دلایل ناتوانی کشورها برای تولید واکسن کرونا چیست؟/ کووید19 آخرین تهدید جهانی حوزه سلامت نیست

اعتمادآنلاین| کروناویروس‌ها ( Coronaviruse)، خانواده بزرگی از ویروس‌ها هستند که از ویروس سرماخوردگی معمولی تا عامل بیماری‌هایی مانند سارس، مرس و کووید19 را شامل می‌شود. به گفته محققان این ویروس از دهه 70 میلادی کشف و اولین نشانه‌های بروز آن در انسان با ویروس ایدز هویدا شد.

به گفته پرفسور آهنگری از متخصصان ایمونوژنیک، این بیماری از دهه 90 میلادی به سمت ویروس‌های سرما خوردگی سوئیچ شد و اکنون در قالب ویروس کرونا طغیان جهانی یافته است. وی شیوع این بیماری را تهدیدی برای حوزه سلامت دانست؛ چرا که این ویروس در هر زمان چهره جدیدی از خود به نمایش می‌گذارد از این رو نمی‌توان برای آن واکسنی تولید کرد.

این محقق، این ویروس را تهدید هزاره سوم؛ هزاره تهدیدها و فرصت‌ها دانست و با تاکید بر اینکه این ویروس آخرین تهدید حوزه سلامت نخواهد بود بر تقویت هرچه بیشتر سیستم بهداشتی با ایجاد اتاق‌های فکر در وزارتخانه‌های مرتبط تاکید دارد.

وی همچنین با تاکید بر ضرورت توجه به ارتقا سیستم ایمنی در شرایط اپیدمی کرونا یادآور می‌شود که دو کشور چین و ایران در گسترش آلودگی‌ هوا وجه مشترک دارند و این آلودگی موجب خستگی سلول‌ها خواهد شد و این امر موجب می‌شود که دیگر سلول‌ها توانایی لازم برای مقابله با تهدیدات جدید را نداشته باشند.

سیر تکامل ویروس کرونا از دهه 70 میلادی تاکنون

پروفسور قاسم آهنگری، متخصص ایمونوژنتیک و استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیکی و زیست فناوری در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه ویروس کرونا به عنوان گروهی از RNA ویروس‌ها در اواخر دهه 70 میلادی کشف شدند، گفت: در اوایل دهه 70 محققان به دنبال سرطان‌هایی با منشا لنفوسیت T (سرطان خون با منشا لفنوسیت T) بودند که اولین مورد از این RNA ویروس‌ها در اوایل دهه 80 میلادی با حضور ویروس ایدز (HIV) مشخص شد.

وی با بیان اینکه در دهه‌های 80 و 90 مطالعات محققان بیشتر بر روی RNA ویروس‌ها متمرکز بود، ادامه داد: پس از آن در دهه 90 و در سال 2000 این ویروس‌ها به سمت ویروس‌های شبه سرماخوردگی‌ها سوئیچ شدند و اولین نمونه‌های آن به صورت ویروس "سارس" نمایان شد که آغاز آن از کشور چین بوده است.

آهنگری "مرس" را از انواع دیگر RNA‌ویروس‌ها دانست که شیوع آن از کشورهای عربستان و امارات بوده است، افزود: ولی فصل شیوع (فصل گرما) و منطقه درگیری این ویروس (منطقه گرمسیری) به گونه‌ای بود که ویروس مرس مهار شد.

این محقق حوزه ایمونوژنتیک ویروس‌های H1N1 را از دیگر اعضای این خانواده دانست که از گروه ویروس‌های آنفلوآنزا هستند و یادآور شد: این دسته از ویروس گسترش یافتند ولی با توجه به دستور العمل‌های سازمان بهداشت جهانی و سایر مراکز بین‌المللی، بشر توانست بر این ویروس غلبه یابد.

و اینک کووید 19..

استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیکی و زیست فناوری با تاکید بر اینکه شیوع کرونا ویروس مربوط به روزهای اخیر نمی‌شود، توضیح داد: بر اساس مطالعات مقالات و گزارش‌های 2019 می‌توان رد پای این ویروس را از نوامبر سال 2019 یافت و از این زمان ویروس کرونا شروع به توسعه کرده است.

به گفته وی در ابتدا با نگاه خوشبینانه تصور می‌شد که این ویروس مورد دیگری است ولی در دسامبر سال 2019 مشاهده شد که این ویروس قابل کنترل نیست و شیوع آن به گونه‌ای شد که لازم به بازگو کردن آن شد؛ چراکه نه تنها کشور چین در معرض خطر ابتلا به بیماری کرونا بودند، سایر کشورها نیز در معرض این اپیدمی قرار می‌گیرفتند.

این متخصص ایمونو ژنتیک ادامه داد: بر این اساس ویروس کرونا ویروسی است که از چندین ماه قبل شروع به فعالیت کرده است و اپیدمی آن نیز فراگیر شده است و این بیماری تقریبا در تمامی نقاط دنیا شیوع یافته است.

آهنگری، اضافه کرد: بر اساس این واقعیات درسی که باید از این ویروس بیاموزیم این است که دنیا به صورت یک دهکده جهانی است و نمی‌توانیم جدای از سایر کشورها باشیم و به هر نحوی ما هم در معرض این گونه از تهدیدات قرار داریم.

وی شیوع چنین بیماری‌های را تهدیدات جدید حوزه سلامت دانست که در صورت نداشتن برنامه‌های صحیح مقابله با این تهدیدات، هزینه‌های اقتصادی زیادی به کشور در حوزه سلامت وارد خواهد کرد.

این محقق خاطر نشان کرد: در حال حاضر در مرحله‌ای قرار داریم که اپیدمی بیماری کرونا آغاز شده و گسترش یافته و تا انتهای ماه "مارچ" (اواخر فروردین) به پیک خود می‌رسد و پس از آن کاهش شیوع این بیماری را خواهیم داشت.

آهنگری، تاکید کرد: خیلی از معضلاتی که در دهه هزارم سوم -عصر فرصت‌ها و تهدیدات- این است که اگر در گذشته اپیدمی‌هایی به این صورت رخ می‌داد، این شدت ‌اپیدمی را ایجاد نمی‌کرد ولی امروزه با توجه به رفت‌و آمدها در سطح بین‌المللی و توسعه همکاری‌های بین‌المللی و چرخش نیروی انسانی و مواد و فرآورده‌های انسانی و حیوانی در سطح دنیا منجر به چنین اپیدمی در سطح دنیا شده است.

به گفته وی، با توسعه صنعت حمل و نقل هر چه به پیش می‌رویم، سرعت توسعه بیماری‌ها افزایش می‌یابد.

راهکارهای موثر کنترل تهدیدی که مدام چهره عوض می‌کند

این استاد پژوهشگاه ملی زیست مهندسی با بیان اینکه شیوع بیماری کرونا از سال 2019 آغاز شده است، گفت: ما نه از هم اکنون بلکه باید از سال‌های قبل که شیوع سارس و مرس و H1N1 را تجربه کردیم امکانات مقابله با آن را فراهم می‌کردیم به گونه‌ای که کشورهای توسعه یافته امکاناتی را برای مقابله با تهدیدات زیستی ایجاد کردند؛ چراکه ویروس‌ها برای شیوع از قبل اعلام نمی‌کنند.

آهنگری با اشاره به ویژگی‌های خانواده این نوع ویروس‌ها اظهار کرد: این دسته از ویروس‌ها ثبات ندارند و این امر یکی از چالش‌های اصلی این دسته از ویروس‌ها هستند و به همین خاطر است که بسیاری از کشورهای پیشرفته توفیق زیادی درباره واکسیناسیون و درمان بیماری کرونا ندارند.

وی دلیل عدم موفقیت کشورها در درمان و واکسیناسیون بیماری کرونا را عدم ثبات این دسته از ویروس‌ها دانست و اضافه کرد: این دسته از RNA‌ ویروس‌ها مزمن هستند و همانند بیماری‌های هپاتیت C و غیره سال‌ها در بدن فرد باقی می‌مانند به این تفاوت که بیماری کرونا به صورت فوق حاد است و به فرد فرصت نمی‌دهد که بخواهد اقدامی در زمینه پیشگیری از طریق واکسیناسیون انجام دهد.

این محقق ادامه داد: در طی سال‌ 2002 که اولین مورد سارس شناسایی شد تا سال 2019 که شاهد شیوع بیماری کرونا هستیم این ویروس‌ها به چندین "سوش" سارس، مرس و H1N1 (که خود این ویروس دارای چندین خانواده است)، رسیده‌اند و چهره‌های زیادی عوض کردند.

وی با بیان اینکه احتمال می‌رود ویروس کرونا نیز سوش‌های مختلفی را ایجاد خواهد کرد، گفت: زمانی که ویروسی چنین تنوعی دارد، ما مواجه با یک هدف ثابت نیستیم که بخواهیم برای یک شکل خاص از ویروس که دارای ثبات است، واکسن تولید کنیم و یا آن ویروس را از طریق ایمونوتراپی مورد هدف قرار دهیم.

آهنگری با تاکید بر اینکه به علت ساختار ویروس کرونا و تغییرات سریع نواحی انتی‌ژنیک آن، بشر به راحتی نمی‌تواند به تولید واکسن این بیماری دستیابد، اظهار کرد: از این رو ما باید دستور العمل‌های بین المللی در خصوص اپیدمی‌های فوق حاد را اجرایی کنی. این دستور العمل‌ها از سوی سازمان بهداشت جهانی و سازمان‌های مربوط ابلاغ می‌شود ولی برخی از کشورها برای تهدیدات فوق حاد، این دستورالعمل‌ها را بر اساس نوع فرهنگ و سبک زندگی و نوع تعاملات اجتماعی و فرهنگی بومی‌سازی می‌کنند.

ایمونوژنتیک استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیکی اختصاص فضایی برای درمان بیماران مبتلا به بیماری کرونا را دیگر روش‌های موثر در درمان این بیماری نام برد و یادآور شد: علاوه بر آن مراکزی را برای درمان افراد مبتلا باید اختصاص یابد تا افراد آلوده به ویروس ر محیط شهری وارد نشود تا افراد بیشتری را آلوده کند ضمن آنکه لازم است برای انجام آزمایش‌های تخصصی نیز باید، مراکز خاص و نه مراکز عمومی و دانشگاهی در نظر گرفته شود.

آهنگری تاکید کرد: در این شرایط مردم باید از حضور غیر ضروری در مراکز درمانی و به ویژه دندانپزشکی خودداری کنند.

کرونا آخرین تهدید جهانی نیست

این متخصص حوزه ایمونولوژی با تاکید بر اینکه ویروس کرونا آخرین تهدید برای ما و جهانیان نخواهد بود، یادآور شد: به دلیل وسیع شدن تعاملات، دنیا در حال پیچیده شدن است و از سوی انتقال مواد و فرآورده‌های بیولوژیکی به آسانی از کشوری به کشور دیگر صورت می‌گیرد از این رو انتظار اینکه ویروسی که در یک دهکده آفریقایی اپیدمی‌ می‌یابد و در همان جا سرکوب شود، اشتباه است.

وی ادامه داد: این تعاملات جهانی باعث شده است که ما با موارد جدیدی از این تهدیدات مواجه شویم ولی آنچه که ما باید انجام دهیم این این است که سیستم ایمنی بدن را ارتقا دهیم.

این استاد پژوهشگاه مهندسی ژنتیک به بیان روش‌های ارتقا سیستم ایمنی اشاره کرد و گفت: ویروس کرونا ویروس "موکوکوتانیوس" است یعنی یک ویروسی است که مخاط موجود در ریه، دستگاه گوارش و چشم و دهان را مورد حمله قرار می‌دهد.

آهنگری ادامه داد: از این رو باید سطح آب رسانی به مخاط را از طریق مصرف آب افزایش دهیم. این امر باعث خواهد شد که فرآورده‌های خونی اعم از سلول‌های خونی اختصاصی و غیر اختصاصی فعال‌تر در مخاط عمل کنند. این گام اول برای جلوگیری از ورود ویروس به بدن سالم خواهد بود.

وی شرط اثر بخشی راهکارهای پیشگیری را دارا بودن بدن سالم دانست و ادامه داد: یکی از وجه اشتراک ایران و چین نداشتن هوای سالم و وجود آلودگی‌ هوا است. آلودگی هوا موجب خستگی سلول‌های بدن می‌شود و مطالعات ما نشان می‌دهد سلول‌های بدن به ویژه سلول‌های ریه که تاکنون در معرض هوای آلوده بوده، در مجاورت با ویروس‌ها، توان لازم برای مقابله با تهاجم جدید را ندارند.

آهنگری عدم سرو مواد خوراکی خام مانند انواع سالادها از غذا فروشی را از دیگر روش‌های جلوگیری از ورود این ویروس به بدن نام برد و ادامه داد: مواد غذایی باید به صورت پخته مصرف شود؛ چرا که ویروس کرونا حتی ازطریق مواد غذا هم منتقل می‌شود.

وی سرویس‌های بهداشتی را یکی از مهمترین عوامل انتشار این ویروس دانست و گفت:‌در حال حاضر در زمینه استفاده از ماسک اطلاع رسانی خوبی شد ولی باید آموزش‌هایی در زمینه نحوه استفاده از سرویس‌های بهداشتی و یا تجهیزاتی چون دستگاه‌های پول شمار بانک‌ها ارائه شود تا از این طریق سرعت اپیدمی در کشور کاهش یابد.

آهنگری افزایش چربی را یکی از عوامل تضعیف سیستم ایمنی نام برد و تاکید کرد: در شرایط فوق حاد باید لود چربی به ویژه برای افرادی که از داروهای استاتین (گروهی از داروهای کاهنده کلسترول خون) مصرف می‌کنند نیاز است تا کمترین میزان چربی را دریافت کنند.

این محقق به اجرای پروژه تحقیقاتی مشترک با دانشگاه علوم پزشکی وین اشاره کرد و افزود: نتایج این مطالعات نشان داد که میزان مصرف چربی در مدت اپیدمی باید کاهش یابد و در این مدت باید بیشتر از غذاهای مایع و مخاط را سرزنده نگه می‌دارد، مصرف شود.

این محقق کرونا را بیماری پیچیده‌ای توصیف کرد و گفت: تصور اشتباه ما این است که کوه و دشت و همه چیزهایی که در اطراف ما است ثابت و ما در حال تغییر هستیم در صورتی که به میزانی که تغییرات را ایجاد می‌کنیم، مرزهای جدیدی از میکروب‌ها و ویروس‌ها و قارچ ها را ایجاد می‌کنیم و همین‌ها تهدیدات آینده هزاره سوم خواهند بود.

این متخصص حوزه ایمونوژنیک با تاکید بر اینکه آنتی بیوتیک‌ها بر روی این ویروس بی‌اثر است، خاطر نشان کرد: این ویروس‌ها زمانی که وارد بدن می‌شوند، آن چنان تغییرات عظیم و سریعی ایجاد می‌کنند که توانمندی بدن ما به توانمندی‌های چند نانو متری آنها نمی‌رسد. از این رو باید دانش خود را نسبت به تهدیدات حوزه سلامت افزایش دهیم.

وی کرونا را تنها تهدید جهانی ندانست، گفت: ما همچنین با گرمایش جهانی مواجه هستیم و در چنین شرایطی شاهدیم که بیماری در منطقه‌ای شیوع می‌یابد که انتظار اپیدمی را برای آن منطقه نداریم.

سال نو چینی‌ها و سال نو ایرانی‌ها

وی با بیان اینکه تاکنون جهان نتوانسته است از شدت این بیماری بکاهد، ابراز امیدواری کرد که با شروع فصل گرما از میزان شدت بیماری کرونا کاسته شود.

آهنگری اضافه کرد: ماه دسامبراوج شیوع بیماری کرونا و همزمان با آغاز سال نو چینی‌ها بوده و در این زمان مردن این کشور سنت‌ها و جشن‌های مفصلی دارند و از آنجایی که در این زمان تعاملات مردم بیشتر شد.

این محقق حوزه ایمونولوژی با بیان اینکه شیوع این بیماری در کشور نیز مصادف با روزهای پایانی سال و آغاز سال نو است، گفت: از این رو نیازمند توصیه‌های بهداشتی بومی هستیم. اینها تهدیدات جدید در هزاره سوم است و باید در وزارت بهداشت بخشی برای اتخاذ تمهیدات تهدیدات هزاره سوم ایجاد شود. این تهدیدات محدود به کرونا نیست بلکه تغییرات اقلیمی، گرمایش جهانی، تغییر در واریته‌‎های میکروبی نیز جز این این تهدیدات به شمار می رود.

آهنگری با تاکید بر اینکه ما برای مقابله با این تهدیدات نمی‌توانیم منتظر بمانیم، اظهار کرد: بخشی از دلایل بروز برخی از سرطان‌ها ویروس‌های RNA است.

اقدامات قبلی برای مقابله با تهدیدات آینده

وی با بیان اینکه در دنیا محققان در این حوزه در مرزهای علم حرکت می‌کنند، یادآور شد: این سوال مطرح است که آیا وقتی شیوع چنین بیماری رخ می‌دهد چین اقدام به ساخت بیمارستان در مدت 10 روز کرد؟ پاسخ منفی است. چین سال‌ها در این زمینه مطالعه کرده است و در چنین شرایطی یافته‌های چندین ساله خود را مورد ارزیابی قرار داده است تا عملکرد آن بررسی کند.

آهنگر اضافه کرد: حتی کشورهای کم جعیتی و سیستم بهداشتی قوی مانند سوئیس و سوئد هر ساله هزینه‌هایی را برای مقابله با تهدیدات بیولوژیک خواسته و ناخواسته اختصاص می‌دهند.

استاد تمام دپارتمان ژنتیک پزشکی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیکی و زیست فناوری خاطر نشان کرد: ما در وزارت بهداشت و سایر وزارتخانه‌ها نیاز به اتاق‌های فکر کلان داریم چون ایران در دنیا تنها نیست بلکه ما در جهان زندگی می‌کنیم و اینکه گفته می‌شود حوزه سلامت چین به ایران چه ربطی دارد، اکنون مشاهده می‌کنیم که کاملا به کشور ما مربوط بوده است.

وی با بیان اینکه تهدیدات دنیا، تهدیدات ما نیز هست، گفت: نمونه بارز آن کرونا است و امروز می‌توانیم آن را کنترل کنیم و هر چه پیش می‌رویم پیچیدگی این بیماری بیشتر خواهد شد. این ویروس از 4 ماه قبل طغیان کرده و هنوز در دنیا متوقف نشده است و این امر نشان از پیچیده‌تر شدن این ویروس دارد این در حالی است که مرس، زو H1N1 خیلی زود متوقف شد.

آهنگر با بیان اینکه سیستم این ویروس روز به روز هوشمندتر می‌شود، اظهار کرد: این ویروس از وضعیت حاد به فوق حاد رسیده است و پیش بینی ما برای شیوع آن در کشور صحیح بوده و الان نیز اعلام می‌کنم که کرونا آخرین تهدید ما نخواهد بود.

اثرات مخرب اخبار بد بر سیستم ایمنی

وی انتشار اخبار نگران کننده را موجب ضعف عملکرد سیستم ایمنی دانست و گفت: مطالعات بیش از 20 ساله ما بر روی اثرات استرس و نگرانی نشان می‌دهد که یکی از عواملی که موجب تضغیف سیستم ایمنی می‌شود، استرس است.

به گفته این محقق، استرس موجب تولید کورتیزول در بدن می‌شود و کورتیزول مجموعه‌هایی که قادرند ویروس‌ها را از بین ببرد، فلج می‌کند.

آهنگری با انتقاد نسبت به انتشار اخبار غیر موثق بدون نظر کارشناسی اظهار کرد: ارتقاء آگاهی‌های عمومی نیاز به دستور العمل دارد که متاسفانه جایگاه چنین نهادی در کشور خالی است.

منبع: ایسنا