تهران جز ۲۰ کلانشهر برتر جهان در معرض خطر زلزله بالاست

مهدی زارع در یادداشتی با عنوان «تهران و فرسودگی در برابر زلزله» در روزنامه اعتماد نوشت: تهران یکی از 20 کلانشهر برتر جهان در معرض خطر زلزله بالاست. بیشتر خسارت‌های آسیب‌های بناها در زلزله‌های دو دهه ابتدایی سده بیست و یکم به کیفیت پایین مصالح و ساخت، اشتباه در جزییات و فرسودگی بناها مربوط بوده است. 12 سال قبل در ۲۲ مهر ۱۳۹۱ معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران گفت: «مساحت تهران ۷۰ هزار هکتار است و بیش از ۱۴ هزار هکتار بافت ناپایدار در تهران وجود دارد. 4400 هکتار از حدود ۷۰ هزار هکتار مساحت شهر تهران را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد.» 

آبان 1400 معاون شهرسازی و معماری شهردار تهران بیان کرد: «هزینه نوسازی هر هکتار بافت فرسوده در این کلانشهر حدود ۱۳۶ میلیارد تومان است (حدود 5 میلیون دلار به قیمت آبان 1400) که ۵۰ درصد این مبلغ صرف نوسازی املاک و ۵۰ درصد آن برای تامین خدمات هزینه می‌شود.» بنابراین با قیمت سال 1400 هزینه بازسازی و نوسازی حدود 14 هزار هکتار بافت فرسوده در تهران حدود 70 میلیارد دلار است. در سال 1390 وزارت راه و شهرسازی از شناسایی حدود 70 هزار هکتار بافت فرسوده در ایران خبر داد. با فرض سکونت حدود 10 میلیون نفر ایرانی در این نوع سکونتگاه‌ها، حدود 10 میلیون نفر از جمعیت 75 میلیون نفری ایران در سال 1390 در این نوع ساختمان‌ها زندگی می‌کرده‌اند (حدود 13 درصد جمعیت کل کشور) .

برای بازسازی حدود 70 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور حدود 340 میلیارد دلار صرف بودجه لازم است.  تهران، پایتخت اقتصادی و سیاسی ایران، در معرض خطر بالای زمین لرزه‌های بزرگ ناشی از چندین گسل فعال اطراف است. تهران با جمعیت مسکونی بیش از 9 میلیون نفر در شبانه‌روز و جمعیت شناور حدود 4 میلیون نفر در روز، یکی از بزرگ‌ترین مراکز شهری جهان با خطر لرزه‌ای بالاست. به لحاظ زمین‌ ساختی، تهران در مجاورت پهنه فعال البرز واقع است که به دلیل همگرایی شمال ایران مرکزی به اوراسیا، تحت تنش‌های زمین ساختی عظیمی قرار دارد. 

در طول جغرافیایی تهران، البرز سالانه 6 تا 10 میلی‌متر دچار کوتاه شدگی می‌شود. این موضوع یاد آور رخداد دو زمین‌لرزه با بزرگای بیش از 6 در هر سده و یک زمین‌لرزه با بزرگای بیش از 6 با بازگشت حدودا هر 500 سال در این محدوده است.   ششم فروردین 1402 معاون شهرسازی شهردار تهران گفت: «20 کلانشهر در کل کشور وجود دارد که ۲۷ میلیون نفر در آنها ساکنند . ۶۵ میلیون جمعیت شهری داریم که از این میان، ۳۵ میلیون نفرشان فقط در ۷۷ شهر زندگی می‌کنند. ۱۴ هزار و ۸۰۰ هکتار بافت ناپایدار و ۳۲۰۰ هکتار بافت فرسوده در تهران وجود دارد.»

بنابراین 12 سال قبل حدود 18 هزار هکتار بافت فرسوده و ناپایدار در تهران وجود داشته است. در تهران حدود 25 درصد بناها بافت فرسوده و ناپایدار بوده‌اند. برآورد‌ها در همان زمان نشان می‌دهد که حدود 2.5 میلیون نفر در تهران در این بناها زندگی می‌کرده‌اند.

 بافت تاریخی تهران مربوط به حصار ناصری در (مناطق ۱۱ و ۱۲) در مرکز و جنوب شهر است، این ۲ منطقه 2250 هکتار از مساحت پایتخت را تشکیل می‌دهد. حصار ناصری در زمان حکومت ناصرالدین شاه برای پذیرش جمعیت بیشتر ایجاد شد که باروی شهر تهران از ۸ به ۱۲ دروازه توسعه یافت. این دروازه‌ها عبارت بودند از: دروازه شمیران (در انتهای پل چوبی)، دروازه دوشان‌تپه (در میدان شهدا)، دروازه دولاب (سه‌راه شکوفه)، دروازه خراسان (میدان خراسان)، دروازه شاه عبدالعظیم (میدان شوش)، دروازه غار (تقاطع خیابان‌های شوش و هرندی)، دروازه خانی‌آباد (محل تلاقی خیابان‌های شوش و شهید رجایی)، دروازه گمرک (انتهای خیابان مولوی)، دروازه قزوین (نزدیکی میدان قزوین)، دروازه باغشاه (انتهای خیابان امام خمینی)، دروازه یوسف‌آباد (محل تقاطع خیابان‌های جمهوری و حافظ)، دروازه بهجت‌آباد و دروازه چراغ برق. در شهر ری و در شمال تهران در منطقه یک (شامل امامزاده قاسم- امامزاده صالح و منطقه تجریش و بازار آن)، منطقه ۲ (بخش کن) تک بناهای پراکنده با اهمیت در مناطق مختلف پایتخت وجود دارد که نیازمند بازسازی است.

۳۰۰ بنای ثبتی (کاخ‌های سعدآباد، نیاوران) دارای شناسنامه ملی و نیز 2300 بنای ارزشمند از ساختمان‌هایی است که در برنامه بازسازی شهرداری است.  6 خرداد 1403 مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران اعلام کرد: ۲۶۱ هزار پلاک ناپایدار مسکونی در تهران وجود دارد.برآورد می‌شود که میزان بافت فرسوده و ناکارآمد شهری نسبت به ۱۰ سال گذشته ۱۵ درصد افزایش داشته، قانون نوسازی بافت فرسوده که در آن تاکید شده است، سالانه ۱۰ درصد از بافت‌های فرسوده احیا شود تا امروز اجرایی نشده است. به نظر می‌رسد که تهران نیازمند نگاهی کلان برای کاهش آسیب‌پذیری در برابر  زلزله  است.