حذف تصویر دو دختر از جلد کتاب درسی نتیجه یک نگاه «خاص» و «مافیایی» است / سانسور جنسیتی در بسیاری از کتاب‌ها اتفاق افتاده است

اعتمادآنلاین| حذف طرح و تصویر دو دختر از روی جلد کتاب ریاضی یکی از مقاطع تحصیلی با موجی از واکنش‌ها از سوی شهروندان و کارشناسان همراه بود. کارشناسانی که معتقدند این اقدام به نوعی؛ ترویج فرهنگ تبعیض جنسیتی در بین دانش‌آموزان است.

این روزها بعد از حاشیه‌هایی که به خاطر بازگشایی مدارس برای آموزش و پرورش ایجاد شده، وزیر این وزارتخانه با چالشی جدید مواجه شده است. چالش جدید آقای وزیر از جایی آغاز شد که تصاویری از جلد یکی از کتاب‌های درسی در فضای مجازی منتشر شد که در آن برخلاف سال‌های قبل تصویر دو دختر دانش‌آموز از آن حذف شده بود. این خبر در عرض 48 ساعت آنچنان موجی را از سوی شهروندانی که معتقد بودند این اقدام، به نوعی ترویج تبعیض جنسیتی است، به همراه داشت که به یکی از سوژه‌های داغ رسانه‌ها بدل شد. با این وجود بسیاری از کارشناسان بر این باورند که حذف تصویر دو دختر از روی جلد این کتاب درسی، به نوعی اقدامی هوشمندانه و از پیش طراحی شده از سوی برخی از جریان‌های خاص بوده است. محمد داوری، معلم مدارس تهران و همچنین روانشناس تربیتی یکی از طرفداران همین نظریه است که به بررسی ابعاد مختلف این ماجرا پرداخته است.

*حذف تصویر دو دختر از روی جلد کتاب ریاضی یکی از مقاطع تحصیلی این روزها با واکنش‌های بسیاری از سوی افکار عمومی همراه بوده است. برخی از منتقدان این اقدام را اقدامی هوشمندانه و برخی دیگر - که اکثرا جزء مدیران آموزش و پرورش هستند - آن را خطایی سهوی عنوان می کنند. به عنوان یک معلم و همچنین یک روانشناس تربیتی، برداشتتان از این اقدام چیست و اینکه فکر می‌کنید این رخداد سهوی بوده یا عمدی؟

راستش را بخواهید برخلاف دیدگاه افکار عمومی؛ اصل این اتفاق از منظر کسانیکه دستی در سیستم آموزشی ما دارند چیز عجیب و غیرمنتظره‌ای نیست. احتمالا می دانید که تالیف و چاپ و نشر کتب درسی در اختیار سازمانی به نام سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است که رییس آن توسط وزیر آموزش و پرورش تعیین می شود و جایگاهی در حد معاون وزیر را دارد. سازمانی که سالهاست به صورت جزیره‌ای و کاملا منفک از بدنه آموزش و پرورش عمل می‌کند و مستقل می باشد و به کسی هم جوابگو نیست! یکی از مصادیق جزیره‌ای بودنش هم این است که رییس اسبق آن یعنی آقای شیخ محمدیان بیش از 12 سال (84 تا 96) به شکلی عجیب بر مسند ریاست این سازمان تکیه زده بودبعد هم ذو علم آمد الان هم یکی از همفکران محمدیان حکم می‌راند. در همین راستا در تدوین و طراحی کتاب‌های درسی نیز نگاهی ایدئولوژیک و سیاسی و سنتی خاص بر این سازمان سایه انداخته و آن را هدایت می‌کند. شما یک لحظه تصور کنید که کتاب‌های تالیف شده توسط این سازمان، در بیش از 100 هزار مدرسه این مملکت تدریس می شود و 15 میلیون دانش‌آموز ایرانی حداقل 10 کتاب از این کتاب‌ها را سالانه آموزش می‌بینند. حالا شما حساب کنید که این جریان فکری و ایدئولوژیک و سیاسی چقدر هوشمندانه می تواند بر بخش عظیمی از جمعیت کشور که هنوز افکار و دیدگاه‌هایشان در حال شکل‌گیری است، نفوذ داشته باشد؟!

*پس فکر می کنید این سازمان یک سازمان مافیایی است که از سوی جریان سیاسی خاصی هدایت می‌شود تا نگاه فرزندان آینده‌ساز این مملکت را به سمت مسیر مورد نظر آنها هدایت کند؟

دقیقا. این سازمان حقیقتا یک سازمان مافیایی است. هم در تالیف کتب درسی و هم در نشر آنها. سازمانی که پیوند مافیای غیرقابل انکاری با مافیای کنکور و آموزشگاه‌های خصوصی و دست‌های پشت پرده آن، دارند که امیدواریم حداقل به بهانه ای که امروز دست داده، به این مسایل هم رسیدگی شود. در واقع حذف تصاویر دختران از روی جلد یکی از کتاب‌های درسی نوک قله کوه یخی بزرگی است که نشان از نگرش نگاهی خاص حاکم بر این سازمان می باشد.

*پس شما هم جزء آن دسته‌ای هستید که معتقدند که این اقدام عمدی بوده است. درست است؟

اگر نخواهیم بگوییم عمدی است می توانیم بگوییم "تصادفی" نبوده است! در واقع این اقدام یکی از مصادیق غلبه نگاه جنسیتی بر نگاه‌های جامعه شناسی است. من از اینکه برخی از شهروندان از حذف این تصویر و یا تغییرات جنسیتی مشابه در کتب درسی تعجب می کنند، تعجب می کنم چون اگر غیر از این بود جای تعجب داشت!

*و به عنوان یک روانشاس تربیتی تصور می‌کنید اینگونه اقدام‌ها در تغییر نگاه دانش‌آموزان تا چه حد موثر است؟

خیلی موثر است. اصولا ثابت شده که بچه‌ها نسبت به تصاویر بسیار حساس هستند. حتما شما هم هنوز تصاویری از کتاب‌های درسیتان را در گوشه ذهنتان دارید. تصاویر درس پتروس فداکار که انگشت خود را در سوراخ سدی فرو کرد و از شکستن آن جلوگیری کرد یا تصویر دهقان فداکار که پسری را نشان می داد که پیراهن خود را آتش زد تا قطاری را از متوقف کند و جان ده‌ها نفر را نجات دهد… چرا؟ چون دانش‌آموزان با تصاویر ارتباط خوبی را برقرار می کنند. این ارتباط تا حدی است که گاهی حواس دانش‌آموز را سر کلاس درس، نسبت به صحبت‌های معلمش پرت می کند و به دنیای خیال می برد. از لحاظ روانشناسی نیز تصاویر از لحاظ مفهومی و بصری پلی بین تخیلات و ذهنیات و مفاد درسی محسوب می‌شوند. حتی بسیاری از روانشناسان بر این باورند که تصاویر از متن کتاب هم مهمتر هستند.

*این تغییر و حذف تصاویر دختران فقط در یک کتاب اتفاق افتاده یا در کتاب‌های مقاطع دیگر هم بوده است؟

تا جایی که من می دانم و از همکارانم در مدارس نیز شنیده‌ام، امسال این سانسور جنسیتی، در بسیاری از کتاب‌ها اتفاق افتاده است. مثلا در مقاطعی که خودم تدریس دارم، در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم یا در کتاب تصویر و سواد رسانه‌ای نیز شاهد همین نگاه مردسالارانه در جلد کتاب‌ها هستیم. در حقیقت این نگاه؛ معلول نگاه مردسالارانه در جای جای کشور ماست. از مجلس و صنعت گرفته تا تمامی بخش‌های دیگر جامعه.

*خب این چه عواقبی برای آینده دانش‌آموزان دارد؟

ساده است… همین کارهای ساده باعث می شود تا کم‌کم پسران خود را نژاد برتر بدانند و دختران را تحقیر کنند و به دختران نیز اینگونه القا شود که جنس دوم هستند و عزت نفس آنها روزبه‌روز کمتر و کمتر شود و شاهد افزایش خشونت برادران نسبت به خواهران و مردان نسبت به همسرانشان باشیم.

*و وظیفه آموزش و پرورش به عنوان متولی این موضوع - که البته به نظر می‌رسد در این زمینه قصور داشته - چیست؟

انتظار داریم که آموزش و پرورش به عنوان متولی این موضوع؛ برای حذف تصاویر جنسیتی و فرهنگسازی یک نگاه انسانی در حوزه اشکال کتاب‌های درسی و محتوی آنها تلاش بسیار موثرتری را داشته باشد. چرا که برتری به ویژگی‌های فردی مرتبط است نه به جنسیت. اصول روانشناسی بر اساس رعایت تفاوت‌های فردی بنا شده اند. دختر و پسر نیز از لحاظ شخصیتی و به صورت ذاتی با هم متفاوت هستند نه به خاطر جنسیت آنها.

*بعد از انتشار خبر یاد شده، واکنش دانش‌آموزان در مدارس چگونه بوده است؟

هم دانش‌آموزان و هم والدین و هم فرهنگیان، همه و همه نسبت به این مساله معترض بودند و همگی خواستار حذف این نگاه جنسیتی در سیستم آموزشی ما بوده‌اند. و از آن مهمتر اینکه در طول این مدت حتی به یک مورد هم برنخوردم که در مقام دفاع از این اقدام برآمده باشد. به نظرم این خیلی خوشحال‌کننده است که جامعه و افکار عمومی ما تا این حد زنده است و به اینجور مسایل واکنش نشان می دهد و اینکه با وجود تمامی فشارهای موجود باز هم مردم خودشان بهتر از هر کسی می دانند که چگونه نسبت به مسایلی اینچنینی واکنش نشان دهند؛ آنهم به مدد فضای مجازی.

*فکر نمی کنید این مشکلات ناشی از سنتی و هیاتی بودن سیستم آموزشی ما باشد؟

دقیقا. آموزش و پرورش ما هم سنتی است و هم سیاسی و هم متمرکز و هم ایدئولوژیک. اینها 4 عاملی هستند که ناکارآمدی خروجی آموزش و پرورش ما را موجب شده اند و به هیچ عنوان قابل دفاع نیستند. مواردی که باید برای رفع آنها راهکارهایی جدی اتخاذ شود وگرنه نباید منتظر کارآمدی این سیستم عریض و طویل آموزشی باشیم.

منبع: موج