ادوارد سعید چگونه از 3 دهه قبل وضعیت امروز اسرائیل و فلسطین را گوشزد کرده بود؟ / سعید؛ از ویرایش اولین سخنرانی یاسر عرفات تا اختلاف شدید با او پس از توافق اسلو

اعتمادآنلاین| فارین پالیسی نوشت: رادیکالیسم چیزی بیش از درک ریشه یک مسئله نیست. در همین ارتباط، بار‌ها و بارها، ادوارد سعید، متفکر فقید فلسطینی-آمریکایی به خودفریبی، کاستی‌ها و تعصبات اساسی سیاست خارجی ایالات متحده حمله کرد. سعید در طول دهه 1990، هنگامی که به نظر می‌رسید پایان تاریخ در قالب صلح جهانی به واسطه برتری ایالات متحده در حال وقوع است، به روند صلح ایالات متحده در خاورمیانه اشاره کرد. او در پایان عمر خود، درباره‌ شانس بروز هر گونه تغییر در موقعیت فاجعه بار فلسطینی‌ها ابراز ناامیدی کرد. گفتنی است، در آن زمان فلسطینی‌ها معاهده‌ی اسلو را با اسرائیل امضا کرده بودند، توافقی که سعید آن را ابزاری برای تسلیم فلسطین می‌دانست و به طور مختصر ورسای فلسطینی می‌نامید.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: حوادث اخیر در فلسطین و اسرائیل نشان داد که سعید یکی از معدود افرادی بود که این مسئله را به درستی طرح کرد. رسانه‌های ایالات متحده در حال حاضر به مواضع او توجه می‌کنند، در حالی که قبلاً آن‌ها را به خاطر حس عمیق تاریخی‌ای که ایجاد می‌کرد، رادیکال تلقی می‌کردند. این تغییر به دلیل عوض شدن دیدگاه لیبرال‌های آمریکایی از جمله پیتر باینارت به وجود آمده است. گفتنی است، وی در مقالات اخیرش به حمایت از حقوق فلسطینیان در جریان‌های یهودی پرداخت. اما باید توجه داشته باشیم که تشکیلات ایالات متحده به ندرت مایل است این ایده را در نظر بگیرد که مبارزات آزادیبخش ملی فلسطین که امیدی به راه حل دو کشور داشت، با گفتگو‌های میانجیگرانه ایالات متحده در دهه 1990 پایان یافت نه اینکه آغاز شود. این تأخیر 30 ساله لطمه بزرگی به سیاست خارجی ایالات متحده در منطقه و همچنین سیاست ملی آمریکا وارد کرده است.

همانطور که سعید به وضوح فهمیده بود، درگیری در فلسطین به همان اندازه که یک مسئله در سیاست است، جنگ تصاویر و ایده‌ها هم هست. مهم اینکه، برای چند دهه، سعید با نفوذترین سخنگوی فلسطینیان در ایالات متحده به شمار می‌رفت. به طوری که او از موقعیتی منحصر به فرد و شجاعانه برخوردار بود، آن هم در زمانیکه استفاده از کلمه "فلسطین" یک تحریک سیاسی تلقی می‌شد.

مهم اینکه، خود خشنودی عمومی ایالات متحده یکی از بزرگترین کمک‌ها برای نفوذ اسرائیل در سیاست این کشور است و در اینجا بود که سخنوری سعید بزرگترین پیروزی خود را به دست آورد. حتی کمیته امور عمومی اسرائیل و آمریکا به طرفداران خود هشدار داد که به چالش کشیدن سعید، فقط باعث بد جلوه دادن خودتان می‌شود. مهم اینکه، امروز رهبران اسرائیل دیگر نمی‌توانند خود خشنودی عمومی و یا به گفته سعید پیروزی تقریباً کامل صهیونیسم را در گفتمان عمومی و سیاسی ایالات متحده مسلم بدانند. شکی نیست که این میراث ادوارد سعید است.

ادوارد سعید یک فعال سیاسی، دانشمند، خاطره نویس و منتقد ادبی و موسیقی بود. تا جائیکه در دهه‌های گذشته هر دانشجوی علوم انسانی در ایالات متحده با آثار او آشنایی پیدا کرده است. کتاب شرق شناسی سعید شرایط را برای انقلابی در مطالعه ادبیات، تاریخ و سیاست آماده کرد. این کتاب پرفروش، غیر منتظره و دانشمندانه نشان داد که علوم انسانی اروپا چه در قالب نوشتن رمان یا مطالعه زبان‌های خارجی در پیشبرد بی عدالتی‌های امپریالیسم جهانی نقش داشته است. تیموتی برنان، نویسنده کتاب "مقام‌های ذهن: زندگی ادوارد سعید" در اولین زندگینامه مهم این متفکر برجسته از زمان مرگش در سال 2003، گفت که سعید شرق شناسی را نوشت تا با تصویر نادرستی که از فلسطین در رسانه‌های ایالات متحده منتشر می‌شود، مقابله کند.

سعید در نهایت تلاش کرد تا با توجه به تاریخ گفتمان ادبی و استعماری غربی به این موضوع پی ببرد که چگونه صاحب نظران مدرن می‌توانند وقایعی مانند پاکسازی قومی فلسطین در سال 1948 را تحت عنوان "درگیری خاورمیانه" رده بندی کنند.

برنان توضیح داد: کار سیاسی سعید، اساس خود را در نقد ادبی یافت. به طوری که وی چندین متن از جنبش فلسطین در دهه 1970 و 1980، از جمله اولین سخنرانی یاسر عرفات، رهبر ملی گرایان را در سازمان ملل تجزیه و ویرایش کرد و در ترجمه‌ی آن‌ها مساعدت داشت. در اشاره به نقش سعید در این جنبش، همچنین باید به مطالعات او درباره‌ی نظریه ادبیات مدرن نیز توجه داشت. خلاصه اینکه، او در نهایت به عنوان یک متفکر ضد استعمار کهنه کار مطرح شد، نه دانشمندی که به مسائل بی اهمیت پسااستعمار می‌پردازد. از سعید باید در کنار دستاوردهایش به عنوان یک محقق ادبی و نماینده جنبش فلسطین، به عنوان متفکر امور خارجه ایالات متحده نیز یاد کرد.

گفتنی است، سعید به طرز تعجب آوری، توافقنامه اسلو در سال 1993 و روند صلح خاورمیانه را که پس از آن اتفاق افتاد، رد کرد. مهم اینکه این توافق یکی از تئاتر‌های اصلی دیپلماسی ایالات متحده در دوره قبل از 11 سپتامبر بود. مقاله‌ها و مصاحبه‌هایی که وی در سال‌های بعد انجام داد، پنج جلد کتاب شد که نمایانگر قوی ترین، ماندگارترین و روشن بین‌ترین نوشته‌های اوست.

سعید اعتراضات، اعتصاب‌ها و تحریم‌های انتفاضه اول در اواخر دهه 1980 را با اطمینان به عنوان چشمگیرترین و منظم‌ترین شورش ضد استعماری در این قرن توصیف کرد. وی اعتقاد داشت که عرفات تمامی دستاورد‌هایی را که در سایه‌ی اقدامات ملی گرایانه اش به دست آورده بود، در مقابل وعده‌های دولت ایالات متحده با امضای توافق اسلو از دست داد. وی طی چند سال آینده نیز تکرار کرد که فقط در معاهده‌ی اسلو بود که مردم تحت اشغال قبل از توافق در مورد عقب نشینی اسرائیل، با مذاکره با اشغالگران موافقت کردند. سعید معتقد بود که هدف از مذاکرات صلح تأمین امنیت اسرائیل بود نه اینکه فلسطینیان دولتی با به اصطلاح خطوط سبز داشته باشند. این موضع گیری باعث ایجاد اختلاف شدیدی بین سعید و عرفات شد، اما برخی از رهبران فلسطین از جمله هانان اشراوی، سیاستمدار و نویسنده فلسطینی با بسیاری از مواضع وی موافقت کردند.

به زعم سعید، ریشه مشکلات دولت ایالات متحده بود که سعید آن را به طرز طعنه آمیزی پدر بزرگ سفید نامید و گفت که او هرگز رفتار برابری با فلسطینیان و اسرائیلی‌ها نداشته است. این فقط یک سوال اخلاقی را مطرح نمی‌کند، بلکه ناکافی بودن دیپلماسی ایالات متحده را نشان می‌دهد و مجوزی برای تحریم هر توافقی را صادر می‌کند. اعلامیه اصول یا سندی که به توافقنامه اسلو معروف است، حتی اشاره‌ای به کشور فلسطین، حق تعیین سرنوشت یا حاکمیت ندارد. بلکه نوعی "خودگردانی شهرداری" را آن طور که سعید تعبیر می‌کند، بدون تعهد به پایان دادن به اشغال کرانه باختری یا غزه توسط اسرائیل مطرح می‌کند.

برخی از مردم امیدوار بودند که عرفات بتواند در مذاکرات مربوط به تعیین وضعیت نهایی که در توافق نامه وعده داده شده بود، در راستای اعمال فشار بر اسرائیل برای پایان دادن به اشغال گام بردارد، اما نه تنها نتوانست این کار را بکند، بلکه با رویکرد به اصطلاح افزایشی ایالات متحده که عمدتا ناشی از تقاضای اسرائیل برای کسب امتیازات بیشتر از فلسطین بود، مواجه شد. همچنین عرفات موفق نشد که هیچ دستاوردی در زمینه‌ی توقف شهرک سازی‌های اسرائیل داشته باشد.

با توجه به تمامی آنچه پس از توافق اسلو رخ داد، درستی بیش از پیش مواضع ادوارد سعید بر همگان آشکار شد. در واقع، روند تاریخی درگیری‌های اسرائیل و فلسطین نشان می‌دهد که سعید به درستی آینده‌ی این مسئله را دیده و گوشزد کرده بود.