خودسوزی زنگ خطری برای جامعه است/ وقتی انسجام اجتماعی از بین می‌رود خودکشی افزایش می‌یابد

اعتمادآنلاین| میراندا مهدوی- چند روز پیش در مردی در اعتراض به برخی اقدامات شهرداری و مشکلات شغلی‌اش در خیابان بهشت و مقابل ساختمان شهرداری تهران اقدام به خودکشی کرد. با این حال پرداختن به مسئله خودکشی همواره یکی از دغدغه‌های جامعه‌شناسان و مسئولان بوده است تا با واکاوی دلایل آن، بتوانند از وقوع چنین آسیب‌هایی جلوگیری کنند. این در حالی است که موسوی جامعه‌شناس معتقد است هر عملی را نمی‌توان خودکشی نامید به عنوان نمونه اگر در معرض آسیب قراردادن عمدی بدن به منظور گرفتن امتیاز و یا تهدید و ترساندن و یا ایجاد عذاب وجدان و حس سرزنش در دیگری باشد این اعمال پاره‌ای از نمایش‌ها است که فرد با توسل به آن قصد مطالبه خاصی را از سایرین دارد و دیگر نمی‌توان آن را خودکشی نامید بنابراین باید به هدف افراد توجه کرد.

یعقوب موسوی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با توجه به متعدد بودن عوامل اجتماعی که باعث خودکشی می‌شوند به اعتمادآنلاین گفت: اصولا از منظر مطالعات اجتماعی ریشه اصلی خودکشی در ساختار عمومی جامعه، نظام ارزش‌ها و هنجارها است با افزایش ناهنجاری اجتماعی و به دنبال آن ازهم‌پاشیدگی اجتماعی و سر خوردگی از حمایت اجتماعی این پدیده حادث می‌شود. خودکشی و انواع آن واکنشی اجتماعی به اوج تعارضات درونی و یاس و ناامیدی فرد است و تهدید و زنگ خطر بزرگی برای جامعه، مددکاران و مشاوران و همچنین مسئولان است.

موسوی تاکید می‌کند: در شرایط بحرانی اجتماعی وقتی فرد نمی‌تواند راه حلی برای مشکل خود بیابد و هیچ حمایتی ندارد و بخاطر ظرفیت کم روحی و روانی توانایی مقابله با مشکلات را ندارد، جامعه نیز فاقد هنجارها و ارزشها و اصولی است که فرد بتواند با کمک آنها خود را آرام کند در این حالت تضاد هنجارها رخ می‌دهد.

وی افزود: خودکشی انواع مختلف دارد خودکشی خودخواهانه، خودکشی دگرخواهانه و خودکشی هایی ناشی از بحران های روحی و روانی فرد است.

این جامعه‌شناس تصریح کرد: نوع خودکشی بر حسب انگیزه، آلام و شدت یاس و ناامیدی اجتماعی که فرد دچار آن است متفاوت است خودکشی‌هایی که مستقیما به مرگ فرد منتهی می‌شود و «خودکشی خشن» نامیده می‌شود که با یک بطری پنج لیتری بنزین و شعله‌ای کوچک رقم می‌خورد.

موسوی با اشاره به آمار خودکشی در کشور، افزود: استان لرستان بیشترین آمار خودکشی خشن را دارد و خودکشی‌هایی که نیمه خودکشی محسوب می‌شوند، فرد با اراده صد درصدی در پی محو کردن خود نیست، چنین فردی نسبت به این امر هنوز تردید دارد چنین خودکشی از «خودکشی‌های ملایم» محسوب می‌شود. در این نوع خودکشی‌ فرد قصد مظلوم‌نمایی دارد که ریشه در افسردگی شخصیتی دارد که ناشی از سرکوب‌های روحی و روانی و از هم پاشیدیگی شخصیت فرد است.

این جامعه‌شناس حوزه شهری در رابطه با شیوع خودکشی در جامعه هشدار داد و گفت: در وقوع این امر متغیرهای مختلفی اعم از اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و حتی اعتقادی تاثیر گذار است. مطالعات، گویای این حقیقت است که وقتی جامعه دچار بحران اجتماعی می‌شود و انسجام اجتماعی از بین می‌رود و کارکرد هنجارهای بازدارنده از یاس و نا امیدی ضعیف می‌شود و نمی‌توانند انگیزه کافی برای تداوم فعالیت‌ها داشته باشند همچنین زمانی که جامعه فاقد یک مدیریت اجتماعی پایدار است این نابسامانی‌های اجتماعی اوج می‌گیرند.

وی ادامه داد: در مدیریت اجتماعی پایدار تمام جوانب باید سنجیده شود چرا که هر تصمیم پیامدها و بازتابی از نوع مثبت یا منفی ایجاد می‌کند و عدم توجه به این امر منجر به مدیریتی ناکارآمد و ضعیف است چیزی که ما در حال حاضر در ایران شاهد آن هستیم عدم مدیریت اقتصادی و عدم مدیریت اجتماعی است.

این استاد دانشگاه گفت: جامعه ما جامعه‌ای رها شده است مدیریت‌های فعلی اغلب محاسبه‌گرانه، فنی، علمی و جامع با مسائل برخورد نمی‌کنند بلکه افق دید هرکس محدود به حوزه پیرامون خود است در حالی که مدیران اجتماعی باید با دیدگاه‌های وسیع و با برنامه‌ریزی‌های بلند مدت و پایدار عمل کنند ائمه جمعه و صاحبان رسانه، مدیران ورزشی و هنری و کسانی که در نقش مدیران جامعه عمل می‌کنند باید در سیاستی واحد در حل معضلات عمل کنند به عنوان مثال شاهد هستیم که مشکلات اقتصادی در زمانی کوتاه به شکلی بسیار شکننده مانند آنچه امروز در ایران شاهد آن هستیم زمینه را برای پدیده‌های منفی اجتماعی آماده می‌کند. آمارهایی وجود دارد که بعد از قطعنامه 598 شورای امنیت بسیاری از افراد دچار ورشکستگی‌های اقتصادی شدند و به دلیل نبود سیاست‌های کلان و عدم حمایت اجتماعی دست به خودکشی زدند در حال حاضر نیز شرایطی مانند آن زمان حاکم است.

وی پیشنهاد داد: از نگاه جامعه‌شناسانه جهت پیشگیری ازمعضلات اجتماعی به ویژه پدیده خودکشی راهکارهای متفاوتی را می‌توان مورد اقدام و مطالعه قرار داد. یکی حل و فصل مسائل از طریق سیاستهای کلان جامعه است که مانع تلاطم جامعه می‌شود و دیگری، کمک از طریق سیاست‌های خرد است، مددکاران اجتماعی کمک شایانی می‌توانند در این زمینه داشته باشند. اما نباید این امر را نادیده گرفت که با وجود تمام این تلاش‌ها نمی‌توان تصور کرد که جامعه‌ای بدون معضل داشته باشیم و آمار در جوامع به صفر برسد.

موسوی در مورد ایجاد شادابی در جامعه برای جلوگیری از خودکشی و بی‌انگیزگی اجتماعی، به مسئله کنسرت‌های خیابانی اشاره کرد و گفت: به عنوان مدرس جامعه‌شناسی شهری برای نشاط و تولید انرژی عاطفی اجتماعی و ایجاد روحیه مثبت در اصل وجود این برنامه‌ها تردیدی نیست و توصیه هم می‌شود اما این کنسرت‌ها با شرایط امروز جامعه خوانایی ندارد، بحث در زمان و مکان است اجرای کنسرت در زمان کنونی چندان معنادار نیست چرا که جامعه در یک بلاتکلیفی اقتصادی به سر می‌برد وضع بیکاری و یأسی که جوانان به آن گرفتار هستند هنوز از معضلات عمده اجتماعی است. بنابراین چنین برنامه‌هایی پمپاژ یک شادی مصنوعی در بین جوانان است و نه حقیقی و چندان موفق به نظر نمی‌رسد.

وی با اشاره به این امر که جامعه‌ای می‌تواند به یک شادابی اجتماعی برسد که زمینه‌های عمومی آن دایر باشد، گفت: ایجاد مراکز تفریح سالم شبانه در شهر برای کسانی که به هر علت دچار بی‌خوابی هستند یا در طول روز امکان تفریح ندارند از ملزومات جامعه شهری است و در تمام دنیا چنین مکان‌هایی در شهرهای بزرگ در نظر گرفته شده است. اخیرا نیز شهرداری تهران با همکاری شهرداری منطقه 22 در اقدامی هماهنگ به نام «حیات شبانه شهر» سعی بر ایجاد شادابی و انگیزه در بین شهروندان دارد.

موسوی در پاسخ به این پرسش که دیدگاه جامعه نسبت به فردی که خودکشی کرده و نجات پیدا کرده چگونه باید باشد، گفت: انواع واکنش‌های اجتماعی را می‌توان پیش‌بینی کرد، جامعه دو برخورد در برابر چنین فردی دارد؛ گروهی که همدلانه برخورد می‌کنند و گروهی که از منظر تخریب شخصیت و این واقعیت که او فرد ضعیفی است برخورد می‌کنند وبیشتر او را منزوی می‌کنند. در روانشناسی اجتماعی مفهومی است تحت عنوان «انگ اجتماعی» که به فرد نگرشی منفی می‌دهند. صحیح‌ترین واکنش، واکنش همدلانه است مشاهدات تجربی نشان داده است جامعه اغلب از چنین فردی حمایت صحیح و دلسوزانه اجتماعی می‌کند و سعی دارد حمایت نداشته قبلی را جبران کند.