آیا خاکریزهای احداث‌شده در بستر تالاب عامل مرگ 15 هزار پرنده در تالاب میانکاله بود؟/ هیچ‌کس نگفت سم بوتولیست چگونه در تالاب رشد کرد

اعتمادآنلاین| ‌ مرگ دسته‌جمعی پرندگان در تالاب میانکاله که ابتدا با 2 هزار پرنده آغاز شده بود حالا رقم 15 هزار تا را هم گذرانده است. فرضیه‌های ابتدایی درباره علت مرگ این پرندگان در همان هفته نخست رد شد؛ اولی امکان ابتلای پرندگان به بیماری‌های آنفلوانزا و نیوکاسل بود و دومی احتمال آلوده کردن عمدی آب با سموم شیمیایی به دست افراد بومی.

هیچ‌کسی نگفت سم بوتولیست چگونه در تالاب رشد کرد

سازمان محیط‌زیست یک هفته پس از تداوم مرگ پرندگان اعلام کرد که علت وقوع این اتفاق شوم در تالاب میانکاله مازندران، سم بوتولیسم بوده است. اما هیچ‌کس نپرسید که چرا میزان این سم در تالاب میانکاله تا این اندازه رشد کرده و عامل مرگ چندین هزار پرنده مهاجر شده است؟

حالا تحقیقاتی با استفاده از سیستم‌های سنجش از راه دور انجام شده که پرده از برخی مسائل گشوده است. یافته‌هایی که در صورت اثبات نهایی، این رخداد را وارد کانال دیگری می‌کند.

سم بوتولیسم علت تلف شدن حیوانات بوده، اما نگفتند که چه عواملی این سم را به وجود آورده است.

حر منصوری عبدالملکی، فعال محیط‌‌زیست و گردشگری، در گفت‌و‌گو با اعتمادآنلاین ، به همین موضوع پرداخت و یافته‌های این تحقیقات را تحلیل کرد.

منصوری در ابتدا با توضیحی مختصر از آنچه طی 10 روز گذشته بر سر تالاب میانکاله و پرندگانش آمده صحبت‌های خود را شروع کرد: سازمان محیط‌زیست بعد از بررسی‌های بسیاری که انجام داد، ابتدا وجود هرگونه بیماری آنفلوانزا یا نیوکاسل را به عنوان عامل ایجاد بیماری برای پرندگان و مرگ آنها رد کرد. سپس اعلام شد که سم بوتولیسم علت تلف شدن حیوانات بوده، اما نگفتند که چه عواملی این سم را به وجود آورده است. از همین رو ما کمیته‌ای از افراد متخصص را تشکیل دادیم تا به بررسی هرچه بهتر این علت بپردازیم.

ستاد نجات میانکاله زیر نظر سازمان محیط‌زیست تالاب را دستکاری کرد

او با اشاره به یافته‌های سنجش از دور و بررسی تصاویر ماهواره‌ای گفت: یافته‌های سنجش از دور و فعالیت‌های میدانی به ما ثابت کرده است که طی 2 سال گذشته، اقداماتی در جهت مقابله با خشکسالی تالاب انجام شده و همین اقدامات هم تغییراتی در تالاب به وجود آورده است. این فعالیت‌ها از سوی سازمان محیط‌زیست استان مازندران و به منظور ایجاد تغییرات مثبت روی تالاب میانکاله که در سمت غربی گریبان‌گیر خشکی و کاهش عمق آب بوده انجام شده است. به دنبال همین اهداف، برای جلوگیری از فرار آب تالاب، «دایک‌»‌هایی به نام خاکریز محیط‌‌زیستی روی تالاب ساخته شد.

تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد حجم زیادی از رسوبات از طریق سیلاب و خصوصاً از راه کانال لایروبی‌شده در منطقه قلعه‌پایان وارد آب شده است.

این فعال محیط‌زیست با اشاره به اثرات این خاکریزها عنوان کرد: در سال‌های 97 و 98، هر سال، به اندازه 54 و 25 کیلومتر از نهرها و زهکش‌های تالاب لایروبی شدند که این نهرها حاوی زهکش و پساب هزاران هکتار زمین‌های کشاورزی و استخرهای پرورش ماهی در بالادست تالاب هستند. در پی این اتفاق، تمامی نیزارهای کانال‌ها و نهرهای بالادست میانکاله پاکتراشی شدند.

توسعه، عمیق و پهن کردن نهرها و کانال‌های زهکشی و از بین بردن نیزارها که نقش حیاتی در کاهش آلودگی آب دارند.

دستکاری‌ها عامل تولید سم بوتولیسم شد

ستاد نجات میانکاله، مجموعه‌ای که زیر نظر سازمان محیط‌زیست استان بود، مسئولیت این کار را بر عهده داشت. با این اقدام، نیزارهایی که نقش ضربه‌گیر پساب‌ها، رسوبات و مواد شیمیایی را ایفا می‌کردند از بین رفتند و زه‎آب‌ها بدون واسطه وارد تالاب شدند. این گیاهان که تا حد زیادی رسوبات را ته‌نشین و موادی چون فسفات و نیترات (که مواد ضرور برای رشد گیاهان هستند) را جذب می‌کنند نابود شدند، در نتیجه، حجم زیادی از رسوبات و مواد شیمیایی و کودهای آلی وارد تالاب شد. از سوی دیگر، رسیدن این مواد به بستر تالاب به رشد گیاهان آبزی و شکوفایی جلبک‌ها انجامید که باعث کاهش اکسیژن آب و مانع رسیدن نور به کف تالاب شد. همچنین در آبان 98 سیلی در منطقه گلوگاه رخ داد. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد حجم زیادی از رسوبات از طریق سیلاب و خصوصاً از طریق کانال لایروبی‌شده در منطقه قلعه‌پایان وارد آب شده است. طبق عکس‌ها تراکم این رسوبات کاملاً منطبق بر مناطق وقوع تلفات است. همچنین وجود دایک احداثی که با سد کردن آب، گردش صحیح آب تالاب از جهت غرب به شرق را مختل کرده است، عدم تهویه آب را تشدید و همچنین باعث سکون آب و ته‌نشست بیشتر رسوبات و تمرکز آنها در مناطقی محدود شده است.

عکس 02- سیل گلوگاه 12 و 13 آبان 98

ورود سیل گلوگاه در تاریخ 12 و 13 آبان به تالاب مطابق کانون تلفات بهمن است که توسعه و لایروبی بیش از 79 کیلومتر نهر و زهکش آن را تسهیل کرد.

او معتقد است این اقدامات، شرایط پیش‌نیاز شروع فعالیت باکتری کلوستریدیوم بوتولینوم را آماده کرده است: ایجاد این فضای بی‌هوازی و کم‌نور یکی از عللی است که باعث فعال شدن این باکتری می‌شود. از سوی دیگر، با احداث دایک، آب شیرین در این مناطق متمرکز و مانع اختلاط آن با آب شور و لب‌شور سایر بخش‌های تالاب شده است.

پرنده‌های میانکاله- فلامینگو

منصوری با تاکید بر آنچه که امکانات سنجش از دور ثبت کرده‌اند گفت: کارشناسان سنجش از دور با استفاده از GIS و تصویر گرافیکی، میزان عمق آب و وسعت تالاب را نیز استخراج کرده‌اند که یافته‌ها نشان می‌دهد طی سال‌های 2016 تا 2020 خشکی و کاهش سطح آبی سریعی به خصوص در بخش غربی تالاب رخ داده است که این رخداد متاسفانه منجر به چاره‌جویی سریع و بدون مطالعات محیط‌زیستی عمیق و در نظر گرفتن عواقب اکولوژیک آن شده است.

خاکریز ساخته‌شده طی سال 2018 تا 2019

او ادامه داد: همچنین تصاویر ماهواره‌ای نشان داد که در 13 آبان‌ماه امسال بخش زیادی از آب سیل شهری گلوگاه، به دنبال از بین رفتن و پاکسازی نیزارها و ضربه‌گیرهای طبیعی، حجم رسوبات بیشتری را با سرعت بیشتر به تالاب ریخت. پس از این اتفاق، لایه‌ای از گل و لای، روی پوشش گیاهی کف تالاب را پوشاند و پوسیدگی و فساد گیاهان آبزی و فعال شدن باکتری عامل تولید سم بوتولیسم شد و این اتفاقات که پیرو دستکاری‌های منطقه‌ای بود، به وقوع پیوست.

همان نقطه‌ای که احمدی‌نژاد می‌خواست پل چوبی بسازد، بیشترین تلفات را داده است

این فعال گردشگری با اشاره به اتفاقاتی که در سال 90 در دولت احمدی‌نژاد رخ داده بود عنوان کرد: در سال 90، دولت احمدی‌نژاد در صدد بود تا پلی چوبی از روی تالاب به سمت دریای خزر احداث کند. ما یک کمپین تشکیل دادیم و با آن به شدت مخالفت کردیم. از سوی دیگر، رئیس وقت سازمان محیط‌زیست استان مازندران یعنی محمودی‌راد در ابتدا موافق و پس از فشارهای رسانه‌ای ما با معاونت پژوهشی دانشگاه شهیدبهشتی قراردادی بستند تا اثرات ساختن این پل بررسی شود. در نهایت هم محققان امر عنوان کردند که هرگونه دخل و تصرف روی تالاب اثرات سوء خواهد گذاشت و پروژه کاملاً منتفی شد. حالا، تقریباً در همان نقطه که تنها 2.4 کیلومتر عرض معبر آب است، 1300 متر خاکریز احداث شده و باید بررسی شود که این خاکریزها چه پیامدی برای محیط تالاب داشته است.

خاکریز در عرض تالاب در محدوده شمال غرب بهشهر

منصوری در پایان گفت: سازمان محیط‌‌زیست تمامی فرضیه‌های مرتبط با شیوع بیماری و دخالت انسانی را رد کرد، اما نگفت چه عامل یا عواملی سبب وقوع این اتفاق شده و چرا در مناطق جغرافیایی خاص و برای اولین بار در میانکاله این فاجعه رخ داده است، که در این صورت با توجه به عدم شناسایی علت، هر روز باید منتظر تکرار این فاجعه در سطحی گسترده‌تر باشیم.