ بازگشایی موزه به قول‌هایشان عمل کنند، اما همه چیز در اختیار آنها نبوده و شرایط کشور نیز در این موضوع تاثیرگذار بوده است.

او در ادامه عنوان کرد که هم‌اکنون در تدارک افتتاحیه هستند و بر همین اساس در 10 روز آینده یک نشست خبری دیگر برگزار می‌شود که تاریخ بازگشایی و برنامه‌های آتی موزه اعلام خواهد شد. او البته در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران درباره تاریخ دقیق بازگشایی گفت: «بنا نداشتیم در این نشست تاریخ دقیق را بگوییم، اما خارج از ماه جاری (دی‌ماه) نیست.»

جلوگیری از بارش باران با پلاستیک

یکی از دغدغه‌های اصلی برای مرمت و بازسازی موزه از سال‌ها قبل نحوه نگهداری از گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران بود.

وجود آثاری از مشهورترین هنرمندان خارجی همچون واسیلی کاندینسکی، جکسون پولاک، ویلم دکونینگ، مارک روتکو، پل گوگن، پابلو پیکاسو، کلود مونه، ونسان ونگوگ، ادوارد مونش، مارک شاگال، خوآن میرو، مارسل دوشان، رنه ماگریت، سالوادور دالی، هنری مور، آلبرتو جاکومتی و هنرمندان شناخته‌شده‌ ایرانی از جمله کمال‌الملک، محمود فرشچیان، محمد احصایی، جلیل رسولی، ایران درودی، سهراب سپهری، آیدین آغداشلو، علیرضا اسپهبد، احمد اسفندیاری، هانیبال الخاص، ناصر اویسی، رویین پاکباز، نامی پتگر، فرامرز پیلارام، صادق تبریزی، پرویز تناولی، حسین زنده‌رودی، معصومه سیحون، منوچهر یکتایی و… اهمیت و اعتبار این گنجینه را در جایگاه خاصی قرار داده تا جایی که تاکنون ارزش‌گذاری آن از نظر مالی در حد گمانه‌زنی بوده و بیمه‌ این آثار را با چالش مواجه کرده است.

نم و رطوبت موجود، فاصله مناسب میان آثار و فضای لازم برای نگهداری آثار گنجینه یکی از دغدغه‌های اصلی اهالی هنرهای تجسمی طی این سال‌ها بوده. حالا به نظر می‌رسد با انجام عملیات بازسازی و مرمت این مشکلات رفع شده است.

زهرا نوروزی رئیس اداره نظارت بر طرح‌های عمرانی وزارت ارشاد در بخشی از نشست خبری دیروز درباره اقدامات صورت‌گرفته گفت:«وقتی انجام این پروژه آغاز شد وضعیت گنجینه بسیار بد بود و زمانی که باران می‌آمد، برای جلوگیری از آسیب، آثار را با پلاستیک می‌پوشاندند. پس اولین دغدغه ما این بود که مشکل نم و رطوبت را حل کنیم.»

دغدغه دیگر به سیستم اطفای حریق برمی‌گردد که به گفته نوروزی برای هوشمند شدن آن به شیوه‌های خاص و هزینه بالا و مجوزهایی از سازمان میراث فرهنگی و سازمان آتش‌نشانی نیاز است و احتمالاً اجرای آن امسال انجام می‌گیرد. همچنین مبلغ 160 میلیارد ریال برای بخش‌های مطالعات، نظارت، خرید تجهیزات و اجرای کار هزینه شده است.

فهرست کامل گنجینه بالاخره منتشر می‌شود؟

ارائه آمار متناقض و متفاوتی که در دوره‌های مختلف از گنجینه موزه هنرهای معاصر ارائه شده همیشه این نگرانی و دغدغه‌ها را نسبت به تعداد آثار، به سرقت رفتن یا از میان رفتن برخی از آثار افزایش داده است به ویژه که چند سال قبل تعدادی از آثار موزه به سرقت رفت و عنوان شد که امین اموال در این کار دست داشته یا گاهی زمزمه‌هایی درباره فروش برخی از تابلوهای گنجینه در حراج‌ها و... شنیده می‌شود.

یکی از آخرین اظهارنظرها درباره تفاوت آماری آثار گنجینه مربوط به گفته‌های علی محمد زارع سرپرست وقت موزه هنرهای معاصر بود که ششم آبان 1396 تعداد ثبت اولیه آثار گنجینه را 3772 اثر عنوان کرده و گفته بود که از این تعداد، 512 اثر در سال 1382 به دفتر هنرهای تجسمی منتقل و یک اثر نیز با شاهنامه شاه طهماسبی مبادله شد، پس شمار آثار ثبتی 3259 اثر است که 219 اثر هم از سوی هنرمندان به موزه اهدا شده است.

او در ادامه جمع آثار موزه به لحاظ ثبت اموال را 3478 اثر قید کرده و درباره آمار متفاوتی که تا آن زمان ارائه شده بود گفته بود که چون برخی از آثار چند لته هستند، گاهی جداگانه ثبت شده‌اند در حالی که باید یک اثر ثبت می‌شدند.

ارائه آمار متفاوت در دوره‌های مختلف و انتشار اخبار مربوط به فروش برخی از آثار خارجی که امکان نمایش نداشتند در دهه 80 و پس از آن ماجرای سرقت در سال‌های اخیر باعث شده بود قول دهند که آثار، شناسنامه‌دار و تعداد آنها به طور شفاف اعلام شود.

این موضوع ظاهراً قرار است عملی شود؛ هرچند تا زمان اجرایی شدن هنوز نمی‌توان در مورد تحقق قطعی این اتفاق صحبت کرد اما مظفری در نشست خبری روز دوشنبه درباره ارائه فهرستی از آثار گنجینه گفت: «آماری که تاکنون ارائه شده متفاوت بوده است چون بسیاری از آثاری که برای نمایشگاه‌ها به موزه آمده در مالکیت موزه نبوده‌اند و باید به صاحبان آنها عودت داده شوند. آن چیزی در موزه باقی خواهد ماند که جزو اموال موزه باشد حتی برخی آثار که در کتاب‌ها چاپ شده‌اند نیز باید اصلاح شوند. همچنین تشکیل بانک اطلاعاتی موزه نزدیک به 2 سال و نیم زمان برد و در حال حاضر برای راستی‌آزمایی چنین مواردی باید بررسی‌هایمان را بازیابی کنیم. اما تاکید می‌کنم 24 ساعت قبل از بازگشایی موزه، اطلاعات روی سامانه قرار خواهد گرفت.»

هویت بصری جدید پس از چهار دهه

یکی دیگر از نکاتی که در بازگشایی موزه هنرهای معاصر مطرح است ایجاد هویت بصری جدید است. این کار به همت رضا عابدینی که چندین سال بود در ایران زندگی نمی‌کرد و آثارش در نمایشگاه‌های بسیاری در خارج از ایران نیز شناخته‌شده است صورت می‌گیرد.

او در بخشی از نشست خبری موزه درباره اقدام‌هایی که در این زمینه انجام داده است، گفت: «در بحث‌های اولیه این مساله مطرح شد که چگونه از آنچه موجود است استفاده کنیم. در 10 سال اخیر فعالیت من بیشتر روی هویت دیداری پویا متمرکز بوده و خاصیت این هویت آن است که می‌تواند به شکل‌های مختلف درآید و در فضاهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد و درعین ‌حال هویت اصلی را همچنان نگه دارد. بر همین اساس به مطالعه روی موزه‌های بزرگ دنیا پرداختم تا ببینم آنها از چه هویت بصری‌ای استفاده کرده‌اند.»

این طراح گرافیک بازگو کرد که برای فونت نوشتاری موزه تمام فونت‌های فارسی را بررسی کرده، اما از همان «زر بلد» که از ابتدا برای نوشتن نام موزه انتخاب شده، استفاده کرده چون هیچ یک بهتر نبوده است و در حال حاضر دامون خانجان‌زاده مشغول طراحی فونت اختصاصی برای موزه است تا کتاب‌ها، کاتالوگ‌ها و مطالب موزه با این فونت منتشر شوند.

او همچنین گفت که رنگ اصلی هویت بصری موزه رنگ نارنجی نپخته است که در کنار آن از رنگ‌های سیاه، سفید و خاکستری استفاده می‌شود.

عابدینی درباره دلیل استفاده رنگ نارنجی نیز چنین توضیح داد: «رنگ نارنجی نپخته با رویکرد معاصر بودن استفاده شده است. شاید به نظر می‌رسید باید از رنگ‌های ایرانی مانند اکر، فیروزه‌ای و... استفاده شود تا هویت ایرانی بهتر منتقل شود، ولی ما درباره موزه‌ای صحبت می‌کنیم که بر اساس مدرنیسم شکل گرفت و قرار است فعالیت‌هایی با موزه‌های دنیا داشته باشد.»

حالا موزه هنرهای معاصر به گفته مدیران تجسمی کشور قرار است دی‌ماه سال جاری پس از 2 سال و اندی بازگشایی شود و با هویت بصری جدید و مجهز شدن به سیستم‌های به‌روزتر در زمینه بنا و نگهداری آثار به کار خود ادامه دهد.

موزه‌ای که دربردارنده گنجینه ارزشمندی از آثار مدرن است و واژه «معاصر» در نام آن به دلیل به‌روز نشدن گنجینه، آن را با چالش روبه‌رو کرده است. باید دید با هویت بصری جدید و بازسازی موزه، تعامل‌های جدیدی هم برای اینکه موزه «معاصر» و آثار امروزی‌تری از دنیای بین‌الملل وارد گنجینه‌اش شود صورت می‌گیرد یا نه، در غیر این صورت همچنان میان چالش «مدرن» و «معاصر» درگیر خواهد ماند.