«آبی و رابی» 88 سال پیش اکران شد/ «دختر لر»؛ اولین فیلم سینمای ناطق ایران/ «حاجی‌آقا آکتور سینما»؛ تنها فیلم بازمانده از سینمای صامت ایران

اعتمادآنلاین| ‌ فیلم «آبی و رابی» یک کمدی سیاه و سفید و صامت بود که ساکوارلیذره تهیه‌کننده‌ آن بود و فیلم‌برداری آن را خان‌بابا معتضدی بر عهده داشت. این فیلم در روز جمعه 12 دی‌ماه 1309 و در ساعت دو بعدازظهر در سینما مایاک به نمایش درآمد. این فیلم پانصدوشصت تومان خرج برداشت و حدود هفت‌هزار تومان نیز عاید اوگانیانس شد. بخشی از این فیلم حرکات کمدی دو مرد کوتاه و بلند خنده‌دار بود و بخشی نیز نقاشی بود. این فیلم بر اساس فیلم «پات پاته شون» دانمارکی ساخته شد.

این قطعه کوتاه توسط آقای خان بابا خان معتضدی فیلمبردار فیلم آبی رابی از خانواده اش گرفته شده است که از فیلم آبی رابی هم قدیمی تر است.

گلنار و جعفر؛ اولین زوج سینمایی

5 سال پس از ساخت «آبی و رابی»، صدا پا به میدان گذاشت و فیلم‌هایی با موسیقی و صداگذاری ایجاد شد. در ایران نیز، 85 سال پیش اولین فیلم ناطق سینمای ایران یعنی «دختر لر» به کارگردانی اردشیر ایرانی پا به عرصه گذاشت.

اردشیر ایرانی کارگردان نخستین فیلم ناطق هند به نام عالم‌آرا و نخستین فیلم رنگی ساخت هند (به نام کیسان کانیا) بود. او همچنین در سال 1312 کارگردانی و تهیه‌کنندگی اولین فیلم ناطق ایرانی به نام «دختر لر» را که فیلمنامه آن توسط عبدالحسین سپنتا نوشته شده بود بر عهده داشت.

روح‌انگیز (صدیقه) سامی‌نژاد اولین بازیگر زن سینمای ناطق ایران است. او متولد 1295 در شهرستان بم کرمان است. 13 ساله بود که ازدواج کرد و در استودیو امپریال مشغول کار شد و با همسرش راهی هندوستان شد. روح‌انگیز یک سال پس از «دختر لر» در فیلم شیرین و فرهاد نیز نقش‌آفرینی کرد.

بازیگر مقابل سامی‌نژاد در اولین فیلم ناطق ایران، عبدالحسین خان شیروانی معروف به سپنتا بود. او شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار بود که در نیمه دوم دهه 1300 با هدف تحقیق در زمینه هنر و فرهنگ ایران باستان به هند رفت. او در نهایت تصمیم گرفت وارد دنیای سینما شود و این کار را با نوشتن فیلمنامه «دختر لر» انجام داد.

مصائب اولین بازیگر زن ایرانی

سپنتا پس از نوشتن فیلمنامه «دختر لر» سامی‌نژاد را برای بازی در نقش گلنار انتخاب کرد و در نهایت خودش نیز در نقش جعفر ظاهر شد. انتخاب سامی‌نژاد بیشتر به این خاطر بود که هیچ زنی قبول نمی‌کرد جلوی دوربین برود، چرا که آن زمان زنان در حجاب کامل بودند. ضمن اینکه خیلی‌ها استعداد این کار را نداشتند.

سامی‌نژاد در «دختر لر» حجاب نداشته و این امر باعث انتقاد زیاد از او شد و تا آنجا پیش رفت که مشکلات خانوادگی هم برای او ایجاد کرد. او از سختی‌های بعد از اکران فیلم‌هایش در مستندی به نام «سینمای ایران از مشروطه تا سپنتا»، ساخته شده در سال 1349، گفت.

بخشی از این سختی‌ها از زبان او این بود که به دلیل مشکلات پیش آمده همه جا همراه با محافظ می‌رفته تا مبادا مردم به او سنگ پرتاب کنند. روح‌انگیز این خاطرات را همراه با اشک‌هایی بیان می‌کرد که راوی این مصائب بود.

«دختر لر» برای اولین بار در 30 آبان سال 1312 به روی پرده سینما «دیده‌بان» (مایاک سابق) در خیابان لاله‌زار به روی پرده رفت. اکران این فیلم موجب شکوفایی صنعت نوپای سینما در ایران شد. از جمله تناقضات موجود در فیلم، وجود لهجه غلیظ کرمانی سامی‌نژاد بود که در تضاد با شخصیت او در فیلم که خودش را از قوم لر معرفی کرده بود، قرار داشت. با این وجود به دلیل اینکه به نسبت سایر بازیگرهای فیلم که فارسی را با لهجه هندی ادا می‌کردند، تماشاگران نحوه گفتار او را پذیرفتند و مورد استقبال قرار گرفت.

قصه فیلم درباره گلنار، دختر یک تاجر ثروتمند است که توسط راهزنان ربوده شده و مجبور به رقاصی در یک قهوه‌خانه در خوزستان می‌شود. جعفر در این قهوه‌خانه با گلنار آشنا می‌شود. او که مأمور دولت است، به گلنار علاقه‌مند شده و با کمک هم به شرارت‌های راهزنان خاتمه می‌دهند....

تنها نسخه در دسترس از تاریخ سینمای ایران

در همین سال، «حاجی‌آقا آکتور سینما» (1312) دومین فیلم ایرانی از اوانس اوگانیانس به مدت چهار روز از چهارشنبه 11 بهمن تا شنبه 14 بهمن 1312 در تهران اکران شد. حاجی‌آقا آکتور سینما فیلمی سیاه‌وسفید و صامت است و تنها فیلم بازمانده از سینمای صامت ایران محسوب می‌شود. این فیلم شرایط متغیر سیاسی-اجتماعی ایران از سنت به مدرنیته را نشان می‌دهد.