«اعتمادآنلاین» در گفت‌وگو با کارشناسان، رشد مراکز بزرگ تجاری و استقبال مردم از آنها را بررسی می‌کند
اقلیما، جامعه‌شناس: احساس امنیت از دلایل استقبال مردم از مراکز بزرگ تجاری است/ قرایی: افزایش شکاف طبقاتی از تبعات استقبال از مراکز خرید است/ ساعدی داریان: ساخت‌وساز مال‌ها بخشی از شهرفروشی است
دیگر برای رفتن به مراکز تجاری نیازی نیست منطقه زندگی‌مان را عوض کنیم. در هر منطقه مرکز تجاری بزرگی سر برافراشته و مردم نیز به‌نسبت از آن استقبال می‌کنند. اما دلیل این استقبال چیست؟
اعتمادآنلاین| عاطفه محمودی- تابستان اینجا خنک و زمستان گرم است. صدای موسیقی طنین می‌اندازد. دیگر به جای شنیدن بوق ممتد ماشین‌ها و صدای جمعیت به موسیقی گوش می‌دهیم. دیگر از ماموران انتظامی خبری نیست. اینجا یک مرکز تجاری یا به عبارتی مال است. فروشنده‌ها به استقبال‌مان می‌آیند. با مهربانی ما را راهنمایی می‌کنند و جنس‌شان را می‌فروشند، اما اینها یک روی داستان است.
روی دیگر داستان این است که ما چرا به این مراکز می‌رویم؟ آیا همه می‌توانیم به این مراکز برویم؟ هرچند اگر با ظاهر طبقه فرودست جامعه به این مکان‌ها برویم، چندان استقبالی از ما نمی‌شود. شاید حتی مامورانی که در این مکان‌ها شیک و بی‌سیم‌به‌دست ایستاده‌اند، ما را به بیرون هدایت کنند. باری، با همه این تفاصیل، خیلی از ما ساعاتی را در این مکان‌ها صرف خرید، رفتن به سینما یا حتی خوردن یک فنجان قهوه می‌کنیم.
احساس امنیت در مال
شاید این مکان‌ها برای ما آرامش‌بخش است و شاید جایی برای تعیین هویت‌مان، شاید هم جایی برای گذراندن اوقات نداریم. مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران ایران، در این‌باره می‌گوید: «یکی از دلایل استقبال از این مراکز نبود فضای تفریحی است. وقتی در خیابان‌ها جایی برای تفریح نیست مردم به این مراکز پناه می‌برند. با اینکه این مراکز محل فروش اجناس است اما بیشتر به مکانی برای تفریح تبدیل شده است. هر چقدر مال شیک‌تر و زیباتر باشد مردم استقبال بیشتری از آن می‌کنند.»
او در ادامه با اشاره به فضای امن این مراکز می گوید: «از دیگر دلایل حضور جوانان در این مراکز باز بودن فضای این مراکز و امن بودن نسبت به محیط بیرون است. در خیابان برای موارد مختلف اعم از حجاب امکان برخورد ماموران پلیس و گشت ارشاد وجود دارد ولی افراد در این مراکز بدون برخورد ماموران آزادانه رفت‌وآمد می‌کنند. برخی به قصد خرید به این مراکز نمی‌روند، صرفاً برای معاشرت آنجا را ترجیح می‌دهند.»
رفتن به مال، نوعی خودنمایی و تعیین هویت
امان‌الله قرایی، جامعه‌شناس، درباره استقبال از این مراکز می‌گوید: «رفتن به این مراکز و استفاده از خدمات آن نوعی خودنمایی و بزرگ‌منشی شده است. گویی افراد می‌خواهند با خرید از این مراکز خود را معرفی کنند که ببینید ما از این مراکز خرید می‌کنیم و ثروتمند هستیم. در واقع نوعی تشخص‌طلبی و با ظاهر، خود را تعریف کردن است. وجهه‌خواهی در جامعه مادی‌گرا و حسی‌گرا اهمیت پیدا کرده است. جامعه ما حسی‌گرا شده است. سبک زندگی در جامعه به سمتی پیش رفته که دیگر وضعیت ظاهری افراد معرف آنان است.»
او با اشاره به هویت‌یابی افراد در این مراکز ادامه می‌دهد: «در حال حاضر در جامعه ما دیگر باطن اهمیت ندارد بلکه با ظاهر افراد را تعریف می‌کنیم. این سبک زندگی ما شده است. افراد شخصیت‌شان را از اشیا می‌گیرند. متاسفانه این نگاه در همه ابعاد زندگی ما اعم از خرید در مراکز تجاری، ازدواج و... رسوخ کرده است. ذهن ما را مادیات تعیین می‌کند.»
افزایش شکاف طبقاتی، از تبعات استقبال از مال‌ها
این جامعه‌شناس در مورد تبعات هویت‌یابی در مراکز تجاری می‌گوید: «در واقع این رفتار تضاد درون‌گروهی و درون‌طبقاتی را افزایش می‌دهد. شکاف طبقاتی را بالا می‌برد. البته این مادی‌گرایی در جامعه تبعات سیاسی نیز دارد. تضاد طبقاتی منجر به بروز بحران و اثرات روحی نامطلوب در جامعه می‌شود. در واقع نوعی فرهنگ نامناسب و تجمل‌گرایی را در جامعه گسترش می‌دهد.»
قرایی معتقد است: «اگرچه یکی از دلایل استقبال از مراکز نبود فضای تفریحی است، اما باز مکان‌های دیگری مثل میدان موزه و... برای تجمع داریم. اینکه باز هم مراکز تجاری را برای تفریح و گذراندن وقت انتخاب می‌کنیم باز به همان مساله خودنمایی برمی‌گردد. این موضوع در مورد افراد نوکیسه صدق می‌کند. در جامعه ما دیگر معنویات کم شده است. همه مسائل اعم از دین، ازدواج، طلاق و... مادی شده است.»
سود زیاد عامل روی آوردن به ساخت مال
امیر ساعدی داریان، عضو هیات علمی دانشکده عمران شهید بهشتی تهران، درباره مرکز تجاری می‌گوید: «در برخی مناطق شهر انبوهی از مال‌ها و ساختمان‌های تجاری بزرگ داریم که برخی از آنها هنوز افتتاح نشده‌اند. مسلم است که اگر این مراکز باز شوند از نظر آلودگی محیطی، صوتی و ترافیک مشکل‌ساز است. مهم‌تر از آن به دلیل تراکم زیاد این مراکز تجاری کسب‌وکار هم رونق کافی نخواهد داشت. نکته ناراحت‌کننده‌تر آنکه در برخی مناطق تمرکز بی‌رویه و در برخی مناطق فقر مراکز تجاری را شاهد هستیم. در مناطق جنوب و جنوب شرق تهران کمبود مال داریم و در شمال و شمال غرب تهران مازاد مراکز تجاری را شاهد هستیم.»
او درباره عوامل روی آوردن به ساخت مال در گذشته گفت: «در گذشته سازندگان سود را در ساخت مراکز تجاری در شمال شهر می‌دیدند. در آن دوره خاص اقتصادی عوارض تجاری کم و سود تجاری زیاد مشوق صاحبان سرمایه بود. از سوی دیگر این اماکن برای مدیران شهری جذاب بودند، چون عوارض این مراکز چند برابر ساختمان‌های مسکونی بود و منابع سرشاری را به شهرداری سرازیر می‌کرد. به همین خاطر مدیریت شهری با هر دستاویزی سعی می‌کرد اجازه ساخت مال‌ها را بدهد.»
ساعدی داریان در ادامه به تخلفات این حوزه به ویژه در بحث تغییر کاربری‌ها اشاره کرد و گفت: «کاربری اولیه مرکز خرید ارگ واقع در تجریش، پارکینگ طبقاتی بود. شهردار وقت با توافقی آن را به مرکز تجاری تبدیل کرد. کاربری اطلس مال در منطقه نیاوران نیز پارکینگ طبقاتی بود، اما شهردار وقت برای پرداخت بدهی شهرداری به بانک انصار کاربری آن را به تجاری تغییر داد و بیشترین بارگذاری ممکن را روی آن انجام داد.»
او می‌گوید: «مدیریت شهری ما به صورت نظام‌گیسخته برای تامین منابع مالی دستاویزی جز ساخت مال ندارد. وقتی صحبت از شهرفروشی به میان می‌آید، اتفاقاً بخش عمده‌ای از آن به همین ساخت‌وساز مال‌ها برمی‌گردد.»
مشکل، تامین مالی سیستم شهری است
ساعدی ادامه داد: «اینکه گفته می‌شود ضعف مدیریت شهری قبلی عامل شهرفروشی بوده است، جواب ساده‌انگارانه، شعاری، انتخاباتی و ناشی از رقابت اصلاح‌طلبان و اصولگرایان است. این مساله به اساس تامین مالی سیستم شهری ما برمی‌گردد. وقتی منابع مالی درست، پایدار و مناسب نداشته باشند، مجبور به تراکم‌فروشی می‌شوند.»
او در پایان گفت: «فصل‌الخطاب ما در مدیریت شهری طرح جامع و طرح تفصیلی است. طرح تفصیلی تجاری منطقه، طبقات و تراکم را تعیین می‌کند. تعرض به طرح تفصیلی هم در مدیریت قبلی و هم فعلی زیاد بوده است. متاسفانه در شهرداری، شوراهای معماری و کمیته ماده 5 نسبت به ضوابط طرح تفصیلی عدول کرده‌اند؛ مثلاً طرح تفصیلی، یک مرکز تجاری کوچک را برای محل در نظر می‌گیرد که در نهایت با عدول از طرح، آن را به مرکز تجاری بزرگ تبدیل کرده‌اند.»
دیدگاه تان را بنویسید