آنچه از برجام برای ایران ماند

اعتمادآنلاین| توافق هسته‌ای پس از ورود به فاز اجرایی، بیش از همه در حوزه دستاوردهای اقتصادی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت اما با تغییر دولت در آمریکا و وضع تحریم‌های بی‌سابقه، کارکردهای سیاسی و امنیتی آن بیشتر ظاهر شد.

به گزارش ایرنا، تعهدگریزی آمریکا در اجرای برجام و از سرگیری تحریم‌ها علیه ایران، واقعیات برجام را تحت تاثیر قرار داد و کمرنگ ساخت. این در حالی است که علاوه بر اذعان بین‌المللی به قانونی بودن برنامه هسته‌ای ایران و حفاظت از زیرساخت های آن، برجام بر جایگاه و اعتبار کشورمان در فضای بین المللی افزود.

از نگاه ناظران، دگرگونی در نقشه امنیتی‌سازی برنامه هسته‌ای ایران به عنوان بخش اصلی پروژه بزرگ ایران‌هراسی از جمله دستاوردهای بین المللی این توافق برای تهران بود. از دیگر دستاوردهای سیاسی و امنیتی این توافق می توان به از بین رفتن فضای تهدید و تقابل در روابط بسیاری از کشورها با ایران اشاره کرد. همچنین، در فضای پسابرجام مناسبات پرتنش با بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مثل سازمان ملل و اتحادیه اروپا تغییر کرد.

یکی از مهمترین دستاوردهای برجامی ایران، خارج شدن از ذیل فصل هفتم شورای امنیت بود که در آن برنامه هسته‌ای کشور ما به عنوان تهدیدی جدی علیه صلح و امنیت بین المللی شناخته می‌شد و مقابله با برنامه هسته ای ایران تعهدی حقوقی و بین المللی برای تمام کشورهای عضو سازمان ملل متحد به حساب می آمد.

بنابراین لغو قطعنامه‌های ششگانه شورای امنیت که همگی ذیل فصل هفتم صادر شده بود، به بهبود شرایط بین المللی ایران کمک کرد. در همین ارتباط حسن روحانی چندی پیش با بیان اینکه لغو 6 قطعنامه فصل هفتمی شورای امنیت علیه ایران از افتخارات بزرگ دولت یازدهم بود، تاکید کرد: ما توانستیم و دولت یازدهم توانست در یک فاصله زمانی کوتاهی حدود 2 سال یا کمتر از 2 سال، کل این قطعنامه‌های فصل هفتی که 6 قطعنامه بود، همه را یکجا لغو کند.

به گفته وی، «این بسیار مهم است و یکی از افتخارات بسیار مهم است، به این نکته کمتر توجه می‌شود که مردم "والاغلال ‌التی کانک علیهم"، یک زنجیر بزرگی که بر گردن مردم بود این زنجیر پاره شد و این زنجیر فصل هفتم منشور سازمان ملل بود که به گردن مردم بود، این قطعنامه‌ها لغو شد.»

لازم به یادآوری است ایران نخستین کشوری است که نه با جنگ و فروپاشی بلکه با مذاکره از ذیل این فصل خارج شد و نکته حایز اهمیت اینکه دیپلمات های ایران در نگارش و تدوین قطعنامه 2231 که بر قطعنامه های ششگانه پیشین خط بطلان می کشید، همکاری داشتند. بهتر است مخالفان توافق به این پرسش پاسخ دهند که در صورت نبود برجام و ماندن ایران ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، در دولت چهار ساله ترامپ چه سرنوشتی در انتظار ما بود؟

شکاف در اردوگاه غرب بین اروپا و آمریکای ترامپ از دیگر دستاوردهای سیاسی و بین المللی برجام بود. کشورهای اروپایی عضو برجام شامل انگلیس، فرانسه و آلمان به رغم فشارهای کاخ سفید در توافق هسته ای ماندند و از آن خارج نشدند. آنها چند سازوکار مالی همچون «اینستکس» و «اس پی وی» نیز طراحی کردند. هر چند که سازوکارهای مذکور نتیجه بخش نبود و اروپا یارای مقابله با واشنگتن را نداشت اما نشانگر ناهمسویی اروپایی ها با آمریکا بود.

اوج این شکاف میان‌آتلانتیکی در جریان نشست شورای امنیت و در ارتباط با پایان تحریم تسلیحاتی ایران در دوره ترامپ به تصویر کشیده شد. آمریکا با خروج از برجام و توسل به تاکتیک‌های مختلف در صدد مقابله با لغو محدودیت تسلیحاتی ایران بر آمد که یکی از آنها، فشار بر شورای امنیت و ارائه پیش نویس به شورا در این زمینه بود.

برخلاف تصور ترامپ، مردادماه امسال از 15 کشور عضو دائم و غیر دائم شورا تنها یک کشور با کاخ سفید همراهی کرد. چین و روسیه به عنوان دو عضو شورا، قطعنامه پیشنهادی آمریکا را وتو کردند و دیگر اعضای شورا از جمله اعضای اروپایی برجام به آن رای ممتنع دادند؛ نتیجه‌ای که یک شکست آشکار برای ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری این کشور بود.

دستاوردهای سیاسی و امنیتی ایران از برجام حتی پس از ورود بایدن به کاخ سفید نیز مشهود است که نمونه آن در جریان عقب نشینی آمریکا و متحدان اروپایی از ارائه طرح قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام خود را نشان داد.

چندی پیش تروئیکای اروپا با چراغ سبز دولت بایدن سعی داشتند در جریان نشست چند روزه شورای حکام در وین، قطعنامه‌ای را علیه تصمیم ایران تصویب کنند تا با آن ایران را به تداوم اجرای پروتکل الحاقی و نظارت های فراپادمانی ملزم سازند. سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس اما در نهایت از مواضع خود عقب نشستند و روز پنجشنبه چهاردهم اسفندماه در نشست شورای حکام آژانس از ارایه طرح ضد ایرانی خودداری کردند.

هر چند در دوره بایدن شکاف بین اروپا و آمریکا تا حدی پر شده اما محور غربی همچنان در برابر ایران و تعهدپذیری تهران در برجام قادر به کارشکنی نیست. بنابراین دستاوردهای سیاسی- امنیتی و بین المللی ایران در توافق هسته ای که در دولت ترامپ به ناکامی پروژه های ضدایرانی کاخ سفید منجر شد، در دولت بایدن نیز در حال تکرار است.