راهکارهایی برای تخصیص بودجه سلامت دهان

اعتمادآنلاین| آنچه در زیر می آید، پیشنهادهایی است که دندان‌پزشکان مشارکت‌جو و علاقه‌مند به ارتقاء سلامت دهان و دندان مردم به مسولان محترم ارائه می‌دهند تا شاید تخصیص بودجه حوزه سلامت دهان به سرنوشت بودجه طرح تحول سلامت دچار نشده و منابع محدود صرف درمان نشود. امضا کنندگان این نامه امید دارند که با ایجاد بحث در حوزه عمومی بتوان راهکارهای بهتری را برای بازتخصیص این بودجه‌ها یافت و سیاست‌گذاری‌های این حوزه را هرچه شفاف‌تر و سالم‌تر به سرانجام رساند، و از این رو آمادگی خود را برای شرکت در جلسات گفتگو، بحث یا مناظره‌ علمی اعلام می‌دارند.

وزیر محترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
جناب دکتر حسن قاضی‌زاده هاشمی

با سلام و احترام

با تصویب بودجه سال 1397 برای سلامت دهان و دندان، بحث در رابطه با چگونگی هزینه‌کرد این بودجه در میان انجمن‌های عمومی و تخصصی و دندان‌پزشکان فعال در حوزه عمومی بدل به موضوعی مناقشه‌برانگیز شده است. آیا با کمک این بودجه باید نهادهای جدیدی احداث شوند و یا نهادهای موجود توان جذب و مصرف بهینه آن را دارند؟ آیا این بودجه باید به درمان تخصیص پیدا کند و یا در حوزه پیشگیری صرف شود؟ پیشگیری چه حوزه‌هایی را در بر می‌گیرد و اینکه آیا تغییر در زمینه تغذیه و رفتارهای بهداشتی هم شامل این بودجه می‌شود؟

آنچه در زیر می آید، پیشنهادهایی است تا شاید تخصیص این بودجه به سرنوشت بودجه طرح تحول سلامت دچار نشده و منابع محدود صرف درمان نشود. امضا کنندگان این نامه امید دارند که با ایجاد بحث در حوزه عمومی بتوان راهکارهای بهتری را برای بازتخصیص این بودجه‌ها یافت و سیاست‌گذاری‌های این حوزه را هرچه شفاف‌تر و سالم‌تر به سرانجام رساند، و از این رو آمادگی خود را برای شرکت در جلسات گفتگو، بحث یا مناظره‌ علمی اعلام می‌دارند.

ما امضا کنندگان این نامه بر این باوریم که گام اول و ضروری در رابطه با کاهش میزان پوسیدگی ایجاد تغییرات پایدار به سمت تغذیه سالم است. مواد قندی مهم‌ترین عامل افزایش شیوع و بروز پوسیدگی هستند و نظارت بر تولید این مواد غذایی و کنترل مصرف آنها از مهم‌ترین اقدامات دولت‌ها در مبارزه با پوسیدگی به‌شمار می‌آید. در همین راستا، می‌توان بخشی از بودجه اختصاص داده شده برای سلامت دهان و دندان را به‌صورت وام با بهره پایین به صنایع غذایی ارائه داد و از آنها کاهش مصرف قند در مواد غذایی را طلب کرد. (برای کاهش دیگر مواد مضر در تغذیه مردم نیز می‌توان از دیگر متخصصان نظرخواهی کرد و از بودجه‌های مصوب برای پیشگیری از بیماری‌های غیر واگیر نیز استفاده نمود). سپس در یک برنامه میان‌مدت برای استفاده از مواد قندی در مواد غذایی بسته‌بندی شده، مالیات تصاعدی برقرار کرد. در عین حال نظارت بر تولیدِ دستی (مانوفاکتوری) مواد قندی را نیز افزایش داد و جایگزین‌های سالم برای این مواد را به تولید کنندگانِ خُرد (چون قنادی‌ها) معرفی نمود. مقررات‌گذاری عادلانه در رابطه با حداکثر استفاده از قند، برای تمامی تولیدکنندگان مانع از رقابت ناسالم بین این گروه‌های تولید خواهد شد و مصرف‌کنندگان بیشترین سود را از این رویکرد خواهند برد. همراه با نظارت بر تولید، می‌توان در تولید برنامه‌های آموزشی نیز کوشید تا نوارهای رنگی شاخص از سوی مصرف‌کنندگان مورد بازشناسی قرار گیرد و تنظیم مصرف متناسب با آن انجام شود. با این شیوه نه تنها تولید در جامعه نقصان نمی‌بیند، که رقابت‌پذیری محصولات غذایی ایران در سطح جهانی نیز میسر می‌شود و در عین حال مصرف‌کنندگان نیز منتفع می شوند و علاوه بر پوسیدگی دندان‌ها، بیماری‌های متابولیکی نیز کاهش می‌یابند.

از آنجا که عادت‌های تغذیه‌ای یکی از عوامل اساسی برای تمایل به مصرف قند (و دیگر مواد مضر) هستند و بخش اساسی این عادت‌ها در کودکی شکل می‌گیرند، وزارت بهداشت باید شرکت‌ها و تعاونی‌های فعال در تولید مواد غذایی را برای ورود به مدارس و مهدکودکها ترغیب کند و بوفه‌های مدارس را به‌طور کل از مواد غذایی با قند بالا (و البته دیگر مواد مضر) عاری نماید. خرده‌فروش‌های فعال در زمینه بوفه‌های مدارس عموما برای کسب سود بالا مواد قندی زیادی در سبد عرضه خود دارند و عموما نظارت‌ناپذیرند. حال آنکه با تشویق شرکت‌ها و تعاونی‌های معتبر می‌توان علاوه بر توزیع مواد غذایی سالم در مدارس، نظارت بر این نهادها را نیز افزایش داد. لازم به ذکر است که بوفه‌های بیمارستان‌های دولتی نیز مملو از مواد قندی هستند. ضروری است به عنوان قدم اول بوفه‌های موجود در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و بیمارستان‌های دولتی نیز تابع مقررات جدید شوند.

از دیگر رفتارهای مضر برای سلامت دهان و دندان مصرف سیگار است. طبق تمامی برآوردها مصرف دخانیات در ایران افزایش و سن اعتیاد به آن کاهش یافته است؛ حال آنکه میزان تورمی که محصولات دخانی در پنج ساله اخیر متحمل شده‌اند، زیر میانگین تورم بوده است. از آنجا که مصرف سیگار با سرطان‌های حفره دهان و تخریب دندان و لثه‌ها ارتباط مستقیمی دارد، ما امضا کنندگان این نامه تقاضا داریم که مالیات متناسبی بر تولید مواد دخانی وضع شود و درآمد حاصل از این مالیات صرف تغییر کاربری زمین‌های تحت کشت توتون و تنباکو و کارخانه‌های محصولات دخانی شود. همچنین با تصویب قوانین در مجلس می‌توان سن خرید مواد دخانی را به 18 سال رساند و واحدهای صنفی که چنین ممنوعیتی را رعایت نمی‌کنند، مجازات کرد. در همین راستا نظارت بازرسان بهداشتی باید نظام‌یافته‌تر و دقیق‌تر شود. هرچند که مبارزه با قاچاق سیگار از وظایف وزارت بهداشت نیست، ولی وزارت بهداشت می‌تواند در تصویب قوانین سختگیرانه برای قاچاق سیگار به دولت و مجلس مشورت‌های لازم را ارائه کند.

بایستی صدا و سیما به عنوان فراگیرترین رسانه دولتی را مجاب کرد که از حجم تبلیغات مستقیم و غیر مستقیم کالاها و رفتارهای آسیب‌‌زا برای سلامتی دهان و دندان به‌طور معناداری بکاهد. وقتی یک ابرقهرمان در سریال‌های وطنی، سیگار پشت سیگار روشن می‌کند، گویی این پیام را به مخاطب جوان منتقل می‌کند که مصرف سیگار راهکاری اثربخش برای کاهش احساس ناکامی است. بخشی از بودجه سلامت دهان و دندان باید برای مقابله با تبلیغات غیرمستقیم مصرف سیگار استفاده شود. تبلیغات مستقیم نیز باید تابعی از مقررات‌گذاری مواد غذایی شود. تبلیغ موادی سرشار از قند در تبلیغات تلویزیونی کودکان را مشتاق مصرف قند کرده و باعث می‌شود گرایش خرید به سمت مواد غذایی ناسالم سوق پیدا کند.

از آنجا که رعایت بهداشت دهان و دندان فقط به آگاهی و اطلاع‌رسانی مربوط نمی‌شود و احتیاج به زیرساخت‌های لازم دارد، ما امضا کنندگان این نامه تقاضا داریم که شیوه مدرسه‌محور برای ترویج رعایت بهداشت دهان و دندان در پیش گرفته شود؛ به این شیوه که در همکاری با تولیدکنندگان واقعی لوازم بهداشت دهان (مسواک، نخ دندان و دهان‌شویه فلوراید) در داخل ایران، برای محصلان مدارس مناطق فقیرنشین و حاشیه‌ای کمدهای شخصی تدارک شود و هر سه ماه یک بسته وسایل بهداشتی به آنها تحویل گردد تا متولیان بهداشت مطمئن شوند که اولا این کودکان به وسایل بهداشتی دسترسی دارند و در عین حال حداقل یک‌بار در روز به خوبی دندان‌های خود را تمیز می‌کنند.

خرید منظم از تولیدکنندگان داخلی در قدم اول می‌تواند به اقتصاد ملی یاری برساند و در قدم بعدی به ارتقاء کیفیت و انتقال تکنولوژی کمک کند.

به دلیل آنکه استفاده صحیح از مسواک و نخ دندان به خصوص در سنین پایین‌تر نیاز به همراهی و نظارت مربیان دارد، استخدام تکنسین‌های سلامت دهان و دندان در مدارس باید در دستور کار قرار گیرد. استخدام دانش‌آموختگان تکنسین سلامت دهان برای یک مدرسه، می‌تواند ضمانت‌هایی برای رعایت بهداشت دهان و دندان و انجام بهینه آن در مدارس به دست دهد. وظایف دیگر این تکنسین‌ها به عنوان رابط بهداشت و پایه نظام غربال‌گری- ارجاع در بندهای بعدی برشمرده خواهد شد.

خوشبختانه به‌علت وجود زیرساخت خانه‌های بهداشت، می‌توان با استخدام بهداشتکاران یا تکنسین‌های بهداشت دهان و دندان در این مراکز، مادران باردار را در اولویت اول برنامه‌های پیشگیری قرار داد. رعایت بهداشت دهان و دندان برای نوزادان بالای 6 ماه و تنظیم شیردهی به آنان کمک بسیار زیادی به کاهش پوسیدگی‌های ناشی از شیردهی مادر خواهد کرد. در عین حال هر چه دهان والدین نوزاد عاری از پلاک باشد، احتمال انتقال باکتری‌های پوسیدگی‌زا به کودکان نیز کاهش پیدا می کند. بهداشتکاران مستقر در این مراکز می‌توانند رابط بهداشت و پایه نظام غربالگری- ارجاع باشند.

با توجه به عوارضی که طرح تحول سلامت برای بیمه‌ها ایجاد کرده و هزینه‌های بالای اعمال دندان‌پزشکی، دورنمای روشنی برای ورود بیمه‌ها به این عرصه و کاهش پرداخت از جیب بیماران دیده نمی‌شود. به همین جهت و برای مصرف بهینه بودجه، امضا کنندگان این نامه پیشنهاد می‌کنند که از وجود بیش از شصت دانشکده دندان‌پزشکی استفاده شود و با فعال کردن شیفت‌های عصر و شب، این مراکز تبدیل به پایگاه‌های ارجاع شوند. کودکان و زنان باردار ارجاع شده از مدارس و خانه‌های بهداشت با کمک پرونده‌های الکترونیک می‌توانند در این دانشکده‌ها درمان شوند. اولویت‌بندی بیماران و تخصیص بودجه‌ها می‌تواند در موافقت‌نامه‌های اجرایی بین وزارت رفاه و بهداشت به تفصیل مورد بحث قرار بگیرد، با این حال اصل اساسی باید هدف‌گیری مادران باردار، نوزادان، خردسالان و دانش‌آموزان دبستانی در مناطق محروم، حاشیه‌ای و بی‌بضاعت باشد.

برای تأمین نیروی انسانی لازم برای این شیفت‌های اضافه می‌توان از دندان‌پزشکان طرحی استفاده کرد. از آنجا که شش سال آموزش دانشگاهی مهارت‌های دانشجویان را در حد کمال شکوفا نمی‌کند، لذا ضروری است که دندان‌پزشکان طرحی با نظارت و راهنمایی اساتید به درمان بیماران مشغول شوند و نه‌تنها در این مسیر تجربه بیاموزند، که از اشتباهات و خطاهای پزشکی نیز به مقدار زیادی اجتناب شود. به این ترتیب دندان‌پزشکان جوان با نظام غربالگری- ارجاع آشنا شده و در مسیر کاری خود می‌توانند با نیروهای حد واسط دندان‌پزشکی همکاری بیشتری داشته باشند و به جای درمان‌گری صرف به جنبه‌های پیشگیرانه شغل خود نیز توجه کنند.

ما امضا کنندگان این نامه بر این باوریم که طرح‌های پیشگیرانه و مداخله‌گر نیازمند تحقیقات تخصصی و بلند مدت هستند. به همین جهت خواهان افزایش بودجه بخش‌های سلامت اجتماعی در دانشکده‌های دندان‌پزشکی هستیم تا طرح‌های اجرا شده مورد پایش و نظارت قرار گیرند و نقاط ضعف آنها روشن و حرکت بعدی مشخص‌تر شود.

از آن رو که تمامی طرح‌های اجتماعی نیاز به همکاری و همراهی جامعه در جهت توجیه ضرورت خود دارند، ما امضا کنندگان خواستار تخصیص بخشی از بودجه به تولیدکنندگان برنامه‌های فرهنگی هستیم. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به عنوان یک نهاد پیش‌رو در زمینه تولیدات فرهنگی برای کودکان و نوجوانان می‌تواند در این امر به یاری طلبیده شود. ساخت عروسک و دیگر محصولات فرهنگی، تولید تئاتر، فیلم و انمیشین در راستای ترویج بهداشت دهان و دندان و حضور موثر در مدارس مناطق محروم و اجرای نمایش‌های مرتبط، می‌تواند به تسهیل رابطه تکنسین‌های سلامت دهان (دنتال هایجنیست) و درمان‌گران منجر شود. علاوه بر این جامعه‌شناسان و انسان‌شناسان نیز می‌توانند در طرح‌ریزی، درک مفاهیم اجتماعی و فرهنگی و رابطه با جامعه به مسئولان یاری رسانند.

هر طرح اجتماعی بدون حضور و مشارکت جریان‌های مترقی و پویای اجتماعی محکوم به شکست است. در همین راستا می‌توان شفافیت کامل در تخصیص و نحوه هزینه‌کرد این بودجه را دستور کار قرار داد و از روزنامه‌نگاران، پژوهش‌گران مستقل و دانشگاهیان و حتی مردم عادی تقاضای مشارکت کرد و به پیشنهاد طرح‌های (پروپوزال) پژوهشی متناسب، بودجه‌ای اختصاص داد. به این شیوه نه‌تنها موفقیت طرح تضمین می‌شود که با یاری‌گرفتن از عقل جمعی امکان تصحیح و بهینه کردن طرح نیز فراهم می‌آید و اندیشه‌های خرافی نیز مجالی برای بروز و گسترش نمی‌یابند.

دکتر شهاب دانشور/ دندان‌پزشک و انسان‌شناس پزشکی
دکتر وحید رواقی/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی و استادیار دانشگاه بیرمنگام
دکتر علی کاظمیان/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی
دکتر بهاره طحانی/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی
دکتر کاوه کاظمیان/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی
دکتر سیامک شایان امین/ دندان‌پزشک و روزنامه‌نگار
دکتر علی مرسلی/ متخصص اندونتیکس
دکتر مصطفی فاطمی/ متخصص زیست مواد دندانی
دکتر رفیع کافیه/ دندان‌پزشک و فعال اجتماعی
دکتر آرش رحیمی/ دندان‌پزشک و فعال صنفی
دکتر سیده زهرا یعقوبی/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی
دکتر محمد رضا خامی/ متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی
دکتر پرهام پدرام/ دندان‌پزشک و دانشجوی رشته زیست مواد دندانی
احمد صوفی محمودی/ دانشجوی دندان‌پزشکی
دکتر غلام‌رضا جهانشاهی/
دکتر هادی قاسمی
دکتر میر مهدی دانشور/
دکتر عارفه جمشیدی/
دکتر اکبر دهقان/ دندان‌پزشک و مدیریت اجرائی (E MBA)