برآورد خسارت سیل به زیستگاه‌های طبیعی، به زودی

اعتمادآنلاین| ‌ حمید ظهرابی در نشست خبری که امروز (2 اردیبهشت ماه) به مناسبت روز جهانی زمین در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، با اشاره به بارش‌های سنگین و سیل‌های اخیر کشور گفت: بارش‌های اخیر کشور تا حدی نادر بود. اگرچه قبلاً هم در تاریخ ایران چنین بارش‌هایی تکرار شده بود. بارش‌های اخیر چند نکته مهم را به ما یادآوری می‌کند. اول اینکه انسان‌ها در مواجهه با طبیعت بایستی از تقابل با آن خودداری کنند و فعالیت‌های خود را به سمت هم راستا کردن با طبیعت پیش ببرند همچنین سیل‌های اخیر نشان داد که تخریب سرزمین، بهره برداری بیش از حد از جنگل‌ها و مراتع می‌تواند باعث فرسایش خاک و افزایش روان‌آب‌ها و در نتیجه وقوع سیلاب‌های مخرب و گل‌آلود شود.

وی ادامه داد: سیل‌های اخیر به ما یادآوری کرد که اگر بستر رودخانه‌ها، مسیل‌ها و تالاب‌ها را مورد تجاوز قرار دهیم طبیعت پاسخ لازم را به ما خواهد داد. با سیل اخیر این تفکر که همه طبیعت را می‌توان با روش‌های مهندسی در اختیار انسان قرار داد به چالش کشیده شده است همچنین سیل اخیر ثابت کرد که واکنش طبیعت می‌تواند فرای قدرت و سیطره انسان باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه رفتارهای مهندسی و روش‌های مکانیکی به‌تنهایی نمی‌تواند جلوی سیل‌های مخرب را بگیرد، تصریح کرد: اگر پوشش جنگلی نباشد و به جای آن سد و آبخیز و سایر روش‌های مکانیکی استفاده شود، نمی‌توان اثرات مخرب سیل را کاهش داد. برخی تصور می‌کنند که با سدسازی در بالادست نیازی به حفاظت از مراتع در پایین‌دست نیست در حالی‌که در سیل‌های اخیر دیدیدم بیشترین خسارت‌ها در بخش‌هایی اتفاق افتاد که به طبیعت تجاوز شده بود و تغییر کاربری، دست‌اندازی به طبیعت و اجرای طرح‌های توسعه‌ای بدون توجه به ملاحظات زیست محیطی رخ داده بود.

ظهرابی با تاکید بر اینکه بارش‌های اخیر بیش از حد نرمال بود، گفت: نمی‌توانیم ادعا کنیم که همه دلایل وقوع سیل‌های اخیر ریشه در دستکاری‌های بشر دارد چون وقوع پدیده‌های حدی (بارش‌های سیل‌آسا و ناگهانی) در ایران امری طبیعی است اما مسلماً دست‌اندازی‌های بشر به طبیعت در افزایش خسارات نقش فراوانی داشته است. مسلماً کاهش پوشش گیاهی و احداث سازه‌ها در تشدید تخریب سیل‌های اخیر تأثیرگذار بوده است.

وی درباره راهکارهای مدیریت شرایط پس از وقوع سیل،اظهارکرد: اولین قدم آن است که در راستای احیا و حفاظت جنگل‌ها و پوشش گیاهی به عنوان کنترل کننده روان آب‌ها حرکت کنیم. برخی آبخیزداری را نیز مورد تاکید قرار می‌دهند البته آبخیزداری مفهوم وسیعی دارد و احیای جنگل‌ها را نیز شامل می‌شود بنابراین بر خلاف تصور برخی آبخیزداری صرفاً ایجاد سازه از طریق سنگ، سیمان و ملات نیست. باید بپذیریم که روش‌های سازه‌ای به تنهایی برای کنترل سیلاب‌ها جوابگو نیست.

ظهرابی در ادامه در پاسخ به پرسشی در مورد تأثیر سدسازی‌ها در کنترل سیلاب‌ها با بیان اینکه در بررسی علل وقوع سیل باید به یک مجموعه عوامل توجه داشته باشیم، گفت: برخی محیط زیستی‌ها که از نظر من تندرو هستند چون از ریشه با سدسازی مخالفت می‌کنند اما من معتقدم سد می‌تواند خوب یا بد باشد. سد خوب در جای مناسب نعمت و سد بد در جای نامناسب مخرب و آفت است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر ضرورت انجام مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی برای سدسازی اظهارکرد: اگر مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی نشان دهد که سدسازی در یک منطقه به بهبود وضع اجتماعی و اقتصادی کمک می‌کند و کمترین آسیب را به طبیعت می‌رساند، در این شرایط سد خوب است اما اگر احداث سد باعث خسارت به تنوع زیستی و سبب خشکی تالاب‌ها و رودخانه‌ها شود قطعاً مورد مخالفت ما خواهد بود.

وی در ادامه با اشاره به اینکه گاهی سدها بر اثر فرسایش پر می‌شوند و مشکلات متعددی ایجاد می‌کنند، گفت: دست اندازی به حریم رودخانه‌ها، تغییر مسیر آبراهه‌ها و وصل کردن چند آبراهه به یکدیگر نیز می‌تواند مشکلات زیادی برای طبیعت ایجاد کند و در تشدید خسارات سیل مؤثر باشد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با تاکید بر اینکه باید از بازسازی خانه‌ها، مدارس و سایر سازه‌ها در حریم رودخانه خودداری شود،اظهارکرد: حالا که طبیعت نشان داده که در حریم رودخانه‌ها نباید ساخت و سازی صورت گیرد و سیل همه اینها را ویران کرده، تاکید می‌کنیم که در بازسازی‌ها به این موضوع توجه شود و از ساخت سازه‌ها در حریم رودخانه و در همان جای قبلی که حال زیر آب رفته است، خودداری شود چون ممکن است در سالی دیگر بارش‌ها حتی بیشتر از بارش‌های امسال باشد بنابراین در بازسازی خانه‌ها حتماً باید به مسائل محیط زیستی توجه شود.

ظهرابی در ادامه در پاسخ به پرسش ایسنا در مورد وضعیت تالاب‌ها در نتیجه وقوع سیل‌های اخیر گفت: در جریان سیلاب بسیاری از تالاب‌ها آب را در خود ذخیره کرده‌اند. باید دقت کنیم که تالاب‌ها و لایروبی ورودی تالاب‌ها همچنین حفاظت از حریم و بستر تالاب‌ها در برخی مناطق باعث کاهش خسارات سیل شده است بنابراین یکی از کارکردهای اصلی تالاب مهار سیل است.

وی با اشاره به اینکه در استان گلستان در سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل معادل سدهای گلستان آب ذخیره شده است،اظهارکرد: مجموع آب این سه تالاب حدود 130 میلیون متر مکعب است بنابراین اگر این تالاب‌ها زهکشی شده بودند قطعاً خسارت‌ها به منطقه بیشتر از اینها می‌شد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه در خوزستان تالاب‌ها مانع بالا آمدن سطح آب شده‌اند، گفت: اگر دست‌اندازی‌ها در جنوب خوزستان ادامه می‌یافت، در چنین شرایطی که با حجم بالای آب مواجه هستیم باید چه می‌کردیم؟ قطعاً تالاب‌ها نقش بسیار مهمی در کنترل سیلاب‌های اخیر داشته‌اند اما یکی ازاشتباهات اصلی در این حوزه آن است که تالاب‌های کوهستانی که هسته اولیه برای جذب روان آب در شیب هستند زهکشی شده و کارکرد خود را در ذخیره کردن آب از دست داده‌اند.

ظهرابی در پاسخ به پرسش دیگری در مورد وضعیت حفاظت از تالاب‌ها با اشاره به اینکه سیلاب‌ها ذخیره آبی تالاب‌ها را بالا برده است، گفت: اگر بتوانیم حق‌آبه تالاب‌ها را تأمین کنیم، این اکوسیستم‌ها به پایداری اکولوژیک می‌رسند. قطعاً به یک دوره زمانی نیاز داشتیم تا به‌تدریج با تزریق آب تالاب‌ها را به سمت پایداری ببریم. خوشبختانه بر اثر سیل‌های اخیر وضعیت آبی تالاب‌ها در شرایط خوبی قرار دارد و اگر حق آبه‌ها تأمین شود تالاب‌ها به پایداری می‌رسد بنابراین باید در صورت اقدامات تکمیلی در بالادست تالاب‌ها و تأمین حق‌آبه‌ها تالاب‌ها احیا می‌شود.

وی در پاسخ به پرسش دیگر ایسنا در مورد کیفیت آب وارد شده به تالاب‌ها اظهارکرد: سیل‌ها حجم زیادی از رسوبات را با خود به همراه آورده‌اند و حتی در برخی مناطق 50 درصد حجم آب را رسوبات تشکیل می‌دهند. شاید این رسوبات برای کشاورزی منبع غذایی مناسبی باشد اما در اکوسیستم‌های طبیعی مثل رودخانه‌ها و تالاب‌ها می‌توانند تخریب زیادی ایجاد کنند.

ظهرابی تاکید کرد: رسوبات بالا کل زیستگاه‌های رودخانه‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ممکن است باعث تلفات آبزیان و کف‌زیان و حتی جابجایی آن‌ها بشود. افزون بر این ورود حجم بالای گل به تالاب‌ها باعث پر شدن مخزن آن‌ها می‌شود.

وی با بیان اینکه گل و لای و رسوبات وارد شده به تالاب‌ها و رودخانه‌ها لطمات زیادی به زیستگاه‌ها می‌زند،گفت: برخی گونه‌ها به گل و لای حساسیت بالایی دارند و قطعاً در چنین شرایطی صدمات بیشتری ببینند.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در پاسخ به این پرسش که آیا برآورد خسارات سیل در حوزه محیط زیست صورت گرفته است، اظهارکرد: برآورد اثرات سیل در حوزه محیط زیست امری زمان‌بر است و حداقل چهار تا پنج سال طول می‌کشد، ضمن اینکه این موضوع به تخصص‌ها و رشته‌های مختلف نیاز دارد. برآورد پیامدها و آسیب‌های سیل همچنین بررسی علل و عوامل نیاز به مطالعه دارد. بعد از تکمیل مطالعات گزارش آن را منتشر خواهیم کرد.

ظهرابی با بیان اینکه ابعاد خسارت‌های زیست محیطی سیل وسیع است و باید رشته‌های مختلف روی آن مطالعه داشته باشند، گفت: خسارت فیزیکی به تأسیسات و بناهای سازمان حفاظت محیط زیست وارد شده است اما اینها همه خسارت نیست و به مطالعات دقیق‌تر و بیشتری برای برآورد خسارات نیاز داریم.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه نشست در پاسخ به پرسشی در مورد حضور دام‌ها در مناطق چهار گانه محیط زیست در شرایط کنونی گفت‌: در مناطق چهارگانه محیط زیست به دام‌هایی اجازه ورود می‌دهیم که پروانه چرای دام را برای آن منطقه و آن دوره زمانی مشخص داشته باشند. تاکنون مراجعه‌ای در این باره نداشته ایم البته در خارتوران حدود 20 هزار رأس دام وارد منطقه شده‌اند که 30 درصد از آن قصد داشتند که به صورت غیر مجاز وارد منطقه شوند که همکاران محیط زیست‌مان مانع این کار شدند.

وی در مورد تأمین غذا برای دام، گفت‌: در شرایط کنونی اگر علوفه برای دام‌ها خریداری کنیم، بهتر از این است که از مراتع در مناطق چهار گانه محیط زیست استفاده کنیم چون این موضوع خسارت‌های دیگری به دنبال خواهد داشت.

ظهرابی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد آخرین وضعیت تالاب‌ها،اظهارکرد: اکثر تالاب‌ها در سیلاب‌های اخیر بین 40 تا 90 درصد آبگیری کردند البته شرایط چند تالاب هنوز تغییر خاصی نکرده است و مناسب نیست که دریاچه پریشان، تالاب گاو خونی و تالاب بختگان از جمله این تالاب‌ها است. به‌طوری که گاو خونی تنها حدود 15 درصد آبگیری کرده و آبگیری تالاب بختگان حدود 40 درصد بوده است.

وی در ادامه با اشاره به اینکه تالاب هامون تحول خوبی داشته است،گفت: بیش از 80 درصد از این تالاب آبگیری شده و بیش از 90 درصد هور العظیم را آب فرا گرفته است.

آلودگی نفتی از عوارض ناشی از سیل است

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در مورد آلودگی‌های ناشی از سیل اظهارکرد: انتقال کود و سموم، آلودگی نفتی، انتقال پسماندهای بیمارستانی و خانگی همچنین شیرابه‌ها از عوارض ناشی از سیل است بنابراین وقوع آلودگی در محیط‌های شهری براثرسیل واقعیتی انکار ناپذیر است اما در زمینه ترکیدگی لوله‌های نفت هیچ گزارشی در این رابطه نداشتیم.

ظهرابی در مورد احتمال ایجاد کانون‌های گردوغبار در نتیجه ته‌نشین شدن رسوبات ناشی از سیل،گفت: بخش عظیمی از فرسایش رسوبات ریزدانه هستند که در پهنه‌های وسیع دشت‌های سیلابی ته‌نشین می‌شوند و پتانسیل زیادی برای تبدیل به گرد و غبار دارند، چون هم ریزدانه هستند و هم هیچ حفاظی برای کنترل آنها وجود ندارد. در نتیجه می‌توانند تبدیل به منشأ گرد و غبار شوند البته این رسوبات حجم بالایی ندارد اما باید برای آن‌ها برنامه‌ریزی داشته باشیم.

وی در پاسخ به شبهات مربوط به این که کل تالاب هور العظیم آبگیری نشده است،توضیح داد: بر اساس گزارشات استانی، هورالعظیم به‌طور کلی آبگیری شده است و تنها اراضی حاشیه هورالعظیم به دلیل شیب که آن هم طبیعی است، آبگیری نمی‌شود. بر اساس گزارشات استانی وزارت نفت مانع ورود آب به تالاب نشده است.

احتمال زنده ماندن گوزن‌های گمشده در خوزستان

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در بخش دیگری از صحبت‌های خود، در مورد وضعیت «گوزن‌های گمشده پارک ملی دز»بر اثر وقوع سیلاب، گفت‌: در سال 95 هم سیلی در همان منطقه رخ داده است و سایت تکثیر و پرورش گوزن غرقاب شد بنابراین بعد از آن اتفاقات تمهیداتی اندیشیده شده بود. در سیل اخیر بخشی از سایت که در عمق دچار آبگرفتگی شد و بعد از چند روز آب‌ها فروکش کرد بنابراین در حال حاضر سایت تکثیر و پرورش گوزن در پارک ملی دز شرایط مناسب برای حضور گوزن‌ها را دارد.

وی در پایان اظهارکرد: بر اساس مشاهدات مستقیمی که صورت گرفته، مشخص شده است که بخشی از جمعیت گوزن‌ که در اثر وقوع سیل از سایت فرار کرده بودند توانسته‌اند جان خود را حفظ کنند. احتمال جا به جایی گوزن و ورود آن‌ها به جنگل‌های این منطقه وجود دارد. این مناطق زیستگاه اصلی «گوزن» است البته به دلیل انبوه بودن جنگل‌ها امکان پیدا کردن گوزن آن هم در شرایط کنونی بسیار دشوار است بنابراین در اسرع وقت که شرایط به شکل عادی باز گردد می‌توانیم برآوردی از جمعیت باقی‌ مانده از گوزن‌ها را داشته باشیم البته تاکنون یک گوزن زنده گیری شده است.

منبع: ایسنا