هورالعظیم در آتش و خشکسالی

اعتمادآنلاین| فرشاد اعظمی - بیش از یک ماه است که آتش‌سوزی‌ در هورالعظیم ادامه دارد. آتشی که دود غلیظ آن در کنار آلودگی هوا و آب خوزستان شرایط سختی را در منطقه ایجاد کرده است. البته نه فقط دود غلیظ بلکه شوری آب کارون و بدتر از آن بیماری دام و طیور این منطقه به خاطر تماس با آب‌وهوای حوالی هورالعظیم هویزه باعث شده تا خسارت‌های مالی مردم این منطقه نیز به صورت چشمگیری افزایش پیدا کند. گزارش‌های ابتدایی از میزان آتش‌سوزی حکایت از آن داشت که می‌توان با آبرسانی هوایی یا اعزام نیروهای آتش‌نشان ماجرا را به پایان رساند ولی واقعیت چیزی ورای تصور بود و قریب به یک ماه بعد این آتش و حوادث مربوط به آن ادامه داشت. اما مهم‌ترین چالش ماجرا از آنجا آغاز شد که عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت زیست اعلام کرد که «آتش‌سوزی هورالعظیم عمدی بوده است».

هورالعظیم؛ از جنگ تحمیلی تا آتش‌سوزی اخیر

تالاب هویزه بزرگترین تالاب ایران محسوب می‌شود که سابق بر این بخشی از عراق نیز مشمول آن بود. طبق پروتکل‌های زیست‌محیطی باید قریب به 10 درصد از اکوسیستم هر کشوری به صورت بکر و دست‌نخورده باقی بماند، ولی سوال اینجاست که آیا چنین قاعده‌ای در کشوری مانند ایران یا منطقه‌ای مانند خاورمیانه رعایت می‌شود یا نه؟ اسماعیل کهرم در توضیح این موضوع چنین گفته است: «وضعیت منطقه خاورمیانه به نوعی متفاوت از سایر مناطق جهانی است. قرن‌های اخیر تقریبا هر روز در گوشه و کناری از خاورمیانه جنگ رخ داده است. روزی در یمن، روزی در سوریه، روزی در عراق، روزی در ایران و .... که همگی بر شرایط آن کشور و البته منطقه خاورمیانه تاثیرگذار بوده است». او ادامه داد: «وقتی جنگ رخ می‌دهد، اولویت‌های آن منطقه تغییر می‌کند و بدیهی است که حفاظت از محیط زیست در مقایسه با مسائلی چون جبران خسارت‌های جانی و مالی و طراحی عملیات‌های نظامی، اولویت دست چندمی باشد و یا اساسا مهم نباشد.» کهرم با بیان اینکه جنگ هشت ساله ایران و عراق بیشترین تاثیر را بر هورالعظیم داشت، گفت: «در جنگ تحمیلی رژیم بعث برای مهار و کنترل عملیات‌های رزمی ایران، بخش عمده‌ای از هورالعظیم را خشک کرد.» به گفته وی، خشک شدن هورالعظیم در آن دوره، بعدتر در شرایط هوایی و گردوغبارهای منطقه‌ای تاثیرگذار بود و رفته رفته و به مرور با تضعیف بافت گیاهی در این منطقه همراه شد و این ماجرا امروز به جایی رسید که هورالعظیم در بدترین وضعیت پوشش گیاهی و منابع آبی خود قرار داشته باشد؛ ضعفی که عملا امکان بازسازی و احیا را از خود تالاب گرفته و بدیهی است که ماجرای آتش‌سوزی اخیر به سبب ضعف بافت گیاهی منطقه ادامه پیدا کند.

ماجرای آتش‌سوزی عمدی چه بود؟

هر سال در مناطق جنگلی این هشدار بارها و بارها مطرح می‌شود که از روشن کردن آتش و همین‌طور رها کردن مواد اشتعال‌زا و قابل اشتعال خودداری کنید. این هشدارها عموما برای جلوگیری از بروز آتش‌سوزی‌های احتمالی و البته غیرعمدی است، ولی اینکه گفته می‌شود، آتش‌سوزی‌ها در هورالعظیم عمدی بود، حکایت از ماجرای دیگری دارد. اصل ماجرا به سنت سابق در منطقه هورالعظیم بازمی‌گردد. جایی که صیادان برای افزایش میدان دید و دامداران برای تهیه خوراک بخشی از بافت گیاهی هورالعظیم را آتش می‌زنند. اما چرا این بار آتش‌سوزی‌ها به چنین فاجعه‌ای ختم شده است؟ امیر سرخه، فعال محیط زیست خوزستان، درباره این موضوع چنین پاسخ داده است که « تالاب آن‌قدر خشک شده که در جای‌جای این تالاب خشکیده شاهد آتش‌سوزی هستیم.» عیسی کلانتری که اولین‌بار موضوع عمدی بودن آتش‌سوزی را مطرح کرده بود، درباره این مساله گفته است که «اگر حقآبه‌های محیط زیستی از طرف ایران و عراق به تالاب‌ها داده شود آتش‌سوزی خود به خود مهار می‌شود، در سمت ایران 85 درصد هورالعظیم آب دارد اما در سمت عراق هور بسیار کم آب دارد و علت آتش‌سوزی مشخص نیست.»

از بالگرد تا درخواست کمک از عراق

البته قرار بود که آتش هورالعظیم با ورود بالگردها در منطقه خاموش شود، اما طبق همان تحلیلی که فعالان محیط زیستی عنوان کرده بودند، تغییرات و تحولات در بافت گیاهی و زیست‌محیطی هورالعظیم باعث شده تا تالاب هویزه عملا و ساختار سابق را نداشته باشد و حتی بالگردها هم نتوانند آتش را خاموش کنند. این روند امروز تا جایی پیش رفته که نیزارها در پی عدم تخصیص حقآبه تالاب و خشک شدن بستر آن، انباری از باروت باشند. این واقعیت آنچنان تلخ است که عملا مقامات ایران مهار و کنترل آتش در هورالعظیم را بدون همکاری عراق بعید عنوان کرده و خواستار آن شده اند که عراق در این ماجرا، همراهی لازم را داشته باشد. این مساله‌ای بود که البته پیش از این در ماجرای مهار گرد و غبارها نیز مطرح شده بود ولی تا امروز مشارکتی در منطقه برای حل بحران‌های محیط زیستی در خاورمیانه رخ نداده و دقیقا فقدان این همکاری‌ها و مشارکت‌هاست که اتفاقاتی مانند آنچه در مرز مشترک ایران و افغانستان بر سر هیرمند اتفاق افتاده یا توسعه آلودگی آبهای خلیج فارس را به حال خود رها کرده است. اینکه ترکیه به رغم درخواست ایران و عراق بر دجله و فرات سدسازی کرد و جریان آبی دو رود اصلی عراق را به‌شدت کاهش داد تا نهایتا آب کمتری وارد هورالعظیم شود، نمونه دیگری از این ماجراست که کشورهای خاورمیانه نه تنها در بحث محیط زیست هنوز نتوانسته است با استانداردهای جهانی حرکت کنند، که این استانداردها را در اولویت‌های خود قرار نمی‌دهند. البته در روزهای گذشته مقامات ایران تصمیم گرفتند تا آب بیشتری را از سدهای خوزستان وارد هورالعظیم کنند.