نقش شورای نگهبان در رفتار نمایندگان چیست؟ / حجتی: رفتار برخی از نمایندگان نشان می‌دهد یک وضعیت قهقرایی را طی می‌کنیم / مصونیت نمایندگان مجلس ماهوی است

اعتمادآنلاین| مهدی حجتی، عضو هیات‌رئیسه کانون وکلای مرکز درباره مصونیت نمایندگان مجلس در جایگاه نمایندگی می‌گوید: در قانون اساسی ایران مسئولیت پارلمانی در زمره مسئولیت ماهوی نمایندگان است و ما مسئولیت شکلی یا تعرض ناپذیری نداریم. قبل از انقلاب این موضوع وجود داشت اما بعد از انقلاب قانون در این خصوص تغییر کرد.

مصونیت ماهوی نمایندگان مجلس چیست؟

این وکیل دادگستری در ادامه درباره مصونیت نمایندگی توضیح‌ می‌دهد: نماینده فقط در قبال مسائل و آرایی که در مجلس مطرح می‌کند، مصونیت دارد. یعنی یک مرجع قضایی نمی‌تواند به دلیل اینکه یک نماینده در نطق پیش‌ از دستور خود به عنوان مثال وزیر نفت را به اختلاس متهم کرده است، او را مورد تعقیب قرار دهد. بنابراین فقط این نوع مصونیت در قانون اساسی ما به رسمیت شناخته شده است.

مصونیت شکلی و تعرض‌ناپذیری در قوانین ایران چگونه بود؟

حجتی درباره اشکال دیگر مصونیتی که در طی تاریخ ایران نمایندگان از آن برخوردار بوده‌اند، عنوان می‌کند: مصونیت شکلی یا مصونیت تعرض‌ناپذیری که قبل از انقلاب وجود داشت به این ترتیب بود که اگر جرم عمومی به‌وسیله نماینده‌ای انجام می‌شد، سرقت، آدم‌کشی یا نمونه همین ضرب و شتمی که رخ داده است، تعقیب نماینده منوط به اجازه مجلس یا هیات‌رئیسه مجلس بود. یعنی مادامی که مجلس اجازه نمی‌داد امکان تعقیب کیفری آن نماینده مجلس وجود نداشت.

آیا نمایندگان مجلس را می‌توان مورد تعقیب کیفری قرار داد؟

این عضو هیات‌رئیسه کانون وکلای مرکز با تاکید بر تغییر قوانین در حوزه مصونیت نمایندگی، می‌گوید: در حال حاضر چنین مصونیتی برای نمایندگان وجود ندارد و هر نماینده‌ای مرتکب یک جرم عمومی شود که به حوزه مسائل کاری و موضوعات مربوط به مجلس ارتباط نداشته باشد، مرجع قضایی می‌تواند مانند افراد عادی نماینده مجلس را تعقیب کیفری کند. اگر شاکی خصوصی داشته باشد با شکایت، اگر نه با گزارش مراجع ذی‌ربط یا با اعلام جرم از طرف دادستان، قابل تعقیب کیفری است و هیچ مصونیتی از این حیث برای نماینده مجلس نسبت به دیگر افراد وجود ندارد.

هیات نظارت بر رفتار نمایندگان چقدر در کنترل رفتار نمایندگان موثر است؟

او در پاسخ به این سوال که در جریان سیلی‌زدن به یک سرباز نیروی انتظامی از طرف عنابستانی، نماینده مجلس برخی به هیات نظارت بر رفتار نمایندگان ایراداتی وارد کردند و اصلاح این هیات را راهکار مناسبی برای جلوگیری از بروز چنین اتفاقاتی عنوان کردند. به نظر شما عملکرد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان مجلس چقدر در بروز و کنترل وقوع این نوع رفتارها می‌تواند موثر باشد، بیان می‌کند: از نظر من هیچ ارتباطی بین عملکرد هیات نظارت بر رفتار نمایندگان و این موضوعات وجود ندارد.

حجتی ادامه می‌دهد: هیات نظارت یک نهاد جدید است که به تازگی در مجلس تاسیس شده است. این وضعیت به آداب و افرادی بازمی‌گردد که کاندیدای نمایندگی مجلس می‌شوند و صلاحیت‌هایی که به صورت گسترده رد می‌شود. در این شرایط طبیعتا افراد شاخص و موثر و کسانی که موقعیت خود را به عنوان یک نماینده درک می‌کنند، ردصلاحیت می‌شوند و طبیعتا به جای آنها افرادی وارد می‌شوند که از نمایندگی تصوراتی دارند و فکر می‌کنند که ولی‌نعمت مردم هستند و می‌توانند هر کاری را انجام دهند.

این وکیل پایه یک دادگستری می‌افزاید: وقتی این تفکر در مجلس وجود دارد عملا هیات نظارت بر رفتار نمایندگان کاری نمی‌تواند انجام دهد. این هیات صرفا ناظر بر رفتار نمایندگان است و اگر اتفاقی رخ دهد طبیعتا بر بعد آن نظارت دارد، نه قبل از آن. مانند همان بحثی که مطرح می‌شود که آزادی بیان و آزادی پس از بیان وجود دارد.

نقش شورای نگهبان و نظارت استصوابی در رفتار نمایندگان مجلس چقدر موثر است؟

عضو هیات‌رئیسه کانون وکلای مرکز همچنین در پاسخ به این سوال که شما یکی از ایرادات اصلی که منجر به وقوع چنین اتفاقات می‌شود را نظارت استصوابی شورای نگهبان می‌دانید، راهکار جلوگیری از چنین اتفاقاتی چیست؟ عنوان می‌کند: اگر بخواهیم در دوره‌های مختلف انتخابات در کشور قیاسی انجام دهیم هر چقدر انتخابات آزادتر بوده، یعنی افراد بیشتری این موقعیت را پیدا می‌کردند که بتوانند در معرض انتخاب قرار گیرند طبیعتا مردم هم مشارکت بیشتری در انتخابات داشتند و افراد شاخص‌تری هم انتخاب می‌شدند.

او ادامه می‌دهد: در نظام‌های پارلمانی دنیا هم وقتی نگاه‌ می‌کنید می‌بینید که افرادی وارد پارلمان می‌شوند که از یک سابقه خیلی خوب برخوردار هستند، مشخص است که از کجا آمده‌اند، روزمه‌ آنها چیست، تصور آنها از موقعیت نمایندگانی چیست؟ و درک مطلوبی از جایگاه خود در هر قسمتی از حاکمیت که باشد، دارند.

حجتی با تاکید بر لزوم درک درست افراد از جایگاهی که می‌خواهند در کشور داشته‌باشند، می‌افزاید: مقصود من این است، فردی که می‌خواهد در کشور خدمت کند باید به این درک درست برسد که اگر نماینده است، در دولت سمتی بر عهده می‌گیرد یا در قوه قضاییه حضور دارد، این فرد ولی‌نعمت مردم نیست که بخواهد به هر نحوی عمل کند، دستور دهد، قواعد عامره تصویب کند.

این وکیل پایه یک دادگستری با اشاره درگیری نماینده سبزوار با یک سرباز، یک نماینده سابق مجلس با مامور گمرک، صحبت‌های نماینده سابق ارومیه و ... تاکید می‌کند: اینها نشان می‌دهد که ما یک وضعیت قهقرایی را طی می‌کنیم و آسیب‌شناسی هم درباره آن نداریم که چرا این اتفاقات رخ می‌دهد و نمایندگان درک درستی از موقعیت خود ندارند.

منبع: داتیکان