زمین تحت فشار روزافزون انسان‌هاست

اعتمادآنلاین| هیئت بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) در آخرین گزارش خود اعلام کرده است که زمین در حال حاضر تحت فشار روزافزون انسان‌هاست و تغییرات اقلیمی بر این فشارها می‌افزاید. هم‌زمان، محدود کردن گرمایش جهانی به کم‌تر از 2 درجه سانتی‌گراد تنها با کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در همه بخش‌ها، از جمله زمین و مواد غذایی، حاصل می‌شود.

هیئت بین دولتی تغییر اقلیم، ارگان جهانیِ ارزیابیِ وضعیت دانش علمی درباره تغییر اقلیم، تأثیرات و خطرات احتمالی آن در آینده و گزینه‌های پاسخ احتمالی است. این هیئت خلاصه تهیه شده برای سیاست‌گذاران گزارش ویژه تغییر اقلیم و زمین (SRCCL) را مشاهده کرد که در روز چهارشنبه در ژنو سوئیس به تأیید دولت‌های جهان رسید.

این یک ورودی علمی کلیدی برای مذاکرات آینده در مورد اقلیم و محیط‌زیست خواهد بود. از جمله این مذاکرات می‌توان به کنفرانس اعضای کنوانسیون سازمان ملل متحد برای مقابله با بیابان‌زایی (COP14) در شهر دهلی نو کشور هند در ماه سپتامبر و کنفرانس کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییر اقلیم (COP25) در شهر سانتیاگو کشور شیلی در ماه دسامبر اشاره کرد.

هوسونگ لی، رئیس هیئت بین دولتی تغییر اقلیم گفت: دولت‌ها، هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم را به چالش کشیدند تا نخستین نگاه جامع به کل نظام زمین-اقلیم را داشته باشد. ما این کار را از طریق همکاری بسیاری از کارشناسان و دولت‌ها در سراسر جهان انجام دادیم. این نخستین بار در تاریخ گزارش‌های هیئت بین دولتی تغییر اقلیم است که اکثریت نویسندگان (53 درصد) از کشورهای در حال توسعه هستند.

این گزارش نشان می‌دهد که مدیریت بهتر زمین می‌تواند به مقابله با تغییر اقلیم کمک کند، اما این تنها بخشی از راه حل است. اگر بخواهیم گرمایش جهانی در محدوده کم‌تر از 2 درجه سانتی‌گراد نگه داشته شود، یا حتی بهتر از آن در دمای کم‌تر از یک و نیم درجه سانتی‌گراد، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در همه بخش‌ها ضروری است.

در سال 2015، دولت‌ها از هدف توافق‌نامه پاریس برای تقویت پاسخ جهانی به تغییر اقلیم حمایت کردند. بر اساس هدف این توافق‌نامه، افزایش دمای میانگین جهانی نسبت به دوران پیش از صنعتی شدن باید به کم‌تر از 2 درجه سانتی‌گراد محدود شود و تلاش‌ها برای محدود کردن این افزایش به یک و نیم درجه سانتی‌گراد دنبال شود.

زمین باید حاصل‌خیز باقی بماند تا بتوان امنیت غذایی را با وجود افزایش جمعیت و افزایش تأثیرات منفی تغییر اقلیم بر پوشش گیاهی حفظ کرد. این بدان معناست که محدودیت‌هایی برای سهم زمین در مقابله با تغییر اقلیم از جمله از طریق کشت محصولات مولد انرژی و جنگل‌زایی وجود دارد. همچنین درختان و خاک برای ذخیره کربن به صورت مؤثر، به زمان نیاز دارند.

بحث انرژی زیستی (Bioenergy)، به منظور اجتناب از خطراتی که ممکن است متوجه امنیت غذایی، تنوع‌زیستی و فرسایش زمین شود، نیازمند یک مدیریت دقیق است. به دست آمدن نتایج مطلوب به سیاست‌ها و نظام‌های حاکمیت محلی مناسب بستگی دارد.

زمین یک منبع بحرانی است

در گزارش تغییر اقلیم و زمین آمده است که جهان هنگامی برای مقابله با تغییر اقلیم بیشترین آمادگی را دارد که توجهی همه جانبه به پایداری صورت پذیرد.

جیم اسکیا، معاون رئیس کارگروه سوم هیئت بین دولتی تغییر اقلیم در این باره گفته است که زمین نقش مهمی در نظام اقلیمی دارد. سهم کشاورزی، جنگل‌داری و سایر کاربری‌های زمین در انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط انسان 23 درصد است. در عین حال، فرآیندهای طبیعی زمین، حدود یک سوم از دی‌اکسیدکربن منتشر شده از سوخت‌های فسیلی و صنعت را جذب می‌کند.

هانس اتو پورتنر، معاون رئیس کارگروه دوم هیئت بین دولتی تغییرات اقلیم نیز گفته است که این گزارش نشان می‌دهد که چگونه مدیریت پایدار منابع زمین می‌تواند به حل معضل تغییر اقلیم کمک کند. زمین‌هایی که هم اکنون در حال استفاده هستند می‌توانند غذای مورد نیاز جهان را در شرایط اقلیمی در حال تغییر تأمین کنند و زیست‌توده مورد نیاز برای انرژی‌های تجدیدپذیر را فراهم آورند. اما اقدامات زودهنگام و گسترده در مناطق مختلف مورد نیاز است. حفظ و احیای زیست بوم ها (ecosystems) و تنوع زیستی نیز به چنین اقداماتی نیاز دارند.

بیابان‌زایی و فرسایش زمین

هنگامی که فرسایش زمین رخ دهد، بهره‌وری آن کاهش می‌یابد که موجب محدود شدن توان رشد محصولات کشاورزی و کاهش توانایی جذب کربن توسط خاک می‌شود. این امر سبب تشدید تغییر اقلیم می‌گردد، در حالی که تغییر اقلیم نیز باعث تشدید فرسایش زمین از طرق مختلف می‌شود.

کیوتو تانابه، معاون رئیس کارگروه ویژه فهرست ملی گازهای گلخانه‌ای بیان کرده است که انتخاب‌های ما درباره مدیریت پایدار زمین می‌تواند به کاهش و در مواردی معکوس کردن این اثرات منفی کمک کند. در آینده‌ای به دلیل باران‌های شدیدتر، خطر فرسایش خاک در مزارع افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی، مدیریت پایدار زمین راهکاری است برای محافظت از جوامع در برابر اثرات مضر فرسایش خاک و رانش زمین. با این وجود، محدودیت‌هایی برای کارهای قابل انجام وجود دارد و به همین خاطر در برخی موارد تخریب ممکن است غیر قابل برگشت باشد.

حدود 500 میلیون نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که بیابان‌زایی را تجربه می‌کنند. مناطق خشک و مناطق درگیر بیابان‌زایی، در برابر تغییراقلیم و رخداد های شدید از جمله خشکسالی، موج‌های گرما و طوفان گرد و غبار آسیب‌پذیرتر هستند. افزایش جمعیت جهانی فشار بیشتری را بر این مناطق وارد می‌کند.

در این گزارش گزینه‌هایی برای مقابله با فرسایش زمین و ایجاد سازگار یا جلوگیری از تشدید تغییر اقلیم ارائه شده است. گزارش همچنین تأثیرات احتمالی سطوح مختلف گرمایش جهانی را بررسی می‌کند.

والری ماسون-دلموت، معاون رئیس کارگروه اول هیئت بین دولتی تغییر اقلیم نیز گفته است: یافته‌های جدید نشان می‌دهد که حتی با گرمایش جهانی به میزان یک و نیم درجه سانتی‌گراد، خطرات ناشی از کمبود آب برای کشاورزی دیم، آسیب‌های آتش‌سوزی، تخریب لایه منجمد دائمی اعماق زمین (permafrost) و بی‌ثباتی نظام غذایی افزایش می‌یابد. در صورت تحقق 2 درجه سانتی‌گراد گرمایش جهانی، خطرات بسیار زیادی در ارتباط با تخریب لایه منجمد دائمی اعماق زمین و بی‌ثباتی نظام غذایی شناسایی شده‌اند.

امنیت غذایی

اقدام هماهنگ برای مقابله با مشکلات تغییر اقلیم می‌تواند به طور هم‌زمان زمین، امنیت غذایی و تغذیه را بهبود بخشد و به پایان دادن به گرسنگی کمک کند. این گزارش تأکید می‌کند که تغییر اقلیم هر چهار رکن امنیت غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهد: در دسترس بودن (تولید محصول)، قابل تهیه بودن (قیمت‌ها و قدرت خرید غذا)، مصرف (تغذیه و پخت و پز) و ثبات (موانع در دسترس بودن).

پریادارشی شاکلا، معاون رئیس کارگروه سوم هیئت بین دولتی تغییر اقلیم گفته است: امنیت غذایی به واسطه کاهش عملکرد- به ویژه در مناطق استوایی- افزایش قیمت‌ها، کاهش کیفیت مواد غذایی و مختل کردن زنجیره تأمین، به طور فزاینده‌ای تحت تأثیر تغییر اقلیم در آینده قرار خواهد گرفت. ما شاهد اثرات متفاوت در کشورهای مختلف خواهیم بود. اما کشورهای کم‌درآمد در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین و کارائیب بیشتر تحت تأثیر قرار خواهند گرفت.

بر طبق این گزارش، حدود یک‌سوم غذای تولیدی از بین رفته یا تبدیل به زباله می‌شود. دلایل دورریز غذا اساسا در کشورهای توسعه‌یافته با کشورهای در حال توسعه، همچنین بین مناطق مختلف، متفاوت است. کاهش حجم این دورریز می‌تواند انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهد و امنیت غذایی را بهبود بخشد.

به گفته دبرا روبرتس، معاون رئیس کارگروه دوم هیئت بین دولتی تغییر اقلیم، برخی رژیم‌های غذایی به زمین و آب بیشتری نیاز دارند و موجب انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای می‌شوند و رژیم‌های غذایی متوازن مبتنی بر خوراکی‌های گیاهی (همچون غلات، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات) و خوراکی‌های با منشأ حیوانی (که به صورت تجدیدپذیر در سامانه‌های با انتشار اندک گازهای گلخانه‌ای تولید شده‌اند)، فرصت‌های مهمی برای ایجاد سازگاری و محدود کردن تغییر اقلیم ارائه می‌دهند.

گزارش به این نتیجه می‌رسد که راه‌هایی برای مدیریت خطرات و کاهش آسیب‌پذیری در نظام زمین و غذا وجود دارد.

مدیریت بحران می‌تواند تاب‌آوری جوامع را در برابر وقایع حدی تأثیرگذار بر نظام های غذایی افزایش دهد. این امر می‌تواند نتیجه تغییر در رژیم غذایی یا اطمینان از تنوع محصولات کشاورزی برای جلوگیری از فرسایش بیشتر زمین و افزایش تاب‌آوری در برابر آب و هوای شدید یا متغیر باشد.

کاهش نابرابری‌ها، بهبود درآمدها و اطمینان از دسترسی عادلانه به مواد غذایی به گونه‌ای که برخی مناطق (که در آن‌ها زمین توان تولید غذای کافی را ندارد) از غذا محروم نشوند، از جمله روش‌های دیگر برای سازگاری با اثرات منفی تغییر اقلیم هستند. همچنین روش‌هایی برای مدیریت و به‌اشتراک‌گذاری خطرات وجود دارد که برخی از آن‌ها مانند نظام های هشدار زودهنگام/اولیه هم‌اکنون نیز در دسترس‌اند.

تمرکز همه‌جانبه بر روی مسئله پایداری همراه با اقدامات زودهنگام بهترین شانس برای مقابله با تغییر اقلیم را فراهم می‌کند. این امر مستلزم رشد کمِ جمعیت، کاهش نابرابری، بهبود تغذیه و کاهش دورریز مواد غذایی است.

این امر می‌تواند نظام غذایی با تاب‌آوری بیشتر فراهم بیاورد، زمین‌های بیشتری را برای انرژی زیستی در دسترس قرار دهد و هم‌زمان از جنگل‌ها و زیست بوم های طبیعی محافظت کند. اگرچه بدون اقدام زودهنگام در این حوزه، زمین بیشتری برای انرژی زیستی لازم خواهد بود که منجر به اتخاذ تصمیم‌های چالش برانگیز در مورد کاربری زمین و امنیت غذایی در آینده می‌شود.

ادواردو کالوو، معاون رئیس کارگروه ویژه فهرست ملی گازهای گلخانه‌ای گفته است: سیاست‌هایی مهم هستند که پشتیبان مدیریت پایدار زمین بوده، از تأمین مواد غذایی برای جوامع آسیب‌پذیر اطمینان حاصل می‌کنند و در عین حال انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند و کربن را در زمین نگه می‌دارند.

پاسخ‌های زمین و تغییر اقلیم

سیاست‌های خارج از حوزه‌های زمین و انرژی، مانند بخش‌های حمل‌ونقل و محیط ‌زیست، نیز می‌توانند در مقابله با تغییر اقلیم تفاوت‌های اساسی ایجاد کنند. اقدام زودهنگام با جلوگیری از خسارات، مقرون به صرفه‌تر خواهند بود.

پاناما اوژای، معاون رئیس کارگروه اول هیئت بین دولتی تغییر اقلیم معتقد است: کارهایی هستند که هم‌اکنون در حال انجام آن‌ها هستیم. ما از فناوری‌ها و شیوه‌های خوبی استفاده می‌کنیم، اما آن‌ها نیازمند این هستند که به صورت گسترده‌تر و در مکان‌های مناسب دیگری که اکنون مورد استفاده نیستند، به کار گرفته شوند. در اینجا ظرفیت‌های حقیقی وجود دارد که از طریق استفاده پایدار از زمین، کاهش مصرف بیش از حد و اتلاف مواد غذایی، حذف نابودی و سوزاندن جنگل‌ها، جلوگیری از برداشت بی‌رویه چوب‌های سوختی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای می‌تواند به مقابله با مشکلات تغییر اقلیم مربوط به زمین کمک کند.

درباره گزارش

نام کامل این گزارش تغییر اقلیم و زمین، گزارش ویژه هیئت بین دولتی تغییر اقلیم در خصوص تغییر اقلیم، بیابان‌زایی، فرسایش زمین، مدیریت پایدار زمین، امنیت غذایی و جریان گازهای گلخانه‌ای در زیست بوم های زمینی است.

این یکی از سه گزارش ویژه‌ای است که هیئت بین دولتی تغییر اقلیم در طی دوره گزارش ارزیابی ششم در حال آماده‌سازی آن‌هاست.

این گزارش با سرپرستی علمی هر سه کارگروه هیئت بین دولتی تغییر اقلیم و با همکاری کارگروه ویژه فهرست ملی گازهای گلخانه‌ای تهیه و توسط کارگروه سوم واحد پشتیبانی فنی حمایت شده است.

منبع: مهر