تبعات تنش مدیریتی در نظام سلامت؛ وقتی مدیران درگیرند، از مردم انتظار همراهی دارید؟

اعتمادآنلاین| شاید کسی انتظارش را نداشت در روزهایی که آمار مرگ‌ومیر کرونا بعد از هفته‌‌ها بالاخره مسئولان کشوری را مجاب به تعطیلی نصفه‌نیمه‌ کشور کرده است تا بلکه هر روز با تعداد کشته‌های کمتری مواجه شویم و کادر درمان هم اندکی فرصت استراحت پیدا کند، نظام سلامت کشور در بالاترین رده مدیریتی خود دچار چنین تنش‌هایی شود. آن‌قدر که وزیرش معاون را مورد شماتت قرار دهد و معاون هم در پاسخ میدان را خالی کند.

سعید نمکی هفته گذشته در جلسه ستاد دانشگاهی کووید-19 در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گلایه‌هایی راجع به روند تحقیقات در زمینه ویروس کرونا مطرح کرد. گلایه‌هایی که در نهایت منجر به استعفای معاون تحقیقات وزارت بهداشت یعنی رضا ملک‌زاده شد.

وزیر بهداشت در اصفهان به نقش تحقیقات در حوزه سلامت اشاره کرد و تخمین‌هایی را که در زمینه کرونا زده شده بود نادرست خواند. تخمین‌ها و پژوهش‌هایی که از نظر وزیر باید می‌بود تا بتواند در روند پیش‌بینی‌های آینده یاری‌رسان باشد، اما نبود.

او با اظهارات صریحش معاون خود را در تیررس نقدهایش قرار داد و گفت: «نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور چه کرده است؟ در مورد کرونا یک مدل به من بدهید که پیش‌بینی‌ها درست بوده باشد. تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت نداریم و تا زمانی که تحقیقات کشور مقاله‌محور باشد راهگشای مشکلات نخواهد بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی‌تواند برای آینده کشور از این تحقیقات بهره ببرد.»

سعید نمکی همچنین به نامه‌ای اشاره کرد که مربوط به 18 اسفند 98 است. نمکی در این نامه خطاب به ملک‌زاده نوشته بود: «با توجه به شیوع کووید-19 در کشور، بررسی‌های جنبه‌های مختلف بیماری، می‌طلبد تا تیم‌های تحقیقاتی متعدد کلیه دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی به این امر مهم بپردازند و مواردی از قبیل میزان شیوع، توزیع سنی ابتلا، اثربخشی رژیم‌های دارویی، میزان مرگ‌ومیر و رابطه آن با سن، جنس و نژاد، تاثیرگذاری نحوه مراقبت‌ها، ماهیت و رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی، بررسی روند اپیدمیولوژیک و قدرت سرایت آن، ردیابی منابع اولیه آلودگی، نقاط و تاریخ شروع بیماری در کشور، تاثیر رفتار اجتماعی بر گسترش بیماری، تاثیر بیماری بر بهداشت روان جامعه یا شیوه‌های موثر پیشگیری، عوارض اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بیماری، مقایسه موارد کشورمان با دیگر کشورها و ده‌ها جنبه دیگر می‌تواند موضوعات مهم تحقیقاتی و حاصل آن علاوه بر جمع‌آوری مستندات این دوران پراهمیت راهگشای همکاران‌مان در اصلاح رویه‌های اجرایی مبارزه و کنترل بیماری باشد.»

استعفاها آغاز شد

در مقابل اما ملک‌زاده ترجیح داد در مواجهه با این انتقادات استعفا کند. هرچند متن ‌نامه استعفای او هم سرشار از نکاتی است که از تنش‌هایی قدیمی خبر می‌دهند.

«مدیریت بسیار غلط، پرنقص در پاندمی کرونا که به دلیل عدم مشورت و توجه شما به توصیه‌ها و هشدارهای متخصصان و محققان نظام سلامت، موجب تلفات انسانی بسیار در ایران شده است و در عین حال مدعی درس «مدیریت بحران کرونا» دادن به سایر کشورها هستید. اظهارات غیرعلمی و ناشی از شتابزدگی جنابعالی در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا که هنوز در حال طی مراحل اولیه بوده و شما مدعی معرکه گرفتن برای تولید آن شده‌اید. ادعاهای بی اساس جنابعالی و سازمان غذا و دارو در خصوص موثر بودن داروهای گیاهی که به اعتقاد اینجانب بدون هیچ مبنای علمی و پژوهشی و مطالعات بالینی کافی صورت گرفته و همچنین دفاع و اقدام جنابعالی از ادغام طب سنتی در نظام شبکه بهداشت و درمان کشور که می‌تواند شبکه بهداشت و درمان ایران را ناپایدار و در درازمدت تضعیف کرده و مردم را از حقوق خود در بهره‌مندی از درمان‌های پیشرفته پزشکی مدرن محروم سازد.» اینها تنها بخشی از پاسخی است که ملک‌زاده در متن استعفای خود یا بهتر است بگوییم در پاسخ به حملات نمکی نوشت.

او همچنین از آنچه بی‌توجهی به پژوهش و تحقیقات خواند انتقاد کرد و گفت که فعالیت‌های علمی و پژوهشی محققان علوم پزشکی در طول هفت سال گذشته نادیده گرفته شده است؛ فعالیت‌هایی که [ایران با آن] در سخت‌ترین شرایط تحریم و امکانات بودجه‌ای، به بالاترین سطح تولیدات کمی و رشد کیفی و استناد به مقالات نسبت به گذشته رسیده و رتبه نخست منطقه و کشورهای اسلامی را داراست.

نوبخت هم بارش را بست

مدت کوتاهی از استعفای ملک‌زاده نگذشته بود که نامه خداحافظی علی نوبخت حقیقی (برادر محمدباقر نوبخت، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه) به سعید نمکی، وزیر بهداشت، منتشر شد‌. نمکی چهار روز قبل علی نوبخت را که در مجلس دهم رئیس کمیسیون بهداشت بود به سمت «نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا» منصوب کرده بود.

نمکی قبل از رسیدن به کرسی وزارت بهداشت، معاون باقر نوبخت در سازمان برنامه و بودجه بود و گفته می‌شود نوبخت حامی اصلی او بوده است‌.

همه واکنش‌ها به زلزله در وزارت بهداشت

واکنش‌ها به این استعفای پرسروصدا اما هنوز ادامه دارد. کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو که خودش هم در متن نامه ملک‌زاده مورد نقد مستقیم قرار گرفته بود، پس از این ماجرا در توییتی نوشت: «‏نوآوری، علم و فناوری، طب سنتی و مکمل، سلامت، مقابله مبتنی بر شواهد با کرونا، جملگی میان دولبه مقراض افراط و تفریط، نفی و انکار، خصلت‌ها و منیت‌ها گرفتار است، ‏اما بر سبیل اعتدال می‌مانیم و به یکسو کشانده نخواهیم شد،‏ در طریقت ما کافریست رنجیدن.»

عباس عبدی، روزنامه‌نگار، هم به وزیر بهداشت تاخت و در یادداشتی از وزیر خواست که استعفا کند: «با توجه به اظهارات ناصواب اخیر وزیر بهداشت و سپس نامه صریح معاونت تحقیقات و فناوری این وزارتخانه و استعفای وی و یکی دیگر از مقامات این وزارتخانه و اتهامات مدیریتی سنگینی که در این نامه به وزیر وارد شده است و نیز نامه‌هایی که انجمن‌های علمی پزشکی در نقد اظهارات و سیاست‌های آقای وزیر نوشته‌اند؛ قطعاً تداوم این مدیریت در شرایط کرونایی به سود کشور و مردم نیست و باید مدیریت این وزارتخانه متحول گردد به نحوی که مورد حمایت افکار عمومی و جامعه پزشکی شود. چه بهتر که خودشان استعفا دهند.»

اما سید موید علویان استاد بازنشسته دانشگاه و دانشمند برتر منتخب فرهنگستان علوم پزشکی ایران، در نامه‌ای خطاب به وزیر بهداشت، از این اتفاق تحت عنوان «تغییرات مثبت ایجادشده» یاد کرد و با اشاره به این نکته که حوزه پژوهش تا به حال نتوانسته راهنمای دقیقی باشد از سعید نمکی خواست فرصت را غنیمت بشمرد و ضمن توجه به یکدست کردن تیم وزارتخانه در پیگیری برنامه‌ها، به جای پاسخ دادن به ادعاهای واهی مطروحه، نسبت به تشکیل «کمیته عالی» بررسی عملکرد معاونت محترم تحقیقات و فناوری، جهت‌گیری تحقیقات علوم پزشکی و توزیع بودجه‌های پژوهشی در مراکز کشور و بی‌توجهی به الگوهای اخلاق در پژوهش اقدام کند.

مصطفی معین، رئیس شورای عالی نظام‌پزشکی ، هم در یادداشتی نوشت: «جناب دکتر نمکی در سفر خود به اصفهان، زبان به انتقاد تند از تحقیقات اپیدمیولوژیک و دستاوردهای پژوهشگران ایرانی باز کرده‌اند! این انتقاد با سخنان قبلی ایشان مبنی بر پیشتازی ایران و الگوی جهانی بودن آن در مدیریت بحران کرونا و عرضه واکسن ایرانی در آینده نزدیک از یک طرف و دادن مجوز تولید و عرضه داروهای علفی برای درمان کرونا بدون شواهد علمی و پژوهشی از سوی دیگر و یا اعجاز الهی در کنترل موفق کرونا در ایران چندان منطقی به ‌نظر نمی‌رسد!»

از سویی عده‌ای دیگر از حسن روحانی رئیس‌جمهور خواستند نمکی را برکنار کند. در همین راستا عبدالله رمضان‌زاده فعال سیاسی اصلاح‌طلب دکتر ظفرقندی را برای وزارت بهداشت پیشنهاد کرده است.

عبور از برزخ کرونا سخت‌تر شد؟

حالا ماجرا به مجلس هم کشیده شده است. رئیس کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی از پیگیری شکایت علیه معاون مستعفی وزارت بهداشت در این کمیسیون خبر داد. نصرالله پژمانفر در صفحه شخصی توییتر خود با اشاره به شکایاتی که از رضا ملک‌زاده به کمیسیون اصل 90 مجلس رسیده نوشت: «به کمیسیون اصل 90 تعدادی شکایت از شخص آقای ⁧‫ملک‌زاده‬⁩ معاون پژوهشی مستعفی وزارت بهداشت در ماه‌های گذشته واصل شده است. ‌طبق قوانین کمیسیون ⁧‫اصل 90 با استعفای افراد، پیگیری شکایات متوقف نمی‌شود و فرد باید پاسخگوی عملکرد خود باشد.»

اما سوال اساسی اینجاست که کشور و به ویژه نظام سلامت و بهداشت در شرایط فعلی به چه چیزی نیاز دارد؟ بدون شک کشور تنها با مدیریت قوی در رأس، همکاری معاونت به عنوان بازوان اجرایی و از سوی دیگر همکاری نهادهای مرتبط و موازی با دستگاه سلامت، از شهرداری‌ها گرفته تا مراکز مرتبط با ارائه خدمات درمان، نیروی انتظامی، سیستم حمل‌ونقل عمومی و امثالهم، در کنار همراهی و همکاری مردم و رعایت پروتکل‌ها، تا روز موعود و کشف و توزیع و استفاده همگانی از واکسن کرونا، توان گذر از این برزخ دشوار را خواهد داشت.

حالا سعید نمکی در حکمی فرید نجفی را به عنوان معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت منصوب کرده است. اما در جامعه ایران که وزیر بهداشت آن هر چند هفته یک بار از تمامی ارگان‌ها ناراضی است و گلایه می‌کند و هشدار روزی را می‌دهد که «دهانش باز شود و همه آنچه را که این مدت گذشته فاش کند»، در کشوری که همین وزیر یکی از مهم‌ترین معاونانش را نه در یک جلسه خصوصی درون گروهی که در یک نشست رسمی و جمعی به باد انتقاد می‌گیرد و در مقابل، آن معاون به جای ارائه توضیح بارش را جمع کرده و می‌رود، در فضایی که بعد از هفته‌ها بالاخره سطحی از قرنطینه و اجرای محدودیت‌ها به اجرا درآمده و همین محدودیت‌ها هم با هزاران نقد از سوی کارشناسان روبه‌روست، گذر از برزخ کرونا سخت‌تر از سخت می‌شود. بحرانی جهانی که اینجا و در این جغرافیا دشوارتر از آن چیزی است که باید باشد. در شرایطی که خود مدیران با یکدیگر رویه واحد و مشترک و همراهی ندارند، چطور می‌توان از مردمی که درگیر هزار و یک مشکل اقتصادی و بحران اجتماعی هستند توقع همراهی داشت؟