«شاد» خنده به لب دانش‌آموزان سیستان و بلوچستانی هم آورده است؟/ ترک تحصیل، معضل پیش روی مناطق کم‌برخوردار

اعتمادآنلاین| نیلوفر حامدی- نامش را «شاد» گذاشته‌اند. به خیال اینکه اسباب خوشی و لذت تحصیل را در روزهای دور از مدرسه، برای همه دانش‌آموزان کشور فراهم کند. غافل از آنکه مدت‌هاست فاصله‌ای عمیق از شکاف طبقاتی، اجتماعی و فرهنگی مانع هرگونه نسخه‌پیچی واحد و موفق برای کل کشور شده است. اساساً چطور ممکن است زندگی دانش‌آموز پایتخت‌نشینی را که در یک خانواده متوسط زندگی می‌کند با دختر یا پسری که سال‌هاست در انتظار آبادی روستای خودش نشسته یکسان دانست؟ اصلاً در همان پایتخت هم مگر حاشیه‌نشین‌ها و فقیرنشین‌هایش به همان ابزاری دسترسی دارند که سایر کودکان از آن بهره‌مند هستند؟ نشستن پای صحبت معلمان حاضر در روستاهای استان سیستان‌ و‌ بلوچستان، همان جایی که به گفته مدیر کل آموزش و پرورش استان، حدود 40 درصد از روستاییانش به اینترنت دسترسی ندارند، وصف دقیق‌تری از اوضاع می‌دهد. وصف دردناکی که البته در خلال کلماتش می‌توان به خطر «ترک تحصیل» این کودکان و نوجوانان هم پی برد.

آموزش آنلاین یا مجازی نسخه‌ای بود که وزارت آموزش و پرورش پس از تعطیلی مدارس به خاطر کرونا پیش روی مراکز آموزشی کشور گذاشت. در کنار این طرح، شبکه‌ تلویزیونی آموزش هم در طول روز، تدریس پایه‌های مختلف را بر عهده گرفت. مدتی گذشت و بالاخره اپلیکیشن «شاد» به عنوان برنامه‌ای ویژه برای گوشی‌های هوشمند هم روانه خانه‌ها شد. بنا بر اعلام آموزش و پرورش، تمامی خانواده‌ها ملزم شده‌اند تا این برنامه را نصب کنند و با استفاده از قابلیت‌های آن از جمله جست‌و‌جو برای ویدئوهای آموزشی، بهره بیشتری از آموزش ببرند.

اما تمامی طرح‌ها از ابتدا با شکایت‌های زیادی از سوی خانواده‌ها، دانش‌آموزان و اولیای مدارس روبه‌رو شد. حتی بسیاری از ساکنان شهرهای بزرگ که به تمامی لوازم مورد نظر از قبیل موبایل هوشمند، لپ‌تاپ و بسته‌های اینترنتی پرسرعت دسترسی داشتند برای حضور در کلاس‌های آنلاین دچار مشکل قطع و وصلی اینترنت می‌شدند. اپلیکیشن شاد هم باعث سردرگمی خانواده‌هایی شد که پیش از این به حضور در گروه‌های واتس‌اپی و کلاس‌های آن عادت کرده بودند. این مشکلات اما در مناطق روستانشین یا استان‌های کم‌برخوردار شدیدتر هم شد. سیستان‌ و‌ بلوچستان که 2 ماه پیش از شیوع کرونا در ایران گرفتار سیل و آب‌گرفتگی گسترده شده بود یکی از همین استان‌هاست (بیشتر بخوانیم) .

خیلی از روستاهای اینجا آنتن هم ندارند، چه رسد به اینترنت

عبید ملک رئیسی معلم نقطه مرزی در حوالی مروده است. او که این روزها خانه به خانه برای تدریس دانش‌آموزانش می‌رود آموزش آنلاین را یک شوخی با استان خودش قلمداد می‌کند: «استان سیستان و بلوچستان حدود 2 میلیون و 800 هزار نفر جمعیت دارد که از این تعداد بالای 52 درصد، یعنی بیش از نیمی از مردم، روستانشین هستند. من به واسطه تدریس در مناطق مختلف، بیشتر روستاهای استان را دیده‌ام. در بخش اعظم این روستاها، به ویژه آنهایی که در جنوب استان واقع شده‌اند، اصلاً آنتن‌دهی وجود ندارد، چه رسد به اینکه اینترنتی باشد.»

او از بدقولی در قبال توزیع لوح‌های فشرده آموزشی هم گله‌مند است: «مدیرکل استان همین چند هفته پیش خودش اعلام کرد که حدود 40 درصد از روستاهای ما به اینترنت دسترسی ندارند. به همین دلیل هم تصمیم گرفتند پک آموزشی‌ای را که حاوی لوح‌های فشرده تدریس بود در اختیار دانش‌آموزان بگذارند. اول اینکه حداقل من در محدوده فعالیتم هیچ اثری از این سی‌دی‌ها ندیدم. از طرف دیگر، بر فرض ارائه خوب و کامل این پک‌ها به همه دانش‌آموزان، چرا مسئولان تصور می‌کنند که در خانه این بچه‌ها سیستم نمایشی یا لپ‌تاپی وجود دارد که بتوانند از آن استفاده کنند؟»

تا به حال 6 خانواده گفته‌اند که دیگر نمی‌خواهند فرزندشان درس بخواند

این معلم حالا نگران ترک تحصیل دانش‌آموزانش است، اتفاقی که در همین مدت کوتاه در حال رخ دادن است: «چند روز پیش یکی از خیرین استان با من تماس گرفت و گفت کمپینی راه‌اندازی کنیم و در آن برای کودکان گوشی‌های دست دوم هوشمند بخریم تا بتوانند از اپلیکیشن شاد استفاده کنند. اما برای این کار هم مشکل داریم چون استفاده از چنین موبایل و برنامه‌ای هم نیازمند آموزش است. در غیاب این برنامه‌ها من خانه به خانه می‌روم و به دانش‌آموزانم درس می‌دهم. اما در همین مدت حدود 6 خانواده گفته‌اند که دیگر نروم و تصمیم گرفته‌اند دختر یا پسرشان ترک تحصیل کند. البته که برای دختران بیشتر هم هست. چون در حالت عادی هم این دخترها را بعد از چند کلاس سواد یاد گرفتن به خانه می‌برند تا سوزن‌دوزی یاد بگیرند و بعد هم شوهرشان می‌دهند.»

او با اشاره به وضعیت راه‌ها برای تردد معلمانی همچون خودش می‌گوید: «آموزش آنلاین و مجازی شاید برای شهرنشین‌ها مفید باشد، اما برای بچه‌های روستا هیچ فایده‌ای ندارد. آنها عملاً سال تحصیلی را از دست داده‌اند. هر چیزی را که یاد گرفته بودند فراموش کردند. به همین دلیل پایه بعدی رفتن برای آنها کار بیهوده‌ای است و در سال تحصیلی جدید، باید دوباره این سال برایشان تکرار شود. من با خودرو شخصی سعی می‌کنم منزل به منزل دروس را به آنها آموزش دهم، اما مگر چند معلم هستند که بتوانند چنین کاری انجام دهند. مترو و اتوبوس بین شهری هم که اینجا آنچنان وجود ندارد. جاده‌ها و راه‌ها هم اوضاع وخیمی دارند. با این اوضاع حتی معلمی که دلش برای دانش‌آموزش بسوزد هم نمی‌تواند کاری انجام دهد.»

فقط 20 درصد دانش‌آموزان مدرسه من از اپلیکیشن شاد استفاده می‌کنند

لادیز، روستایی در 25 کیلومتری شهرستان میرجاوه که به بهشت کوه تفتان معروف است، اگرچه در حالت استاندارد باید منطقه‌ای توریستی و پردرآمد می‌بود، اما نه تنها روستایی گمنام در جنوب شرقی ایران باقی مانده است، بلکه وضعیت آموزش کودکان و نوجوانانش هم تعریفی ندارد. مدیر یکی از مدارس این روستا که او هم درگیر مشکلات آموزش آنلاین است می‌گوید، تنها 20 درصد از دانش‌آموزان مدرسه مشغول ادامه تحصیل هستند: «یکی از مشکلاتی که ما در اینجا با دانش‌آموزان داریم این است که والدین تعداد زیادی از دانش‌آموزان ما بی‌سواد هستند. برای همین وقتی مدرسه تعطیل می‌شود، این والدین نمی‌توانند در درس‌ها به فرزندان‌شان کمک کنند. در مدرسه من 150 دانش‌آموز وجود دارد و باید بگویم که آموزش مجازی به هیچ عنوان برای آنها مثمرثمر واقع نشده است. حدود 20 درصد از کل دانش‌آموزان مدرسه برنامه «شاد» را نصب کردند اما تنها سه درصد از آنها فعال هستند، درس‌‌شان را می‌خوانند و به معلم بازخورد می‌دهند. سایرین یا به خاطر مشکلات مربوط به دسترسی نداشتن به اینترنت یا تلفن هوشمند و لپ‌تاپ اصلاً به کلاس‌ها دسترسی ندارند، یا به خاطر کم‌توجهی والدین‌شان پیگیر دروس از راه دور نیستند.»

او هم با اینکه کسی هنوز درباره ترک تحصیل حرفی نزده است، اما این اتفاق را پیش‌بینی می‌کند: «من عمیقاً نگران دانش‌آموزانم هستم. همین سال گذشته یکی از دانش‌آموزان بسیار خوب‌مان به خاطر تصمیم خانوده‌اش ترک تحصیل کرد. حالا بعد از این اتفاقات، قطعاً تعداد ترک تحصیل‌کرده‌ها بیشتر خواهد شد و این به ضرر مردم ماست.»

طرح آموزش آنلاین، طرح برابری نیست

البته هستند معلمانی که دیدگاه متفاوتی دارند. منصوره سرگلزایی، معلمی که در منطقه صفر مرزی خدمت می‌‌کند، معتقد است بعضی‌ها هم خود را با شرایط فعلی تطبیق داده‌اند: «وقتی مجموعه وسیعی از دانش‌آموزان را بررسی می‌کنم‌، می‌بینم عده‌ای هم هستند که از این برنامه راضی‌اند. البته قبل از برنامه شاد شرایط برای خانواده‌ها بهتر بود. چون در فضای مجازی که قبلاً با خانواده‌ها و دانش‌آموزان‌شان در ارتباط بودیم همه چیز را می‌شناختند، اما این برنامه جدید است و خیلی از خانواده‌ها حوصله کار کردن و آشنایی با آن را ندارند.»

به نظر او با وجود همه مشکلات، می‌توان اوضاع را مدیریت کرد: «ابداً شکی نیست که این طرح برابری برای همه دانش‌آموزان کشور محسوب نمی‌شود، اما اگر خانواده‌ها همکاری کنند و همه بخواهند که روند تحصیلات فرزندان‌شان به خوبی طی شود، امکان‌پذیر است.»

نماینده مجلس: آنچه آموزش و پرورش از استان ما نشان می‌دهد ارتباطی با واقعیت ندارد

نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی اما می‌گوید وزارت آموزش و پرورش نباید از همان ابتدا نسخه‌ای واحد برای تمام کشور صادر می‌کرد. معین‌الدین سعیدی با اشاره به کمبود امکانات در استان سیستان‌ و‌ بلوچستان به اعتمادآنلاین می‌گوید: «اساساً ارائه نسخه‌ای واحد برای تمام کشور کار اشتباهی است. عمده روستاهای استان سیستان‌ و‌ بلوچستان به اینترنت دسترسی ندارند. وضعیت راه‌ها برای تردد مناسب نیست و بعد از سیل هم که اوضاع بدتر شده است. پوشش آنتن تلویزیون هم حتی در برخی از مناطق وجود ندارد. در نتیجه، مطلقاً چیزی که آموزش و پرورش از وضعیت آموزش آنلاین اعلام می‌کند با واقعیت‌های استان ما ارتباطی ندارد.»

به عقیده او پیشتر هم چنین نسخه‌هایی برای سیستم آموزشی این استان مشکل‌ساز شده بود: «مشکلات سیستم آموزش و پرورش در استان ما ریشه‌ای‌تر از این حرف‌هاست. وقتی از ارائه نسخه واحد حرف می‌زنیم به خاطر این است که پیشتر هم از این بخش ضربه خورده‌ایم؛ به عنوان مثال همین شاخص‌های توصیفی که مبنای نمره‌دهی در کل کشور شده‌اند. طرحی که شاید در تهران و شهرهای بزرگ جواب بدهد، اما به هیچ وجه برای این منطقه طرح مناسبی نیست. دانش‌آموزان ما با پایه‌های بسیار ضعیف بالا می‌آیند و در امتحانات نهایی به مشکل می‌خورند. به ویژه این معضلات در جنوب استان پررنگ‌تر است.»

امتحانات باید به تعویق بیفتد

نماینده مردم چابهار در مجلس یازدهم فاصله شاخاص‌های توسعه آموزشی سیستان‌ و‌ بلوچستان با سایر استان‌های کشور را نجومی می‌خواند: «آیت‌الله خامنه‌ای هم در صحبت‌هایشان یک‌ بار به این تعبیبر اشاره کردند که: «راه‌های نرفته در این استان بیش از راه‌های رفته است.» خاصه در آموزش و پرورش که شاخص‌های مرتبط با توسعه آموزش در اینجا با سایر کشور حقیقتاً فاصله نجومی دارد.»

سعیدی معتقد است باید تفاوتی میان آزمون پایان سال دانش‌آموزان این استان و بقیه کشور لحاظ شود: «در حال حاضر درخواست ما این است که یا امتحانات به تعویق بیفتد یا اینکه تا همان بخشی امتحان بگیرند که دانش‌آموزان ما به مدرسه می‌رفتند؛ یعنی تا اسفندماه. چون از زمان آغاز آموزش آنلاین، بخش اعظم کودکان و نوجوانان ما از تحصیل محروم مانده‌اند.»

اعتراف برخی مسئولان به اختلالات شاد

البته این اظهارت در حالی است که خود مسئولان هم تا به امروز پی به برخی نواقص در طرح‌های خود برده‌اند.

سید حمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی، در تذکری در جلسه علنی روز سه شنبه 2 اردیبهشت ماه، به نارضایتی معلمان، دانش‌آموزان، اولیا و نمایندگان آنها اشاره کرد و گفت: «نارضایتی آنها نشانه این است که شبکه آموزش شاد مفید نبوده است. باید با تفویض اختیار به مدارس این موضوع اختیاری شود تا معلمان بر اساس امکانات هر مدرسه نوع آموزش و شیوه ارزیابی را انتخاب کنند.»

از سویی، وزیر آموزش و پرورش هم در اظهارات اخیر خود به وجود مشکلاتی در این سامانه اذعان کرد. به گفته محسن حاجی میرزایی، این سامانه از نظر فنی ظرفیت بالایی دارد و بیش از 40 میلیون نفر را پوشش می‌دهد. همچنین تیمی از متخصصان برای پشتیبانی فنی این سامانه به کار گرفته شده‌اند. با وجود این، وزیر آموزش و پرورش متعهد شد که این مشکلات را به تدریج پیگیری و حل کند (بیشتر بخوانیم) .

از طرف دیگر، مدیرکل دفتر توسعه عدالت آموزشی و آموزش عشایر وزارت آموزش و پرورش کشور از مردم خواسته تا به جای مدرسه‌سازی حالا برای همدلی بیشتر گوشی‌های هوشمند هدیه دهند.

محمدرضا سیفی گفته است: «بسیاری از دانش‌آموزان عشایری و مناطق محروم پول خرید گوشی هوشمند را ندارند و جزو آن 10 درصدی هستند که نمی‌توانند از شبکه شاد استفاده کنند. از همه مردم می‌خواهیم اگر گوشی هوشمندی در خانه بدون استفاده دارند، آن را به اداره آموزش‌وپرورش منطقه خود بدهند. مناطقی داریم که اینترنت دارند، ولی گوشی برای حضور در کلاس‌های شبکه شاد را ندارند. باید همدلی گسترده شود. در این شرایط شاید دیگر مدرسه ساختن معنایی نداشته باشد و بهتر باشد خیرین مدرسه‌ساز در خرید تجهیزات همراهی کنند.»

رسیدن به دستورالعملی واحد که تمام مردم از آن راضی باشند شاید از اساس اجراناپذیر باشد، اما دقیقاً در چنین شرایطی است که کارگروه‌های تخصصی می‌توانند با بررسی ویژگی‌های منطقه‌ای، نسخه مناسب را برای شهرها، استان‌ها و روستاهای مختلف صادر کنند. افرادی که تصمیمات‌شان برگرفته از تحلیل‌های کارشناسانه باشد.

ویروس کرونا، حالا بیش از هر زمان دیگری، نقاط ضعف و قوت کشور را نمایان کرده است و با وجود تمام نگرانی‌ها، فرصت خوبی است تا با الگو گرفتن از نمونه‌های معقول، بررسی نیازمندی‌های بومی‌سازی و همچنین تحلیل‌های کارشناسی، از این تهدید، فرصتی برای آینده سیستم آموزشی کشور ساخت. البته این نشانه‌ها قطعاً برای آنهایی است که تعقل می‌کنند.