کاهش غبار داخلی و مهاجرت خوزستانی‌ها

اعتمادآنلاین| نیره خادمی- بارش‌ها در کنار اقدامات ستاد ملی مقابله با گردوغبار در دو سال گذشته نتایج مثبتی برای خوزستانی‌ها به همراه داشته است.

آمار روزهای پاک، سالم و قابل قبول اهواز در سال 98 نسبت به سال 95 حدود 52 درصد رشد داشته و در مقابل روزهای ناسالم در سال 98 حدود 13ونیم درصد نسبت به سال 95 کاهش یافته است.

همین تغییر سبب شده است که روند مهاجرت خوزستانی‌ها که در سال 96 و 97 به دلیل افزایش گرد و غبار شدت گرفته بود کند شود و به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان تقاضای مهاجرت از منظر گرد و غبار کاهش قابل‌توجهی داشته است.

هر چند با وجود بارش‌ها و تمام اقدامات انجام شده، تا حل مشکل کانون‌های غباری کشور راه درازی در پیش است. مقایسه عملکرد دستگاه‌های اجرایی برای مقابله با گردوغبار، نشان می‌دهد که پیشرفت فیزیکی این اقدامات به‌طور میانگین در سال 97 حدود 76 درصد و در سال 98 حدود 46 درصد بوده است.

کانال‌کشی، نهال‌کاری، آبیاری، مالچ‌پاشی، قرق و حفاظت‌، مدیریت هرزآب، آبیاری، طراحی سامانه پیش‌بینی و هشدار سریع گردوغبار، تقویت سیستم‌های فرود هواپیما، خرید خودروهای آب‌پاش و تجهیزات بیمارستانی و محیط‌زیستی، مدیریت روان‌آب، انتقال و پخش سیلاب‌های رودخانه کارون از جمله پروژه‌های تعریف شده در این ستاد است که مسوولیت انجام آنها برعهده دستگاه‌هایی چون شهرداری اهواز، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، سازمان آب و برق، جهادکشاورزی، اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، اداره کل هواشناسی، اداره کل فرودگاه‌ها، دانشگاه علوم پزشکی و اداره حفاظت محیط زیست در این استان بوده است.

آخرین مطالعات زمین‌شناسی تاکنون هفت کانون گردوغبار به مساحت تقریبی 350 هزار هکتار را در خوزستان شناسایی کرده است؛ جنوب هورالعظیم 50 هزار هکتار، شمال خرمشهر 28 هزار و 184 هکتار، شرق اهواز 15 هزار و 620 هکتار، جنوب و جنوب شرقی و در 30 کیلومتری اهواز 112 هزار 385 هکتار، محدوده بندر امام تا امیدیه 86 هزار 147 هکتار و شرق هندیجان 18 هزار و 836 هکتار. در این میان کانون جنوب و جنوب شرقی اهواز به لحاظ وسعت، نزدیکی و میزان تاثیرگذاری بر شهرهای اطراف اهواز اهمیت بیشتری دارد و بنابراین از همان ابتدا اولویت نخست برای اقدامات مقابله‌ای بوده است.

محمدجواد اشرفی، مدیرکل محیط زیست استان خوزستان معتقد است با وجود تمام اقداماتی که تا به حال از سوی دستگاه‌های مختلفی چون اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، جهادکشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی و سازمان محیط زیست درباره کانون‌ها انجام شده اما با توجه به شرایط مالی کشور تا کار کردن روی همه کانون‌ها فاصله زیادی داریم. «به دنبال بارندگی‌ها در دو سال گذشته و به تبع آن ایجاد پوشش گیاهی و مرتعی شرایط مناسبی در این کانون‌ها ایجاد شده است، بنابراین توجه به هزینه‌کرد برای مهار کانون‌های گردوغبار به ویژه از جنبه‌های آبرسانی، درخت‌کاری و حتی مدیریت قرق و چرا کمتر شده است.» او می‌گوید از سال 97-96 تا پایان سال مالی 98 حدود هفتصد میلیارد تومان برای مقابله با گردوغبار در خوزستان هزینه شده است: «در عرصه‌های کانون جنوب و جنوب شرقی اهواز تقریبا 25 هزار هکتار نهال‌کاری با درخت کهور انجام شده و حدود 112 هزار هکتار نیز تحت مدیریت چرا و قرق قرار گرفته است.

به‌طور میانگین شصت کیلومتر کانال بزرگ آبیاری با ظرفیت 20 متر مکعب بر ثانیه برای آبرسانی از رودخانه کارون به عرصه‌های نهال‌کاری شده یا غرق‌آب کردن کانون‌های گردوغبار احداث شد. برای مقابله اثرات منفی گردوغبار حدود 20 میلیارد تومان از محل اعتبارات مقابله با گردوغبار برای خرید دستگاه‌های تجهیز فرودگاه‌ها و تشخیص گردوغبار به هواپیمایی و هواشناسی پرداخت شد.»

تصمیمات اشتباه نهال‌ها را خشکاند

سال گذشته حدود هفت هزار هکتار از نهال‌کاری‌ها در کانون فوق بحرانی ریزگرد که سازمان جنگل‌ها مسوولیت کاشت آن را بر عهده داشت، از بین رفت. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان البته مساحت تقریبی آن را حدود 4 هزار هکتار اعلام کرده و می‌گوید: «سال 96 که تصمیم به نهال‌کاری گرفته شد، در مقطع و شرایطی بحرانی قرار داشتیم و فشارهای مردمی و اجتماعی هم بسیار زیاد بود.

دولت مصمم بود برای کاهش گرد و غبار اقداماتی انجام دهد، شاخص این اقدامات نهال‌کاری بود. بنابراین بدون انجام مطالعات دقیق و بر اساس شواهد میدانی، تصمیماتی برای نهال‌کاری گرفته شد و عرصه‌ها کشت شدند. بخشی از نهال‌ها به دلیل خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک خشک شدند و بخش دیگری هم در سیل بزرگ فروردین 98 از بین رفتند.»

شادگان تحت کنترل است

خشکیدگی زمین‌های تالابی از دیگر دلایل برخاستن غبار است اما اشرفی هم تایید می‌کند که حقابه واقعی تالاب‌ها داده نمی‌شود، هرچند تغییر شرایط آب‌وهوایی برای جبران به کمک آمده است. او می‌گوید: «از آنجا که خشک‌شدن تالاب‌ها باعث افزایش گردوغبار می‌شد برای مدیریت و پایش آنها ساختمان‌سازی کردیم. حقابه تالاب‌های شادگان و هورالعظیم هم به صورت نسبی پرداخت شد، بخشی از آن به دخالت‌های انسانی مرتبط بود و بخش دیگر به اتفاقات طبیعی.

اگر چه تامین حقابه از اولویت‌های مصرف آب کشور است اما همچنان به دلایل مختلف حقابه واقعی تالاب‌ها داده نمی‌شود بنابراین با توجه به چالش‌ها و بحران‌های مختلف و فعالیت‌های گسترده کشاورزی و صنعتی در استان، میزان آب به اندازه‌ای نیست که نیاز واقعی تالاب‌ها را تامین کند. در این سال‌ها همه مدیران ضرورت تامین حقابه تالاب‌ها را احساس کرده‌اند.

از طرفی بارندگی و پرآب‌بودن مخازن دریاچه‌ها شرایط نسبی خوبی را برقرار کرده است، بنابراین دیگر شاهد خشکی قابل توجهی که پیش‌تر به عنوان کانون‌های گردوغبار در حوضه تالاب‌ها وجود داشت، نیستیم. به عنوان مثال حدود 15 هزار هکتار عرصه بحرانی در تالاب شادگان با توجه به بارش‌ها، دیگر به هیچ‌وجه استعداد خیزش غبار و خاک را ندارد و تحت کنترل است.»

25 پایگاه سنجش و پایش آلودگی هوا نیز تاکنون در 21 شهر خوزستان نصب شده تا اطلاعات آن به صورت بر خط، در سامانه‌های رسمی پایش کیفیت هوا بارگذاری شود.

سیروس کریمی، رییس اداره پایش حفاظت محیط زیست استان خوزستان هم بر اساس اطلاعات این پایگاه‌ها می‌گوید که میزان گرد‌وغبار به دلیل تغییر شرایط آب‌وهوایی از انتهای سال 97 و کنترل کانون‌های داخلی نسبت به گذشته کاهش یافته است. «روزهای پاک و قابل قبول در سه سال اخیر نسبت به قبل از آن بیشتر شده است. روزهای قابل قبول در سال 95، 66 روز، سال 96، 69 روز، سال 97، 112 روز و سال 98، 168 روز بوده است.» او درباره میزان تعهدات اداره کل منابع طبیعی و رقم تحقق آن می‌گوید: « در سال 97 باید 19 هزار و 500 هکتار انجام می‌شد اما از این میزان 11 هزار و 470 هکتار انجام شد، یعنی حدود 60 درصد کار. در سال 98 هم رقم مصوب، 3 هزار و 200 هکتار بود که 3 هزار هکتار آن انجام شد.»

از میان تعهداتی که سازمان‌های مختلف داشته‌اند اما هنوز برخی بر زمین مانده، مثل خرید سیستم تهویه هوا برای بیمارستان‌ها که مسوول تامین آن سازمان مدیریت برنامه‌ریزی بود و به گفته کریمی هنوز کار خاصی برای تامین آن انجام نشده است.» تجهیزات شست‌وشوی معابر هم از دیگر مواردی است که اعتبارات آن از سوی سازمان اختصاص داده شده اما هنوز گزارشی درباره اقدام برای آن به دست ما نرسیده است.» بر اساس جدول عملکرد دستگاه‌های اجرایی در راستای مقابله با گردوغبار 98 با وجود اختصاص صددرصدی بودجه انتقال و پخش سیلاب‌های کارون و تامین آب نهال‌کاری‌ها به سازمان آب و برق خوزستان پیشرفت فیزیکی 10 درصد بوده است.

حل مشکل برق و تغییر روند مهاجرت

در تمام این سال‌ها که گرد و غبار بر زندگی مردم خوزستان سایه انداخته بود، کمترین غبار با قطعی شبکه برق همراه بود. حالا اما به گفته اشرفی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان وضعیت متفاوت از آن زمان است چون مبلغ کلانی از سوی دولت برای تقویت و پایدارسازی شبکه‌های برق به وزارت نیرو پرداخت و در نتیجه اقدامات اثر بخشی انجام شده است: «حالا دیگر با هر گردوغباری مردم دچار قطعی برق نمی‌شوند.»

هر چند به دلیل اثربخشی اقدامات و تغییرات آب‌وهوایی وضعیت خوزستان به واسطه کانون‌های داخلی بهتر شده اما مشکل کانون‌های خارجی به قوت خود باقی است.

به گفته او تا 70 درصد گردو‌غبار خوزستان متاثر از کانون‌های خارجی است و هنوز هیچ برنامه عملیاتی برای حل آن اجرا نشده است.

«بررسی‌های سال 95 و 96 نشان داد که تنها 30 درصد گرد‌وغبار تحت تاثیر کانون‌های داخلی است. البته مسوولیت کانون‌های خارجی با وزارت امور خارجه است و باید با تفاهم، تعامل ملی و منطقه‌ای آن را حل کنند.»

پدیده مهاجرت جنوبی‌ها همواره به دلیل شرایط آب و هوایی به تاریخ این سرزمین گره خورده و با هر بحران شدت یافته است؛ جنگ و مشکلات مترتب بر آن، خشکسالی و کم‌آبی. به دنبال شدت گرفتن میزان گردوغبار در ده سال گذشته نیز روند مهاجرت خوزستانی‌ها به شهرهای شمالی، تهران، کرج، اصفهان و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس افزایش یافت تا جایی که سال 97 پروانه سلحشوری، نماینده جنوبی مردم تهران در دوره دهم مجلس از مهاجرت 400 هزار خوزستانی خبر داد.

حالا اما مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان می‌گوید شرایط تغییر کرده است. «سال 96 و 97 گردوغبارهای ممتد و طولانی در خوزستان به صورت مقطعی میل به مهاجرت به شهرها و کشورهای دیگر را افزایش داد. طبیعی هم بود. این اتفاق برای هر استان دیگری هم پیش می‌آمد، مردمش چنین تصمیمی می‌گرفتند اما با توجه به بارندگی‌های بسیار خوبی که در سال 97 و 98 داشتیم، خیزش گردوغبار کاهش چشمگیری داشت و در حال حاضر تقاضای مهاجرت از منظر گردوغبار به طرز قابل توجهی کاهش یافته است چون در سال 97 و 98 گرد و غبار نسبت یک دهه قبل از آن شرایط متفاوتی داشت.»

منبع: روزنامه اعتماد