مسکو بر سر دوراهی

اعتمادآنلاین| تبعات اقدام بلاروس در فرود اجباری یک هواپیمای تجاری در خاک خود همچنان ادامه دارد. این اتفاق روز یکشنبه رخ داد. مقامات بلاروس تصمیم گرفتند برای بازداشت یکی از خبرنگاران منتقد خود هواپیمای خطوط هوایی رایان‌ایر را که به مقصد لیتوانی در حال پرواز بود، وادار کنند در مینسک فرود بیاید.

به گزارش روزنامه اعتماد، بهانه این فرود اجباری ادعای وجود یک بمب در هواپیما عنوان شده بود. به محض اینکه هواپیما در فرودگاه مینسک فرود آمد، مقامات امنیتی بلاروس، رومن پروتاسنویچ، خبرنگار منتقد و بنیانگذار کانال خبری نکستا در نرم‌افزار تلگرام را بازداشت کردند. نکستا همان کانال خبری بود که اخبار مربوط به اعتراضات گسترده علیه الکساندر لوکاشنکو، رییس‌جمهوری بلاروس را پوشش داده بود. گفته می‌شود دستور بازداشت پروتاسنویچ را شخص لوکاشنکو صادر کرده است.

البته هنوز جزییات بیشتر درباره این بازداشت منتشر نشده است اما آنچه در حال حاضر اهمیت دارد، تبعات این اقدام و تاثیرش در کیفیت روابط اتحادیه اروپا با بلاروسی است که از متحدان اصلی روسیه محسوب می‌شود. درباره اینکه دقیقا چه اتفاقی رخ داده، تئوری‌هایی چند مطرح شده است اما در نبود یک تحقیق جامع درباره این رخداد، می‌توان دو توضیح ممکن را ارایه داد؛ نخست اینکه احتمالا لوکاشنکو قصد داشته با بازداشت این خبرنگار فشار بر اپوزیسیون را افزایش دهد چه اینکه اپوزیسیون روسیه از حمایت طیف‌های گسترده مردم بلاروس و قدرت‌های خارجی برخوردار بود. اگر انگیزه لوکاشنکو از این اقدام چنین باشد، درنتیجه می‌توان گفت که لوکاشنکو بر این عقیده است موقعیت‌ خود و دولتش بعد از اعتراضات گسترده ماه آگوست گذشته ضعیف‌تر شده است.

احتمالا تهدیدی که لوکاشنکو از جانب پروستانویچ احساس می‌کرده آن‌قدر زیاد بود که تصمیم گرفته یک هواپیمای تجاری را صرفا برای دستگیری پروستانویچ فرود بیاورد و روابط کشورش را با اروپا به خطر بیندازد. البته برخی معتقدند که این توضیح چندان کامل و قانع‌کننده نیست، چراکه تهدید‌های حاصل از اعتراضات ماه آگوست گذشته آن‌قدری مهار شده بود که نیاز نباشد لوکاشنکو دست به چنین اقدام قمارگونه‌ای بزند. در هر حال بعد از آن اعتراضات لوکاشنکو همچنان در قدرت باقی ماند و اعتراضات اخیر کوچک‌ و کوچک‌تر شدند.

علاوه بر این محدودیت‌های رسانه‌ای جدید اعمال شد و بسیاری از چهره‌های اپوزیسیون یا کشور را ترک کردند یا به زندان افتادند. احتمال دوم این است که مینسک واقعا باور داشت بمبی در هواپیما کار گذاشته شده است. رییس بخش فرودگاهی و هوانوردی وزارت حمل و نقل بلاروس ادعا کرده برخی افراد ناشناس که خودشان را سربازان حماس نامیده‌اند، یک روز قبل تهدید کردند که هواپیما را منهدم خواهند کرد. آنها بعد از این تهدید گفتند تنها در صورتی اسراییل به خشونت‌ها علیه غزه پایان دهد از عملی کردن اقدام خود صرف‌نظر خواهند کرد. مدیرعامل خطوط هوایی رایان‌ایر گفته بعد از فرود آمدن هواپیما همه ساک‌های مسافران بازرسی شده است.

البته یکی از مسافران در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته که مقامات بلاروسی هیچ زحمتی به خودشان ندادند که مسافران را از هواپیما پیاده کنند یا اینکه ساک‌های‌شان را جست‌وجو کنند. گویی هیچ نگرانی نداشتند که ممکن است انفجاری در هواپیما رخ دهد. در هر صورت اتفاقی که رخ داده موجب شد مینسک تحت فشارهای شدید قرار بگیرد و حالا حتی ممکن است اعتراضات جدیدی در بلاروس آغاز شود و معترضان خروج لوکاشنکو از قدرت را خواستار شوند. همه این احتمالات ممکن است به منزوی شدن هر چه بیشتر لوکاشنکو بینجامد.

بسیاری از کشورهای اروپایی اقدام لوکاشنکو در بازداشت خبرنگار معترض و فرود اجباری هواپیما را محکوم کرده‌اند. انگلیس همه پروازهای خطوط هوایی بلاروس را تحریم کرده و لیتوانی نیز مانع فرود هواپیماهای بلاروسی در فرودگاه‌های خود شده است. اعضای اتحادیه اروپا در جریان نشست روز دوشنبه هفته گذشته اعلام کردند هواپیماهای خطوط هوایی بلاروس حق ندارند به کشورهای عضو این اتحادیه پرواز کنند و خطوط هوایی کشورهای اروپایی نیز نباید از آسمان بلاروس برای پروازهای‌شان استفاده کنند.

شرکت‌های هواپیمایی لوفت‌هانزا آلمان، ایربالتیک لاتویا، ویزایر رومانی، ال او تی لهستان، کی ال‌ام هلند و اس‌ای اس سوئد اعلام کرده‌اند که هواپیماهای‌شان از آسمان بلاروس عبور نخواهند کرد. این اقدامات تنبیهی، به‌خصوص در دوران همه‌گیری کرونا، می‌تواند تبعات زیادی به همراه داشته باشد و صنعت هواپیمایی را تحت فشار و محدودیت‌های زیادی قرار دهد. حالا که تمهیدات قرنطینه آرام آرام در حال برداشته شدن است، محدود کردن پروازهای بلاروس به اروپا و همچنین ممنوعیت پرواز از اروپا به بلاروس می‌تواند به خطوط هواپیمای بلاروس و اقتصاد این کشور ضربه سنگینی وارد کند. همین حالا شرکت هواپیمایی بلاویا، در بلاروس اعلام کرده قصد دارد 50 درصد کارکنانش را تعدیل کند.

تا به اینجای کار مسکو اعلام کرده قصد ندارد در موضوعی که به بلاروس و اتحادیه اروپا مربوط است دخالت کند اما به نظر می‌رسد هدف اصلی مسکو این است که صبر کند و ببیند روند اتفاقات به چه سمت و سویی پیش خواهد رفت. مسکو پیش‌تر هم از استراتژی صبوری استفاده کرده بود؛ سال گذشته هنگامی که اعتراضات علیه لوکاشنکو آغاز شد، مسکو در ابتدا تنها نظاره‌گر بود و تنها زمانی وارد عمل شد که کار به جای باریک کشید.

هفته گذشته شایعاتی درباره دیدار احتمالی لوکاشنکو و پوتین مطرح شد. در صورت صحت این خبر، ممکن است طرفین درباره تاثیر رخدادهای مربوط به رایان‌ایر بر حمل و نقل میان دو کشور گفت‌وگو کنند، چراکه بلاروس یک کریدور هوایی بسیار مهم برای سفر از روسیه به اروپا و برعکس است. در واقع لوکاشنکو با این اقدام خود به روسیه هم ضربه وارد آورده است. شاید روسیه تصمیم بگیرد به عنوان کریدور هوایی بین بلاروس و اروپا عمل کند، خصوصا اینکه فصل سفرهای توریستی نیز در پیش است.

تا بدین‌جای کار البته خطوط هوایی روسیه هیچ تغییری در پروازهای‌شان صورت نداده‌‌ اما اگر تصمیم بگیرند به دلیل گریز از تحریم‌های اروپا، پروازهای‌شان بر فراز بلاروس را متوقف کنند، می‌توانند راه‌های جایگزین پیدا کنند. در واقع خطوط هوایی روسیه در سال 2014 و پس از سقوط هواپیما در دانباس ناامن بودند و آسمان آن منطقه، تجربه‌ای مشابه داشتند. علاوه بر این مسکو اخیرا یک مسیر هوایی معین کرده که هفت ساعته به مینسک می‌رسد و قیمت مضحکی در حدود 20 تا 30 دلار دارد! البته کاملا واضح است که کرملین نگران است در صورتی که به کمک بلاروس بشتابد، با اقدامات تلافی‌جویانه اروپا مواجه شود.

پیش از این شورای اروپا تحریم‌هایی را علیه برخی مقامات بلاروسی، شرکت‌ها و بخش‌های اقتصادی این کشور اعمال کرده است. تنها امید مسکو می‌تواند این باشد که اتحادیه اروپا همین میزان از تحریم‌ها را کافی بداند و تصمیم نگیرد به واسطه برخورد با لوکاشنکو تحریم‌هایی را نیز متوجه مسکو کند. در این میان البته انگلیس موضعی سرسختانه علیه مسکو در پیش گرفته است. این کشور علاوه بر اینکه اخیرا اعلام کرده روسیه را دشمن شماره یک و تهدید نخست خود به حساب می‌آورد، قصد دارد تحریم‌هایی را علیه خطوط لوله نورد‌ استریم 2 و یامال-اروپا به اجرا بگذارد. روسیه از طریق این دو خط لوله انرژی خود را به اروپا صادر و نکته جالب اینکه خط لوله یامال-اروپا از خاک بلاروس عبور می‌کند. می‌توان گفت مسکو بر سر یک دوراهی قرار گرفته است؛ دوراهی که به دلایل اقتصادی، بسیار تمایل دارد از آن اجتناب کند، مسکو از یک‌سو مجبور است بلاروس را از وضعیتی که گرفتار آن است نجات دهد و از سوی دیگر به هیچ‌وجه تمایل ندارد به خاطر انجام این کار بیشتر از گذشته با اروپا دچار تنش شود.

مساله اصلی و سوال اساسی در اینجا این است که واکنش اروپا چگونه می‌تواند بر روسیه و همچنین دولت و مخالفان بلاروس تاثیر بگذارد؟ مسکو هرگونه تهدید علیه بلاروس را تهدیدی علیه خود می‌داند. بلاروس آخرین متحد باقی‌مانده مسکو در مرزهای غربی روسیه است و این واقعیت تبیین‌کننده این نکته است که چرا مسکو برای حفظ لوکاشنکو در قدرت و وفادار نگه داشتن او به کرملین بسیار تلاش می‌کند. اما به نظر می‌رسد هر چه روند تحولات جلوتر می‌رود، انجام این کار برای روسیه دشوارتر می‌شود.