اعداد و ارقام درباره کاهش وابستگی بودجه به نفت چه می‌گویند؟

اعتمادآنلاین| با خروج آمریکا از برجام در سال 1397، یکی از چالش‌های اصلی دولت این شد که چگونه بدون درآمدهای نفتی کشور را اداره کند. زیرا آمریکا تلاش کرد تا با راه انداختن یک جنگ اقتصادی علیه ایران، صادرات نفت را به صفر برساند. هرچند صادرات نفت هرگز به صفر نرسید اما آنقدر کاهش پیدا کرد که در عمل درآمدهای نفتی تفاوت زیادی با صفر نداشت. این موضوع مشکلات زیادی را ایجاد کرد اما دست‌کم این فایده را داشت که دولت، بودجه بدون نفت را هم تجربه و برای پوشش هزینه‌هایش چاره‌ای دیگر بیاندیشد.

به گزارش ایرنا، از زمانی که نفت در ایران کشف و به یکی از منابع درآمدی دولت بدل شد، دغدغه دولتمردان و همچنین اقتصاددانان این بوده است که پول حاصل از طلای سیاه نه صرف هزینه‌های جاری دولت، بلکه در امور عمرانی و زیربنایی هزینه شود.

به همین خاطر از سال 1306 تا 1320 پول حاصل از فروش نفت از درآمدهای بودجه عمومی کشور مجزا بود و در یک حساب جداگانه‌ای ذخیره می‌شد تا صرف اموری مانند راه‌سازی، راه‌آهن، کاغذسازی و غیره شود. از شهریور 1320 به بعد با تغییر شکل و ساختار بودجه، درآمدهای نفتی به منظور تأمین مخارج جاری به درآمدهای بودجه عمومی دولت اضافه شد.

به عبارتی دیگر حدود 80 سال است که نفت یکی از پایه‌های اصلی درآمدی دولت بوده است. هرچند در این هشت دهه قطع وابستگی بودجه به نفت از خواسته‌ها و آرزوهای اصلی دولتمردان بود اما این خواسته تا سال گذشته محقق نشد. از این نظر سال 1399 یک سال استثنایی در تاریخ بودجه‌نویسی کشور است و در این سال نفت کمترین وزن را در بودجه داشت.

در قانون بودجه سال 1398 حدود 137 هزار میلیارد تومان درآمد حاصل از نفت و فرآورده‌های نفتی پیش‌بینی شده بود. این رقم در بودجه سال 1399 حدود 45 هزار میلیار تومان است که کاهش قابل توجهی را نشان می‌دهد.

به‌طور کلی نگاهی به قانون بودجه سال 99 نشان می‌دهد که سهم دولت از فروش و صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی به میزان 67درصد کاهش یافته و در عوض سهم درآمدهای مالیاتی نسبت به بودجه سال جاری، 27درصد رشد کرده است.

دولت چقدر درآمد نفتی داشته است؟

حجت‌الاسلام «حسن روحانی» رییس‌جمهوری در جلسه هیات دولت درباره وابستگی میزان بودجه به نفت گفت: سال 99 از سخت‌ترین سال‌های تاریخ ایران بود، برای اینکه بدانید چقدر سخت بود، اتکای ما به نفت و میعانات گازی در بودجه 2 درصد و به نفت و فرآورده‌های نفتی 6 درصد بوده است. یعنی اگر همه این‌ها را هم حساب کنیم هشت درصد تکیه بودجه ما به نفت بوده که در تاریخ بی‌سابقه است.

نگاهی به درآمدهای نفتی دولت تدبیر و امید و مقایسه آن با دولت‌های قبل واقعیت کاهش وابستگی بودجه به نفت را نشان می‌دهد. طبق آمارهای موجود از ابتدای سال 1392 تا پایان بهار سال 97، بیش از 294 میلیارد و 272 میلیون دلار نفت به فروش رفته است.

هر چند در سال 1392، میزان درآمد نفتی ایران برابر با 64 میلیارد و 540 میلیون دلار بود اما این رقم با کاهش قیمت نفت در سال 1393 به 55 میلیارد و 406 میلیون دلار کاهش یافت. این روند کاهشی در سال بعد نیز ادامه داشت و به حدود 31 میلیارد دلار رسید.

اما با به نتیجه رسیدن برجام، ایران توانست در سال 1395 صادرات نفت را حدود 41 درصد افزایش دهد و درآمدهای نفتی را به بیش از 55 میلیارد و 700 میلیون دلار برساند. سپس در نخستین سال شروع به کار دولت دوازدهم در سال 1396 میزان درآمد حاصل از فروش نفت به حدود 65 میلیارد و 800 میلیون دلار رسید.

بعد از آن در سال 1397 با خروج آمریکا از برجام روند نزولی درآمدهای نفتی شروع شد به‌طوری که درآمد نفتی دولت به‌شدت کاهش یافت. این کاهش تا حدی بود که در عمل نفت از بودجه جاری رخت بربست.

در این مورد اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهوری ایران گفته بود که «کل درآمد نفتی کشور در سال 1398 به دلیل شدت تحریم‌های آمریکا، در حدود هشت میلیارد دلار بوده است.»

همچنین، بر اساس گفته «محمد باقر نوبخت» رییس سازمان برنامه و بودجه، درآمد نفتی ایران در سال 1399 به زیر 9 میلیارد دلار رسید.

در مجموع برآورد می‌شود که کل درآمدهای نفتی دولت تدبیر و امید تا سال 1400 به 350 میلیارد دلار برسد که کمی بیشتر از نصف درآمدهای نفتی دولت‌های نهم و دهم است. بنابراین، می‌توان گفت که در هشت سال گذشته بودجه کشور کمتر از گذشته به نفت وابسته بوده و در سال 1399 کشور به طور تقریبی بدون نفت اداره شد.