تجربه طالبان در سوریه تکرار نمی‌شود؛ امیدی به احیای گزینه موقعیت لجستیکی حزب‌الله ذیل مذاکرات احتمالی ایران با گروه‌های مخالف وجود ندارد

حدیث روشنی- علیرضا مجیدی در پاسخ به این سوال «اعتماد» که تبعات سقوط دولت سوریه برای روسیه و ایران را چگونه ارزیابی می‌کند، گفت: روسیه یک ملاحظه کلیدی و اساسی در سوریه دارد و آن‌هم دسترسی به دریای مدیترانه است. این موضوع همچنان به قوت خود باقی مانده و فارغ از آن تغییرات قابل توجهی در روند استان‌های ساحلی مشاهده نشده است. بنابراین نوع رویکرد مسکو در برابر هجوم گروه‌های مسلح و معارض به حدی نبوده که بتوان گفت به‌ طور کامل مداخله کرده است لذا شرایطی را که در درگیری‌های اخیر سوریه شاهد بودیم به هیچ عنوان مشابه درگیری‌های سال ۲۰۱۵ و تلاش‌های مشترک ایران و روسیه برای خروج سوریه از بحران نبود، بنابراین روسیه آسیب جدی از این درگیری‌ها ندیده است. این کارشناس مسائل خاورمیانه اما در مورد ایران بر این باور است که شرایط به مراتب دشوارتر است. دغدغه‌های مذهبی، نظیر حفظ حرم‌های مقدس و وضعیت شیعیان اثنی عشری، می‌تواند به عاملی برای کسب امتیازاتی توسط ایران از شورشیان تبدیل شود. با این حال اما شرایط درباره تامین لجستیکی حزب‌الله پس از سقوط دمشق به نظر چالش‌‌برانگیز خواهد بود. به باور مجیدی در این باره باید منتظر ماند و شاهد باشیم که چه تحولات دیگری ممکن است پس از تصرف دمشق توسط گروه‌های معارض به وقوع بپیوندد. اما به صورت کلی، اکنون گروه‌های مختلفی در سوریه وجود دارند. مجیدی درخصوص اثرگذاری حاکمیت یک گروه تروریستی بر سوریه گفت: پس از تصرف دمشق توسط تحریرالشام نیز احتمالا تحولات جدیدتری در این حوزه استراتژیک خاورمیانه شکل بگیرد، چراکه فضای معارضه در تقریبا دو هفته درگیری در سوریه یک ‌دست نبوده است. پیش از سقوط دمشق، شرق سوریه در دست دولت بود و غرب در دست علویان قرار داشت و دارد. ابهامات موجود و عدم انسجام در این فضا همچنان وجود دارد و عدم وجود یک دولت مرکزی مقتدر، فضای بازیگری را به میزان قابل‌توجهی محدود خواهد کرد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه در پاسخ به این سوال «اعتماد» که تحولات سوریه چگونه معادلات خاورمیانه را تحت تاثیر خود قرار خواهد داد، گفت: سوریه به لحاظ تمدنی و تاریخی، پس از مصر و عراق، دارای یکی از بالاترین وزن‌ها و جایگاه‌ها در تفکر و ادب عربی تا پیش از بحران 2011 بود. به همین دلیل، این کشور تا پیش از این تاریخ یعنی بحران اول قطعا تاثیرگذاری فکری و فرهنگی بالایی داشت. اما اگر اکنون یعنی در 2024 و بعد از بروز دور جدید درگیری‌ها و سقوط دولت بشار اسد، نقش سوریه در سطح منطقه عمدتا و صرفا به عنوان حلقه اتصال زنجیره مقاومت تعریف شده و فراتر از آن نبوده است. بنابراین دولت سوریه تحت رهبری بشار اسد، به ویژه پس از سال ۲۰۱۱، تنها کارکرد قابل‌توجهی که در سطح منطقه داشته، ارتباط با حزب‌الله و ایفای نقش در زنجیره مقاومت بوده است. در سال‌های اخیر، تلاش‌‌هایی برای بازگشت به اتحادیه عرب صورت گرفته، اما این کشور همچنان وزنی در این معادلات ندارد. مجیدی همچنین در این رابطه اشاره کرد که سوریه به دلیل عدم مشارکت جدی در چالش‌هایی که مقاومت طی سال‌های اخیر با آن مواجه بوده است، وزن خود را در این زمینه نیز از دست داده است. با این وجود، آینده سوریه با توجه به جغرافیای خاص و تاریخ تمدنی غنی آن، موضوعی پیچیده است و پیش‌بینی آن دشوار به نظر می‌رسد.

مجیدی در رابطه با احتمال یا عدم احتمال تعامل ترکیه به عنوان بازیگر کلیدی تحولات اخیر سوریه با گروه‌های معارضی که خود به دسته‌های مختلفی ازجمله گروه تروریستی تحریرالشام تقسیم می‌شوند، گفت: اول باید این نکته را در نظر داشت که همچنان توافقی میان گروه‌های مسلح تروریستی (تحریرالشام)، با گروه‌های ترک‌ و همچنین کردهای قسد، مشاهده نمی‌شود و این نکته برای ترکیه به عنوان بازیگری فعال در تحولات اخیر بسیار حائزاهمیت است، چراکه ترکیه به ویژه در شرایط کنونی فرصتی یافته تا به ‌طور جدی به مساله کردها رسیدگی کند. اتاق عملیاتی که از سوی این کشور ایجاد شد با همین هدف نیز شکل گرفت و همچنین به نظر می‌‌رسد این شکاف‌ها بعد از سقوط دمشق نیز ادامه خواهد داشت و به قوت خود باقی است. اما در حداقلی‌ترین حالت، ما با سه اقلیم مواجه هستیم: یک اقلیم معارضه، یک اقلیم کردها و یک اقلیم علویان. این گروه‌ها باید بتوانند با یکدیگر کنار بیایند و با هم توافق کنند. این کارشناس مسائل خاورمیانه اما در مورد فرآیند پذیرش یا عدم پذیرش حاکمیت احتمالی «جولانی» (رهبر گروه تحریرالشام) بر سوریه بر این باور است که در هر حال، این گروه به عنوان یک گروه تروریستی شناخته می‌شود و شخص جولانی نیز از دیدگاه امریکا، اتحادیه اروپا و شورای امنیت، تروریست محسوب می‌شود. اما دشوار است که پاسخ دهیم آیا جامعه جهانی به تشکیل حکومتی توسط این گروه‌ها رضایت خواهد داد یا خیر. مجیدی اما درنهایت در این زمینه بر این باور است که جامعه جهانی با حاکمیت این گروه‌ها در سوریه موافقت نخواهد کرد و تجربه طالبان در این شرایط تکرار نخواهد شد.

علیرضا مجیدی درخصوص تاثیر سقوط دولت سوریه که به نظر می‌رسد متاثر از بازیگری فعال ترکیه و نیز انفعال روسیه بوده، گفت: ترکیه همچنان به اهداف معین شده خود در سوریه ازجمله بازگشت پناهجویان سوری به کشورشان و نیز اتمام کار کردهای سوری ادامه خواهد داد و اتفاقا منافع این کشور به سمت حداکثری شدن پیش می‌‌رود، چراکه به نظر می‌‌رسد که ترکیه پیش از این توافقاتی را با روسیه درخصوص سوریه به انجام رسانده و در حال حاضر به دنبال توافق جدیدی نیست. اما این کارشناس مسائل خاورمیانه در مورد ایران معتقد است که احتمالا معارضین در سوریه تا حدودی از مصالح کشورمان را در نظر می‌گیرد و در ادامه سازوکار آستانه در این چارچوب نیز می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. مجیدی بر این باور است که احتمالا امتیازاتی ناشی از توافقات صورت گرفته میان معارضین و ترکیه و ایران نیز رد و بدل خواهد شد، چراکه ظاهرا این گروه‌های معارض اعلام کرده‌اند که با نخست‌‌وزیر دولت سوریه هم همکاری خواهند داشت تا دولت انتقالی تشکیل شود. این موضوع نشان‌دهنده این است که احتمالا این گروه‌ها سطحی از مذاکرات را با طرف‌های خود دنبال خواهند کرد. از طرفی ارتش سوریه نیز به نوعی پایان حکومت بشار اسد را اعلام کرده است و این نشان از آن است که احتمالا مذاکراتی نیز با ستاد کل نیروهای مسلح در لحظات آخر سقوط دولت انجام شده است.

مجیدی در پاسخ به سوال «اعتماد» در این باب که امتیازاتی که احتمال دارد گروه‌های معارض به ایران بدهند شامل چه مواردی خواهد بود، گفت: در سوریه دو موضوع مشخص برای ایران وجود دارد: اول تامین لجستیک برای حزب‌‌الله؛ دوم وضعیت شیعیان سوریه و سوم حفظ حرم‌‌های مطهر حضرت زینب، حضرت رقیه و حضرت سکینه. این مسائل به ‌ویژه در این مقطع زمانی دغدغه‌های خاص ایران به شمار می‌‌روند. در مورد اول که به نظر می‌‌رسد دیگر امیدی به احیای لجستیک حزب‌الله وجود ندارد، اما در‌خصوص دو موضوع دیگر، به نظر می‌‌رسد که چراغ سبزهایی ازسوی ترکیه و تحریرالشام برای حفاظت از حرم‌های مطهر، به‌ویژه حرم حضرت زینب، دریافت شده است. مجیدی اما در مورد سازوکارهای ضمانت این توافق معتقد است که می‌توان به تجمیع بخشی از جمعیت شیعه سوریه اشاره کرد. به عنوان مثال، می‌توان

در راستای تجمیع جمعیت حدود ۲۵۰ هزار نفری شیعه که در بخش‌های مختلف سوریه پراکنده شده‌اند توافق کرد تا شیعیان همگی در منطقه زینبیه مستقر گردند. شیعیان نیز در سایر استان‌های سوریه مانند درعا و المیادین نیز می‌توانند همگی در یک منطقه مشخص کنار هم زندگی کنند تا حفاظت از آنها افزایش یابد. با استقرار شیعیان در زینبیه جمعیت بزرگی از شیعیان شکل خواهد گرفت که خودشان قادر به حفاظت از خود خواهند بود. تولیت حرم مطهر و اوقاف شیعی در حلب، دمشق و حومه نیز مناطقی هستند که می‌توانند موضوعات مورد مذاکره ایران و گروه‌های معارض قرار گیرد. مجیدی این را هم در پایان اضافه کرد که در این زمینه، قاعدتا تعهداتی از طرف مقابل گرفته شده است، اما آنچه اهمیت دارد این است که باید در قبال این تعهدات، ضمانت‌هایی نیز اخذ شود تا امنیت و حفاظت از این مناطق تضمین گردد.