20250000 ریال، خسارت هر واحد دامی بر جنگل‌های کشور

اعتمادآنلاین| حضور دام در عرصه های طبیعی یکی از موضوعاتی است که همواره مورد مناقشه بوده و مخالفان و مدافعان سرسخت خود را دارد.

مدافعان بر این گزاره تاکید می کنند که تا پیش از ملی شدن اراضی مدیریت این عرصه ها نزد جامعه بومی و عشایری بوده و آنها به بهترین شکل از عرصه ها حفاظت کرده اند، از این رو مشکل را باید در دولتی شدن و کوتاه شدن دست جامعه محلی در مدیریت این عرصه ها در عوض حضور دام دید.

در مقابل مخالفان معتقدند حضور دام در جنگل ها یکی از اصلی ترین عوامل تخریب است و باید هر چه سریع تر اقدامات اجرایی برای کاهش تعداد یا حذف حضور دام در این عرصه ها اجرایی شود. در گفت وگو با محمدعلی فخاری، معاون دفتر جنگلداری و امور بهره برداری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور از او درباره حضور دام، چالش ها و راهکارهایش پرسیدیم.

به عنوان یک کارشناس و مدیرکل دفتر جنگلداری، آیا دامداری در جنگل فعالیتی سازگار با مدیریت جنگل است یا با آن در تعارض قرار دارد؟

مشاهدات عینی اطراف دامسرا ها (تا شعاع رفت و آمد دام) و کیفیت درختان به علت تاج بری، نشان دهنده تعارض بین دامداری با مدیریت علمی جنگل است. تحقیقات علمی و پژوهشی نیز نشان داده چرای بی رویه دام، صدمات جبران ناپذیری به تجدید حیات و استمرار تولید درختان جنگل وارد می کند. علاوه بر دام، دامداران و جنگل نشینان نیز باتوجه به معیشت متکی به دامداری سنتی، وابستگی مستقیم آنان به جنگل، دامداری داخل جنگل و تاج بری، شاخه زنی و کت زدن درختان جهت ایجاد فضای باز به منظور تامین علوفه دام در سال های اخیر مهم ترین عامل تخریب جنگل بوده و دست اندازی آنان به عرصه جنگلی موجب کاهش سطح عرصه جنگل و تصرف عدوانی منابع ملی شده است. لذا دامداری سنتی و تک خانوارهای جنگل نشین، با مدیریت علمی و پایدار جنگل سازگار نیست و با اهداف سازمان جنگل در تضاد است. ضمنا در اکوسیستم های طبیعی نظیر جنگل، اثرات مخرب عوامل انسانی بیش از عوامل طبیعی است زیرا تخریب طبیعی به دلیل ویژگی های خود تجدیدی و خودتنظیمی اکوسیستم های طبیعی قابل بازسازی است ولی تخریب ناشی از عملکرد ناسازگار انسانی منجر به تغییر اساسی در اجزای تشکیل دهنده اکوسیستم های طبیعی گشته و آن را از حالت تعادل خارج می کند، در نتیجه در اکثر مواقع (حتی در بلندمدت) غیرقابل برگشت خواهد بود.

آخرین آمار سراسری که از دامداران و جنگل نشینان گرفته شده مربوط به چه سالی است؟ و تعداد دامداران، دامسراها و واحدهای دامی و همچنین جنگل نشینان چگونه است؟

آخرین آمار مربوط به سال 1384 موسسه تحقیقات منابع طبیعی مبادرت به آمار وضعیت دامداری در جنگل های شمال به صورت صددرصد و در قالب پرسشنامه کرده است که بر این اساس در آن زمان تعداد دامدار 23000 نفر، تعداد واحد دامی 3، 100، 000 تعداد آبادی در جنگل 3124 تعداد خانوار جنگل نشینان 138648 و تعداد دامسراها 9148 است.

در سال های اخیر شاهد رشد جمعیت تک خانوارهای دامدار در جنگل ها و تبدیل شدن یک عرصه تک خانواری به روستاهایی با جمعیت محدود بوده ایم. چه محدودیت هایی باعث شده با چنین روندی برخورد نشود؟

براساس مطالعات بازنگری سال 75 دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران حاکی از کاهش آبادی ها و تک خانوارهای داخل جنگل است. مضافا اینکه مطالعات 1384 موسسه تحقیقات نیز نشان از این امر دارد که اجرای طرح خروج دام در کاهش تعداد واحد دامی، آبادی های زیر بیست خانوار مناطق جنگلی نقش داشته است ولی آبادی های بالای بیست خانوار جنگل های پایین بند به شدت افزایش داشته است، اما از سال 1384 تا کنون به علت اجرای ماده «4» ساماندهی مسکن روستایی (بنیاد مسکن)، کمیسیون رفع تداخل جهت توسعه بافت هادی روستا، عدم الزام سایر ارگان ها به ویژه وزارت نیرو جهت ارایه خدمات زیربنایی و زیرساختی (آب، برق و جاده) به تک خانوارها و آبادی های زیر بیست خانوار در نتیجه افزایش قیمت زمین، موجب رشد تعداد و جمعیت تک خانوارهای جنگلی، توسعه ویلانشینی و در نتیجه پایداری آبادی های موصوف شد.

در پژوهشی که در نیمه دهه 70 صورت گرفته بود برای کاهش حضور محلی ها در جنگل ها به دو گزینه تغییر محل سکونت و شغل اشاره شد. چه موانعی سبب شد چنین تغییراتی صورت نگیرد یا آنچنان محدود بماند که همچنان چرای دام به عنوان یکی از اصلی ترین عوامل تخریب جنگل ها باقی بماند؟

ساماندهی جنگل نشینان و ایجاد شغل جزو یکی از راهبردها و شیوه های اجرایی طرح خروج دام در طول برنامه ها ی اول و پنجم توسعه مصوب مجلس محترم شورای اسلامی بوده است که محدودیت های کمبود اعتبارات به ویژه در طول برنامه پنجم، خارج شدن تکلیف قانونی دولت جهت خروج جنگل نشینان در برنامه ششم و عدم تامین اعتبار در این خصوص، ممنوعیت های واگذاری اراضی ملی جهت تغییر معیشت دامداران، توافقی بودن اجرای طرح و عدم پیش بینی قانون مدون برای دامدارانی که حاضر به پذیرش اجرای طرح نیستند جزو محدودیت ها و مشکلات اجرایی بوده که کماکان مشکل چرای دام به عنوان یکی از اولی ترین عوامل تخریب جنگل باقی مانده است.

آیا آموزش هایی به دامداران داده می شود تا لااقل تخریب کمتری را در عرصه های جنگلی داشته باشند؟

اداره آموزش و ترویج ادارات منابع طبیعی شهرستان های تابعه متولی آموزش به بهره برداران عرفی داخل جنگل هستند. علی رغم آشنایی دامداران و بهره برداران، آنها با روش سنتی دامداری داخل جنگل، به لحاظ صرفه اقتصادی و موارد اشاره شده در بند یک کماکان به تخریب عرصه های جنگلی ادامه می دهند.

به چه میزان اشتغال های مکمل مانند نوغان داری ، زنبورداری ، پرورش قارچ و... جدی گرفته شده اند؟

اشتغال در طرح های جنگلداری یکی از روش های اجرایی طرح خروج دام بوده که در شرکت های دولتی نظیر فریم، چوب و کاغذ، نکا چوب و شفارود کم و بیش موفق بوده است. مکمل هایی نظیر زنبورداری، پرورش قارچ کمتر مورد استقبال دامداران بوده و در دستور کار سازمان نبوده است هرچند باتوجه به توقف بهره برداری چوبی و تکلیف دولت جهت ایجاد طرح جایگزین، مکمل های مورد نظر بسته به نوع مکان گستردگی سطح در اولویت طرح جایگزین برای دامداران است.

از موضوعاتی که باعث تخریب جنگل ها می شود تهیه فراوری شیر در بالادست و در جنگل هاست. به چه میزان ایجاد مراکز جمع آوری شیر یا تهیه سوخت های غیرفسیلی جدی گرفته شده اند؟

برای تغییر الگوی سوخت جایگزین غیرفسیلی اقدامات موثری از ناحیه وزارت نقت و نیرو از طریق گازرسانی در بسیاری از آبادی های بالای بیست خانوار جنگل انجام گرفته است و انرژی های نو نیز دردستور کار دولت قرار دارد. در خصوص مراکز جمع آوری شیر در حوزه اختیارات امور دام جهاد کشاورزی استان ها است.

دامداری در جنگل شغلی پرمنفعت برای دامداران است در حالی که اگر ابعاد محیط زیستی آن درنظر گرفته شود این گونه نیست. آیا تحقیقی انجام شده که حضور هر راس دام در جنگل به چه میزان به جنگل ها صدمه می زند؟

عمده پایان نامه ها مربوط به خسارت دام به زادآوری جنگل و به صورت کلی است و به صورت علمی و دقیق هر راس دام به چه میزان خسارت به جنگل می زند تحقیقی انجام نشده و عمده اطلاعات به صورت تجربی است. اگر هر راس دام گوسفند (معادل یک واحد دامی) روزانه 5 نهال را تخریب نماید با درنظر گرفتن 270 روز چرا در طول یک سال 1350 نهال را از بین می برند و اگر قیمت هر نهال 15000 ریال باشد بنابراین میزان خسارت هر واحد دامی مبلغ 20250000 ریال است.

آیا پژوهش جدیدی درباره میزان درآمد اقتصادی دامداران در جنگل ها و مقایسه آن با سایر فعالیت های اقتصادی انجام شده است؟

در این خصوص پژوهش جدیدی انجام نشده است و ضرورت دارد در این خصوص پژوهشی انجام گیرد.

منبع: اعتماد