غزه: سناریوهای توافقی که همچنان نهایی نشده است

هرچه زمان مذاکرات برای دستیابی به توافق آتش‌بس و تبادل اسرا در نوار غزه طولانی‌تر می‌شود، احتمال موفقیت آن کاهش و احتمال شکست آن افزایش می‌یابد. این برداشت از اظهارات مقامات اسرائیلی و بسیاری از تحلیلگران نیز به خوبی مشهود است.

به گفته عاموس هارئیل، تحلیلگر نظامی روزنامه هاآرتص، بزرگترین ضعف توافقِ در حال مذاکره، تدوین دو مرحله‌ای آن است که قرار است در دو بازه زمانی (قبل و بعد از ورود ترامپ به کاخ سفید) اجرا شود. کشورهای ایالات متحده، مصر و قطر به عنوان میانجی‌های این مذاکرات، ضمن حمایت شدید از آن، تأکید دارند که این توافق می‌تواند اسرائیل را به نقطه‌ای غیرقابل بازگشت به جنگ بکشاند.

به گفته این کارشناس، تدوین‌کنندگان توافق پیشنهادی بر این باورند که با اجرای مرحله اول، نتانیاهو در مقابل عمل انجام‌شده قرار گرفته و به دلیل آزادی برخی اسرا و افزایش فشار خانواده‌های سایر اسرا، دیگر امکان عقب‌نشینی از توافق را نخواهد داشت؛ امری که نخست‌وزیر اسرائیل از آن واهمه دارد.

با این حال، گزارش‌های ضد و نقیضی از تل‌آویو درباره روند پیشرفت توافق منتشر می‌شود. در حالی که برخی رسانه‌ها از پیشرفت قابل توجه در توافق سخن می‌گویند، برخی دیگر بر احتمال ضعیف تحقق آن تأکید می‌کنند.

آنچه از گزارش رسانه‌های عربی برمی‌آید، تلاش‌های گسترده برای دستیابی به توافق بین اسرائیل و حماس در رابطه با نوار غزه است. سناریوهای مختلفی در این زمینه مطرح می‌شود و هر یک از تحلیلگران بر اساس دیدگاه خود به شرایط منطقه، سناریوهای خاص خود را ارائه می‌دهند.

با این حال، می‌توان این سناریوها را در موارد زیر خلاصه کرد: آتش‌بس (دائم یا موقت)، تبادل اسرا، کمک‌های بشردوستانه، بازسازی این منطقه کاملاً ویران‌شده و البته شرایط حاکمیتی در دوره پس از جنگ.

درباره آتش‌بس، آنچه مشخص است، حرکت دو طرف در دو خط موازی است. در حالی که حماس هرگونه تبادل اسرا را منوط به آتش‌بس کامل می‌داند، نتانیاهو و جریان اطرافش خواهان ادامه جنگ پس از پایان تبادل و به نوعی، تبادل زیر آتش هستند.

پیشنهادهای مطرح‌شده فعلی شامل موارد زیر است: توقف درگیری‌ها (شامل توقف کامل همه انواع اقدامات نظامی)، آتش‌بس موقت (با هدف فراهم کردن ورود کمک‌های بشردوستانه به نوار غزه و فراهم کردن زمینه مذاکرات بیشتر). همچنین، میانجی‌ها مسئله سازوکار نظارت بین‌المللی را با حضور کشورهای بین‌المللی و منطقه‌ای (کشورهایی که قرار است هزینه بازسازی نوار غزه را بپردازند) مطرح کرده‌اند.

در این رابطه، چانه‌زنی‌هایی درباره نوع و نحوه حضور نظامیان اسرائیلی در نوار غزه نیز مطرح شده است. گفته می‌شود اسرائیل در آخرین مذاکرات، حاضر به عقب‌نشینی از بیشتر مناطق نوار غزه، از جمله بخش‌های عمده‌ای از محور فیلادلفیا و محور نتساریم (صلاح‌الدین)، شده و پذیرفته است که فلسطینیان کوچ داده‌شده به جنوب نوار غزه به مناطق خود در شمال این منطقه بازگردند.

درباره تبادل اسرا، حماس همچنان بر موضع قبلی خود مبنی بر توقف کامل و قطعی جنگ پیش از آغاز تبادل تأکید دارد و حتی گفته می‌شود تا مشخص شدن این مسئله، حاضر به ارائه لیست اسرای زنده موجود در نوار غزه نشده است. گفته می‌شود دو طرف در مورد تبادل همزمان اسرا به توافق رسیده‌اند و در مرحله اول، در مقابل ۵ صهیونیست اسیر، ۲۵۰ اسیر فلسطینی آزاد خواهند شد. قرار است در مرحله اول این تبادل (در صورت اجرایی شدن)، شرایط انسانی در اولویت قرار بگیرد. با این وجود، گفته می‌شود نتانیاهو در این بند نیز کارشکنی کرده و تأکید کرده است که مروان البرغوثی، رهبر معروف فتح که حماس او را در صدر لیست خود برای آزادی قرار داده، جزو افراد آزادشده نخواهد بود.

درباره کمک‌های بشردوستانه، اصولاً مشکلی در تأمین این کمک‌ها وجود ندارد و فقط نیازمند پایان کارشکنی اسرائیل از یک سو و همکاری واقعی طرف مصری از سوی دیگر است. به گفته کارشناسان، با توجه به حجم کمک‌های جمع‌آوری‌شده از سراسر جهان و ارسال‌شده به پشت مرزهای این منطقه، مشکلی در این زمینه وجود ندارد و فقط کافی است تعداد کامیون‌هایی که مجوز ورود به نوار غزه را می‌گیرند، از سوی مصر و اسرائیل افزایش یابد. در همین راستا، تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهند که پس از ماه‌ها، مردم غزه شاهد ورود گوشت بوده‌اند و بسیاری از آنها با آن سلفی گرفته و درباره آن پست منتشر کرده‌اند.

درباره بازسازی نوار غزه، با وجود چالش‌آفرینی کشورهای متمول عربی و منوط کردن آن به مشخص شدن ساختار حاکم بر این منطقه، ظاهراً توافقات پشت پرده‌ای در این رابطه صورت گرفته و احتمالاً کشور امارات متحده عربی، که در حال حاضر جزو متحدان منطقه‌ای اسرائیل محسوب و تنها کشوری است که هیچ‌گاه پرواز هواپیماهایش را به تل‌آویو متوقف نکرده و به توافق ابراهیم پایبند بوده، رهبری این روند را بر عهده خواهد گرفت.

در یکی از بندهای توافق در حال مذاکره که اخیراً رسانه‌ای شده، احتمالاً تشکیلات خودگردان مدیریت گذرگاه رفح را بر عهده خواهد گرفت و همین امر باعث می‌شود که با توجه به همکاری تمام‌عیار این تشکیلات با اسرائیل، تل‌آویو مشکلی در کاهش محدودیت‌های واردات کالا و عبور و مرور افراد به نوار غزه نداشته باشد. در صورت اجرایی شدن این توافق، قرار است کشورهای منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله میانجی‌های فعلی، به عنوان تضمین‌کنندگان اجرای توافق به فعالیت خود ادامه دهند.

در این بین باید تأکید کرد که طی ۱۴ ماه گذشته، بارها مذاکرات تا مرحله امضای اسناد هم رسیده بود، اما در همان لحظه آخر، نتانیاهو با پیش کشیدن شرط جدیدی آن را به شکست کشانده است. از این رو، این بار نیز تحلیلگران، چه اسرائیلی و چه عرب، تأکید می‌کنند تا زمان ثبت امضا زیر توافق، هرگز آن را تمام‌شده اعلام نکنید و در بهترین شرایط فقط باید گفت مذاکرات همچنان در جریان است.

به اعتقاد کارشناسان، نتانیاهو به شدت به دنبال آن است که امتیاز موفقیت در تبادل اسرا را به عنوان هدیه ورود مجدد ترامپ به کاخ سفید تقدیم او کند؛ از این رو، تمامی تلاش‌های بایدن برای کسب آخرین امتیاز از دوره ریاست جمهوری‌اش را تا این لحظه ناکام گذاشته است.