کودکان در اولویت‌های خانواده‌ها گم شدند/ شهرها دوست‌دار کودکان نیستند

اعتمادآنلاین| پرنیان کرد شاکری با اشاره به اینکه مصوبه «شهر دوستدار کودک» در سال 88 تصویب شد که در جای خود شروع خوبی برای پرداختن به موضوع بود، اظهار کرد: این مصوبه شروع یک فعالیت بود که نقاط ضعف و قوت خود را داشت و دو هدف خاص را دنبال می‌کرد که اول، ارتقای شرایط زیست محیطی و عمومی برای کودکان شهر و دوم، ایجاد ارتباط، هماهنگی و همکاری به منظور استفاده از ظرفیت سازمانی، نهادی و تشکل‌های مردم نهاد در این عرصه بود؛ اما متأسفانه تلاش‌ها برای عملیاتی کردن این مصوبه (تهیه دستورالعمل، پیوست طرح شهری و غیره) در طول چند سال تقریباً متوقف و از اولویت خارج شد.

وی با ابراز تأسف از اینکه مشکلات اقتصادی کلان و سایر معضلات ملموس نظیر ترافیک و آلودگی هوا، در دهه‌های اخیر سبب شد تا توجه ما به این شهروندان خاموش که دادرسی ندارند کمرنگ و کمرنگ‌تر شود، ادامه داد: هر یک از تلاش‌‍‌های اخیر نیز برای بازبینی و تعریف فعالیت‌ها، با محدودیت‌های متعدد و مشکلات مالی و مدیریتی مواجه شد. برای پرداختن به شهر دوستدار کودک در مرحله اول نیازمند بازتعریف اولویت‌های مدیریتی هستیم که این تنها با ظرفیت‌سازی، اطلاع‌رسانی و تقویت نهادهای مدنی قابل دسترسی است.

این عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان درباره‌ ارزیابی عملکرد شهرداری و شورای شهر در مصوبه‌ شهر دوستدار کودک گفت: من فکر می‌کنم آنچه در پاسخگویی به این سوال مهم است، نوع نگرشی است که ما به موضوعات شهری و شهروندی اتخاذ می‌کنیم و اولویت توسعه شهری را به چه موضوعاتی معطوف می‌کنیم. در نگرش مبتنی بر توسعه کالبد فیزیکی (که فقط منحصر به بخش اجرایی شهر و شهرداری نیست و همه بخش‌های کلان و خرد در ایجاد این نگرش دخیل هستند) ، شهروندان و حقوق آن‌ها به ندرت در اولویت دستورکار شهرداری‌ها قرار می‌گیرند و احیای طرح‌های این چنینی علیرغم تلاش‌های متعدد (هرچند پراکنده و کم اثر) بسیار دشوار است.

کردشاکری ادامه داد: در سال 97 تلاش‌هایی برای بازبینی و احیای فعالیت‌های زیرمجموعه‌های مشخص شده در این مصوبه انجام شد؛ به عنوان مثال، ماده 75 برنامه پنج‌ساله توسعه شهر تهران مصوب بهمن 97 ، شهرداری را موظف می‌کند تا در راستای دستیابی به اهداف شهر دوستدار کودک اقداماتی نظیر تجهیز مبلمان شهری، ایجاد و تجهیز پاتوق‌های بازی، برگزاری رویدادهای مشارکتی کودکان در سطح شهر و غیره انجام دهد. اما با وجود این تلاش‌ها، به نظر می‌رسد که خلاء های موجود نظیر عدم وجود برنامه‌مدون میان مدت، عدم وجود وحدت رویه بین مدیران شهری، فرایندهای طولانی و غیرکاربردی برای اجرا و غیره همچنان سد راه اجرای این مصوبه باشد.

وی درباره‌ لزوم اجرای این مصوبه اظهار کرد: در خصوص لزوم اجرا، پرداختن به موضوع «شهر همه شمول» یا inclusive city بیش از نیم‌قرن است که در علوم شهری و اجتماعی بارها با عناوین متفاوت نظیر حق‌به شهر، شهر دوستدار کودک، مشارکت شهروندی، شهر مناسب برای همه سنین و ... مطرح شده است. مسلم است که پرداختن به موضوع حقوق کودکان در فضای شهری و آسایش و بالندگی آن‌ها امری ضروری است و این مصوبه برای اجرایی شدن به بازبینی جدی و ابزارهای کاربردی نیاز دارد.

این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری با بیان اینکه مداخلات تعریف شده تحت این مصوبه در سطح مناسب‌سازی محیط شهری، تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت زندگی شهری کودکان خواهد داشت، گفت: در سطح مدیریت شهری، مداخلات این مصوبه تمرین خوبی برای هم‌اندیشی برای افزایش مشارکت کودکان در شکل‌دهی به فضای شهری است. البته من فکر می‌کنم که ابعاد بسیاری از حقوق کودکان هنوز در این مصوبه منعکس نشده است و معضلاتی مثل کودکان کار، ایمنی و امنیت و مشارکت شهروندی، همچنان در اولویت‌های موضوعی این مصوبه نیست که باید اصلاح شود.

به گفته‌ی کرد شاکری، شهر دوستدار کودک به لحاظ تئوری بنیادین، بر کنوانسیون جهانی حقوق کودک استوار است و باید به تمامی وجوه زندگی شهری کودکان بپردازد که اگر نتواند تمامی وجوه را پوشش دهد ممکن است در سطح مداخلات کوتاه‌مدت و کم‌اثر متوقف گردد.

این برنامه‌ریز و پژوهشگر شهری درباره‌ی پیوستن ایران به کنوانسیون جهانی حقوق کودک اینگونه توضیح داد: شهر دوستدار کودک به لحاظ تئوری بنیادین، شهری است که مطابق با مواد کنوانسیون جهانی حقوق کودک برنامه‌ریزی شده و توسعه یابد. ایران نیز در سال 1371 به این کنوانسیون پیوسته است و بسیاری از فعالان حقوق کودک و نهادهایی مثل انجمن حمایت از حقوق کودکان سال‌هاست که برای تحقق این مهم تلاش می‌کنند.

وی افزود: پیمان‌نامه‌ی به تصویب رسیده در ایران، شامل سه بخش و 54 ماده است که بخش‌های بسیاری از آن به ابعاد مختلف زندگی شهری کودکان نظیر تحصیل، مسکن درخور، حق بازی، حق مشارکت اجتماعی، ایمنی و امنیت و ... اشاره دارد (مواد 1، 2، 3، 13، 15، 17، 27، 28، 29، 31 و غیره). در ایران این نگاه جامع به شهر دوستدار کودک وجود ندارد و این مصوبه نیز بیشتر بر پایه ماده 27 (استاندارد و سطح زندگی کودک) و با تأکید بر بعد کالبدی آن در شهر تدوین شده است.

کردشاکری ادامه داد: موضوعاتی مثل شهر دوستدار کودک، با توجه به وجود معضلات پررنگ‌تر مثل فقر، آلودگی‌های محیطی و غیره، در اولویت‌های آخر مدیران شهری قرار می‌گیرند. البته لازم به ذکر است که کودکان به عنوان گروه آسیب‌پذیر و به حاشیه رانده شده، آسیب بیشتری از این بحران‌ها می‌بینند. بنابراین پرداختن به شهر دوستدار کودک نباید به عنوان یک پروژه جداگانه بلکه به عنوان جزیی از برنامه‌ توسعه همه شمول شهر باشد.

وی افزود: برای پرداختن به شهر دوستدار کودک در مرحله اول نیازمند بازتعریف اولویت‌های مدیریتی هستیم که این تنها با ظرفیت‌سازی، اطلاع‌رسانی و تقویت نهادهای مدنی قابل دسترسی است.

این برنامه‌ریز و پژوهشگر شهری، تقویت اختیارات و حوزه‌ی فعالیت جامعه مدنی را یک راهکار کارآمد برای تصحیح اولویت‌های مدیریتی دانست و گفت: با تقویت آگاهی، مطالبه‌گری و مشارکت کامل شهروندان و تقویت نهادهای آن‌ها می‌توان راه را برای پرداختن به موضوعاتی مثل شهر دوستدار کودک هموارتر کرد. پرداختن به فعالیت‌های بنیادین‌تر مثل پژوهش (که یکی از بخش های فعال انجمن حمایت از حقوق کودکان است) و همچنین تفویض اختیارات برای اجرا توسط این نهادها می‌تواند قدم بزرگی برای تحقق حقوق کودکان و شهر دوستدار کودک در تهران و سایر شهرهای ایران باشد.

وی ادامه داد: در این میان، برای مداخلات خردمقیاس و ملموس در شهر دوستدار کودک، لازم نیست منتظر مداخله شهرداری‌ها و مدیران شهری باشیم. در شهرهای دنیا نمونه‌های بسیاری از ابتکارات کوچک ولی بسیار اثربخش مردمی برای تحقق شهر دوستدار کودک وجود دارد. بستن موقت دسترسی‌های محلی برای بازی کودکان در کوچه، اتوبوس پیاده (walking school bus)، فعالیت‌های جمعی و مشارکتی در نهاد توسعه محله به همراه مثالهای بسیار دیگر همگی نمونه‌هایی از فعالیت‌های کم‌هزینه، داوطلبانه و شهروندمحور است که در مقیاس واحد همسایگی و محله قابل اجراست.

کردشاکری اظهار کرد: با توجه به زمانبر شدن اجرای این مصوبه و طرح‌های مشابه و از اولویت خارج شدن آن در طول سال‌ها، تجربه ثابت می‌کند که برای دسترسی به شهر مناسب برای کودکانمان، باید از جامعه محلی شروع کنیم؛ یعنی مطالبه‌گری برای جلب پشتیبانی تخصصی، فنی و قانونی مدیران شهری.

به گفته‌ی این کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، بخشی از وضعیت حاضر شهرهای ایران (و البته جهان) نه تنها از بی‌توجهی مدیران و متخصصان، بلکه به طور کلی از بی‌توجهی همه مردم به عنوان بزرگسالان جامعه شهری نشأت می‌گیرد.

وی در پاسخ به این سوال که برای تربیت کودکان مسئولیت پذیر و بالطبع آن شهروندان مسئولیت پذیر چه کار باید کرد؟ اظهار داشت: کودکان ما در سیل عظیم اولویت های خانواده گم شده‌اند و صدای آن‌ها کمتر به گوش می‌رسد. برای تربیت کودکان مسئولیت‌پذیر باید از خودمان شروع کنیم. مثلا حق بازی را با ملاحظات سختگیرانه تحصیلی نادیده نگیریم. فرصت فعالیت بدنی کودکان را به دلیل صرفه‌جویی در وقت با استفاده افراطی از وسایل نقلیه موتوری از بین نبریم. کوچه‌ها را دوباره به پاتوق بازی کودکان تبدیل کنیم و از همه مهم‌تر، با مطالعه از حقوق خود و کودکانمان باخبر باشیم و با عضویت در نهادهای مربوطه و کار داوطلبانه، برای مطالبه آینده بهتر در کنار کودکانمان تلاش کنیم. در این فرایند است که کودک آگاه و مسئولیت‌پذیر پرورش می‌یابد.

کردشاکری با اشاره به پژوهشی در سال 97 با عنوان « شناخت تکاملی کودک از شهر» که تحلیل بیش از 2500 نقاشی و انشای بچه‌های ایران با موضوع «شهر من، محله من» است، گفت: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که شهرهایی که ساخته‌ایم تا چه حد با نیازها و حقوق کودکان‌مان مغایر هستند.

این برنامه ریز شهری ادامه داد: توسعه شهرهای ما به مرحله‌ای رسیده است که نه تنها بر کیفیت حیات شهری کودکان اثر مستقیم می‌گذارد؛ بلکه فرایند طبیعی درک و شناخت آن‌ها از محیط، مفاهیم و فضای شهری را نیز دگرگون کرده‌ است. این دگرگونی تأثیر بسزایی بر شیوه زندگی، سلامت، آگاهی و ارتباط کودکان با محیط (چه طبیعی و چه انسان‌ساخت) دارد.

وی با بیان اینکه باید تغییر را از خودمان شروع کنیم، افزود: برای پرداختن به حقوق کودکان تحت عنوان شهر دوستدار کودک یا هر عنوان دیگر، پیشنهاد ما این است که همه ما چه در نقش والدین، شهروند، معلم، شهرساز، مدیر شهری و ... بار دیگر سعی کنیم شهر را نه از نگاه خود، بلکه از نگاه کودکان ببینیم. منتظر تغییر نباشیم و تغییر را خودمان شروع کنیم.

این عضو انجمن حمایت از حقوق کودکان در خاتمه توصیه کرد: من توصیه می‌کنم خوانندگان با مطالعه کنوانسیون حقوق کودک و محورهای شهر دوستدار کودک شروع کنند. این‌ها همگی به زبان فارسی و در قالب متن یا حتی تصویر به زبان کودکانه برای مطالعه فرزندان موجود است. در مرحله بعد، در یک نهاد مدنی در حوزه کودکی یا موضوعات مرتبط عضو شویم و در کنار کودکان و برای آسایش آن‌ها کار داوطلبانه انجام دهیم. همچنین پس از شناخت حقوق خود و کودکانمان در شهر، آن‌ها را از طریق فعالیت مدنی، ارتباط با مدیران شهری و اعضای شورای شهر مطالبه کنیم. شهر دوستدار کودک ساختنی است.

منبع: ایسنا