اسکندر فیروز که بود؟/ مردی که عمرش را پای طبیعت گذاشت/ عمر پدر سازمان محیط‌زسیت ایران به سرآمد، اما راهش ادامه دارد

اعتمادآنلاین| پارک پردیسان تهران، جایی که این روزها محل ورزش و تفریح و پیاده‌روی است و گاهی هم خانواده‌ها برای گذراندن آخر هفته خود به آن مراجعه می‌کنند، می‌توانست چنین نباشد. می‌توانست به یکی از هزاران هزار زمینی بدل شود که در آن برج و بارو ساخته‌اند و جلوی کوه‌های پایتخت را با آنها پوشانده‌اند. می‌توانست به مرکز خرید تبدیل شود و سود سرشاری برای مالکانش به ارمغان آورد؛ اما نشد. اسکندر فیروز بود تا آنجا محلی برای سازمان محیط‌زیست باشد. مردی که امروز رفت و دستاورد 94 سال عمر خود را برای ایران گذاشت.

اسکندر فیروز بنیان‌گذار سازمان محیط‌زیست را پدر محیط‌زیست ایران نیز می‌نامند. او روز چهارشنبه 14 اسفندماه پس از 94 سال زندگی درگذشت.

تشکیل سازمان محیط‌زیست و تبدیل آن از «سازمان شکاربانی» به سازمانی علمی، تحقیقاتی و حفاظتی به ابتکار او صورت گرفت. فیروز که در سال 1351 نایب‌رئیس نخستین کنفرانس جهانی محیط‌زیست در استکهلم بود، یک سال بعد، یکی از مهم‌ترین قوانین محیط‌زیستی ایران با عنوان قانون «حفاظت و بهسازی محیط‌زیست» به تصویب رساند که هنوز در ایران اعتبار حقوقی دارد.

به کوشش او مناطق چهارگانه تحت حفاظت ایران به نام‌های پارک ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت‌شده تعیین شد.

پدر تالاب‌های ایران هم بود

در یکی از مراسمی که هر سال به مناسبت گرامیداشت روز انعقاد کنوانسیون محافظت از تالاب‌های مهم بین‌المللی و زیستگاه پرندگان آبزی برگزار می‌شد، دبیرخانه این کنوانسیون از اسکندر فیروز به عنوان پدر تالاب‌ها یاد کرد؛ چراکه تلاش‌های او سبب شد در سال 1349 این کنوانسیون در رامسر منعقد شود و از آن پس کنوانسیون رامسر نام گیرد.

فیروز در خلال سال‌های 1352 تا 1354 به عضویت هیات‌مدیره اتحادیه جهانی حفاظت محیط‌زیست (IUCN) درآمد و از سال 1354 تا 1356 نایب‌رئیس این اتحادیه و عضو هیات امنای صندوق جهانی حیات وحش و طبیعت شد. او همچنین از سال 1350 تا 1357 دبیرکل موسسه گیاه‌شناسی ایران بود و تاسیس موسسه گیاه‌شناسی و باغ گیاه‌شناسی و نیز طرح محیط‌زیستی پردیسان را در کارنامه فعالیت‌های خود دارد.

همچنین جونده‌ای به نام دوپای فیروز (Allactaga firouzi) عنوان خود را از اسکندر فیروز وام گرفته است.

چیزی در کشور بالاتر از محیط‌زیست نیست

کتاب خاطرات فیروز به خوبی کارنامه درخشان این مرد دوستدار محیط‌زیست را بر ما آشکار می‌کند. در بخشی از این کتاب نوشته شده: «هیچ چیزی در هیچ کشوری بالاتر از محیط‌زیست نیست. حیات انسانی، طبیعت، آب، حیوان، درخت و گیاه به همدیگر متصل هستند. نمی‌توانید یکی از این عناصر را خراب کنید و انتظار داشته باشید محیط‌زیست خدشه‌دار نشود.»

او که تمام زندگی‌اش را وقف محیط‌زیست کرده بود هر بار با شیندن اخبار مرتبط با تخریب‌های محیط‌زیستی به شدت افسوس می‌خورد. او سال 95 طی یک مصاحبه درباره آینده طبیعت ایران گفته بود: «بسیار بسیار پریشان و متاسفم که باید بگویم کمتر کشوری در جهان به درجه ایران محیط‌زیست خود را ویران کرده است. «نجات» در این زمینه واقعاً واژه‌ای است که نجات معشوقی در حال غرق شدن را به ذهن متبادر می‌سازد. بدیهی است برای نجات محیط‌زیست ایران ما باید برنامه‌های مختلفی بر اساس تحقیقات به اجرا درآوریم که بیشتر آنها موجود و مشخص است. اجرای این برنامه‌ها باید با جدیت و قاطعیت تمام دنبال شود. این موضوع از جمله به آب‌های کشور، ‌منابع طبیعی- مانند جنگل‌ها، مراتع، خاک، ‌حیات وحش و کشاورزی- شهرسازی‌ها و البته کنترل جمعیت و آلودگی‌های مختلف ناشی از صنایع، وسایط نقلیه، سموم دفع آفات و غیره، مربوط می‌شود.

به مدیران بخش‌های مربوطه دولتی باید تفهیم شود که برنامه‌های زیست‌محیطی دارای اهمیت حیاتی است و فوریت و اولویت اجرای آنها را مد نظر قرار دهند.»

با وجود این، اسکندر فیروز همواره به جوانان متخصص در این زمینه اعتقاد داشت و توصیه می‌کرد تا کار به آنها سپرده شود. او پس از 94 سال زندگی پر از خیر و برکت برای موجودات روی زمین با زندگی دنیوی خداحافظی کرد، اما نام و یاد و راهش که راه مبارزه برای حیات طبیعت است ادامه خواهد یافت.