ویروس کرونا جهش یافته یا تضعیف شده است؟

اعتمادآنلاین| جهش‌یافتگی یا تضعیف شدن ویروس کرونا ؛ پرسشی که این روزها ذهن بخش زیادی از مردم را درگیر خود کرده و نمی‌دانند که در حقیقت چه اتفاقی رخ داده است. در حالی که برخی از متخصصان از فاصله کشور با مهار ویروس کرونا می‌گویند، برخی اظهارنظرها حاکی از ضعیف شدن این بیماری است و در مقابل عده‌ای هم خبر از جهش جدید ویروس کرونا می‌دهند. اما کدام یک از این گزاره‌ها درست و علمی است؟

این تنها حریرچی، معاون وزیر بهداشت، نبود که به این موضوع، یعنی مهار نشدن ویروس کرونا، اشاره کرد. در هفته‌های گذشته مسئولان وزارت بهداشت بارها بر این نکته تاکید کردند که ویروس کرونا اگرچه از نظر عدد و رقم کاهش پیدا کرده است اما این موضوع بدان معنی نیست که مردم می‌توانند به روال سابق زندگی خود برگردند. هنوز باید تمامی نکات بهداشتی به قوت سابق خود رعایت و فاصله‌گذاری اجتماعی هم اجرا شود.

در چنین شرایطی جامعه در تقابل با اخباری رسمی و غیررسمی، در میانه یک دوراهی بزرگ قرار گرفت. سوال فعلی هم این است که آیا باید اخباری را که از جهش ویروس و پیک جدید بیماری حکایت می‌‌دهد باور کرد یا اخباری را که حاکی از ضعیف شدن کووید-19 است؟

فروردین‌ماه بود که محققان در مطالعاتی متوجه اولین جهش در ویروس کرونا شدند، جهشی که گفته می‌شد بر روند ساخت واکسن هم تاثیر می‌گذارد. بر اساس اظهارات برخی از پژوهشگران، این جهش زنگ خطر را به صدا درآورد و در صورتی که ویروس کرونا باز هم در آینده جهش پیدا کند، ممکن است تلاش‌های بشر برای ساخت واکسن تباه شود؛ این در حالی است که محققان دانشگاه تایوان و دانشگاه مرداک استرالیا در این باره گفته بودند میزان جهش ویروس کرونا که فرد را به بیماری کووید-19 مبتلا می‌کند پایین است، ولی با وجود این، شاهد ظهور انواع آن با درجات عفونت‌زایی متفاوت و بسته به خصوصیات سیستم ایمنی هستیم. یافته‌های این تحقیق اهمیت دارد، ولی نمی‌تواند روند ساخت واکسن را به تعویق بیندازد.

این محتوای تولیدشده در همین هفته گذشته هم دوباره تکرار شد و هراسی عمومی در بین مردم افکند، چراکه از جهش ویروس، آن هم برای 33 بار، خبر می‌داد. تحقیقات دانشمندان چینی روی تغییرات جهشی فراوان ویروس کرونا، مجدداً هشداری برای سازندگان واکسن این ویروس محسوب شد. روزنامه «ساوث چاینا مورنینگ پست» چهارم اردیبهشت‌ماه گزارش کرد که دانشمندان چینی در جریان پژوهش‌های خود به این نتیجه رسیده‌اند که ویروس کرونا دست‌کم 33 بار جهش یافته است. همچنین گروهی از دانشمندان دانشگاه «جه جیانگ» واقع در شرق چین پس از پاره‌ای تحقیقات متوجه شدند که ویروس کرونا بیش از 30 بار از لحاظ ژنتیکی دچار دگرگونی شده است. آنها همچنین بازگو کردند که یکی از عللی که کرونا را در نقاط مختلف جهان به ویروسی مرگبارتر تبدیل کرده و در برخی جاهای دیگر کم‌خطرتر بوده همین تحولات ژنتیکی است.

اما گذشت زمان به خوبی ثابت کرد حتی اخباری که از نتایج تحقیقات دانشمندان و محققان هم برآمده قطعیت ندارد و می‌تواند توسط تحقیقی دیگر رد شود. کمااینکه آمار ابتلا به کرونا و همچنین مرگ و میر این ویروس نه تنها در ایران، بلکه در سایر کشورهای با شیوع بالا هم طی هفته‌های اخیر کاهش محسوسی پیدا کرده است.

درباره ساخت واکسن هم اگرچه اخبار رسمی هنوز از نهایی شدن ویروس چیزی نمی‌گوید، اما گفته‌های دانشمندان در سراسر جهان و همچنین همکاری کشورها در این امر و در مقابله با یک دشمن مشترک انسانی پیش‌بینی‌ها را به سویی برده که واکسن کرونا حتی بتواند رکورد زمانی را در تولید واکسن‌های جهان تا به امروز بشکند.

با نگاهی به این رفت‌وآمدهای خبری به روشنی درمی‌یابیم که اخبار مرتبط به جهش کرونا اگرچه بارها در رسانه‌ها منتشر شد، اما در میان جوامع انسانی به طور عینی تحقق نیافت و تجربه عینی تنها نشان‌دهنده کاهش آمار است. حالا باید به سوال 2 پرداخت: آیا در این شرایط ویروس کرونا ضعیف شده است؟

دوراهی پیک و ضعف کووید-19

حسن ابوالقاسمی، مدیر پروژه پلاسمادرمانی کرونا، عقیده دارد که تحقیقات تنها راه پاسخ دادن به سوالات در خصوص ویروس ناشناخته کروناست: «صحبت درباره جهش ویروس کرونا اشتباه است بلکه این ویروس همانی است که در شروع وجود داشت و فقط به مرور زمان علائم بیشتر خودنمایی می کند که علائم گوارشی نیز از همین موارد است. تحقیقات نیازمند تسهیل امور است و در خصوص کرونا و هنگام شیوع این اپیدمی این مهم انجام شد؛ به عنوان مثال مجوزهای کار تحقیقاتی که روی پلاسما برای درمان کرونا انجام دادیم بیشتر از 2 سه روز به طول نینجامید، در حالی‌ که به صورت عادی زمان بسیار بیشتری می‌برد.»

استاد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله توضیح می‌دهد: «کماکان همه علائمی که در بیماران مبتلا به کرونا رویت می‌شود همان‌هایی است که از قبل می‌شناختیم؛ در واقع شایع‌ترین علائم سرفه، تنگی تنفس و تب نه‌چندان بالاست، اما به مرور زمان علائم بیشتری مانند اختلال بویایی و دردهای عضلانی نمایان شد. دردهای عضلانی در برخی از بیماران حتی چندین روز قبل از علائم اصلی بروز پیدا می‌کند.»

محمدحسین مدرسی، پزشک ژنتیک، می‌گوید: «وقتی ژنوم ویروس را بررسی می‌کنیم درمی‌یابیم که نشانه‌های امکان جهش در آن به روشنی نمایان است. اما پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا این جهش‌ها به سمت وخیم‌تر شدن شرایط ویروس می‌رود یا ضعیف شدن آن. هنوز به خوبی و با قطعیت کامل نمی‌توان پاسخ این پرسش را داد، اما بنا بر یافته‌ها، در ویروس نشانه‌هایی از ضعیف شدن مشاهده می‌شود. یک علت روشن و منطقی آن هم این است که اگر قرار بود ویروس جهش‌یافته پس از ورود به بدن من قوی‌تر شود، باید باعث مرگم می‌شد و دیگر امکان انتقال آن وجود نداشت.»

مریم واعظ ‌جلالی، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نیز در مورد فرضیه ضعیف‌تر شدن ویروس کرونای جدید با گردش پی‌درپی در جامعه توضیح می‌دهد: «از منظر ویروس‌شناسی با توجه به رفتار ویروس و تمایل آن به حضور پایدار در جامعه انسانی، پیش‌بینی ما این است که ویروس به مرور ضعیف‌تر می‌شود، ولی هیچ‌کسی نمی‌تواند در حال حاضر این فرضیه را به صورت قطعی ثابت کند.»

به عقیده او، ادامه نسل ویروس با انتخاب طبیعی دنبال می‌شود: «تمام نسل‌های یک ویروس کامل نیستند و زمانی که نسل‌های جدیدی از یک ویروس تولید می‌شود برخی دارای مشکل‌اند، برخی توان ورود به سلول را ندارند، برخی وارد سلول می‌شوند ولی توان زندگی در داخل سلول را ندارند و برخی در سلول زندگی می‌کنند ولی به سرعت از بین می‌روند. بر این اساس انتخاب طبیعی ویروس کامل را انتخاب می‌کند؛ به این معنا که در طبیعت آن ‌گونه ویروسی باقی می‌ماند که ویروس کاملی باشد، نسل‌های ضعیف‌تر یا باید از سایرین کمک بگیرند یا محکوم به مرگ‌اند.»

اظهارنظرات متضاد و گاهی متناقض راجع به کرونا تمامی ندارد. مسعود مردانی متخصص بیماری‌های عفونی همین چند وقت پیش عنوان کرده بود که باید تا آخر عمرمان با کرونا زندگی کنیم و برخی مقاله‌ها حاکی از آن است که شاید بشر باید برای همیشه با هر گونه دست دادن و دیده‌بوسی و در آغوش گرفتن اطرافیانش خداحافظی کند. خیلی‌ها هشدار دادند که دیگر سرفه کرن مثل گذشته تنها نشانه یک سرماخوردگی ساده نیست و باید نسبت به آن حساس بود و عده‌ای دیگر اظهار کردند، به محض کشف واکسن که بیش از یک سال زمان نمی‌‌برد همه چیز به حالت عادی برخواهد گشت. همین چند روز پیش طی یک کنفرانس بین‌المللی درباره کرونا، از شیوع شدید این ویروس در سال 2024 گفتند؛ آن هم شیوعی که می‌تواند جمعیت قابل توجهی از نسل بشر را به کام مرگ بکشاند. همه اینها اما تحقیقاتی است که اگرچه پایه و اساس علمی دارد، اما به واسطه پویایی علم و همچنین تغییرات ژنومی در ویروس کرونا، نمی‌توان به راحتی بر آنها صحه گذاشت و تاییدشان کرد.

از همین رو در نهایت باز به همان توصیه‌های روزهای نخست برمی‌گردیم، توصیه‌هایی مبنی بر اینکه: در طول شبانه‌روز دست‌هایتان را به مدت 20 ثانیه با آب و صابون بشویید، از دست دادن و روبوسی با دیگران خودداری کنید، تا حد امکان در محل‌های شلوغ حاضر نشوید و در صورت لزوم از ماسک استفاده کنید، فاصله اجتماعی را رعایت کنید و حواس‌تان به علائم ویروس باشد.