حال بد گورستان امامزاده عبدالله / مزار شهدای دانشجو نیازمند طرح جامع گورستان است

اعتمادآنلاین| «مظلومیت قندچی به حدی بود که حتی بعد از شهادت، به خانواده‏‌اش گفته بودند احمد را با دو شهید دیگر در امامزاده عبدالله دفن کرده‌‏اند. برادر شهید قندچی گفت: بعد از اینکه فهمیدیم احمد را در مسگرآباد دفن کرده‏‌اند، با خانواده‌های شریعت‌رضوی و بزرگ‌نیا به مسگرآباد رفتیم و قبر شهید را نبش کردیم و او را مخفیانه به امامزاده عبدالله بردیم و در آنجا در کنار دوستانش به خاک سپردیم»؛

این بخشی از معدود تک‌نگاری‌های به‌جا‌مانده و روایتی از 16 آذر سال 1332 به قلم مصطفی چمران است که در سال 1341 نوشته شده. او در این روایت از تلاش خانواده شهدای 16 آذر برای دفن فرزندان خود در گورستان امامزاده عبدالله و در کنار هم سخن می‌گوید. بااین‌حال، 67 سال پس از روزی که پیکر این نمادهای جنبش دانشجویی ایران در گورستان سرد امامزاده عبدالله آرام گرفت، حالا همه خبرها از کم‌توجهی به این گورستان تاریخی حکایت دارد. «محمد بزرگ‌نیا»، «احمد قندچی» و «مهدی شریعت‌رضوی» البته تنها چهره‌های نامدار آرام‌گرفته در این گورستان تاریخی نیستند و در چند دهه و حتی چندین قرن گذشته، چهره‌های نامدار فراوانی در این محل به خاک سپرده شده‌اند. این گورستان که گمان می‌رود بقعه داخلی آن مربوط به دوره صفوی باشد، سال 87 در فهرست آثار ملی هم ثبت شد؛ اما این ملی‌شدن هم مانع کم‌توجهی به یکی از مراکز مهم فرهنگی شهرری نشده ‌است.

تخریب با اسم رمز یکسان‌سازی

مانند بسیاری دیگر از گورستان‌های مهم کشور، مدیریت آرامستان امامزاده عبدالله هم با سازمان اوقاف شهرستان ری است که این سازمان در اواسط دهه 90 طرح ساماندهی این گورستان را آغاز کرد؛ طرحی که خود زمینه‌ساز شرایطی شده که این‌ روزها از نامساعدبودن وضعیت این اثر ملی حکایت دارد. در این طرح و در جریان هم‌سطح‌کردن قبرهای امامزاده عبدالله، در بخشی از این گورستان تخریبی گسترده و بدون هماهنگی با دیگر نهادهای تصمیم‌گیر شکل گرفت و در چند مرحله بخشی از قبور تخریب شد که البته این اقدام با اعتراض شهروندان هم مواجه شد.

این تخریب از ابتدای بهمن‌ 96 شروع شد و بلافاصله اعتراض‌ها بالا گرفت؛ درحالی‌که اداره کل میراث فرهنگی اعلام کرد اطلاعی از این اقدام و جزئیات آن ندارد. همان زمان «مصیب‌ رحیم‌زاده»، رئیس وقت اداره میراث فرهنگی شهرستان شهرری، گفته بود نامه‌ درخواست توقف کار از سوی پیمانکار امامزاده 10 بهمن به اداره اوقاف شهرری رفته ولی تا چند روز بعد (14 بهمن) توجهی به این موضوع نشد. او تأکید کرده بود که‌ به اسم همسان‌سازی قبور این پروژه در دست انجام است، اما با میراث‌ فرهنگی هماهنگی نشده و این در شرایطی است که اداره اوقاف ملزم است هماهنگ باشد؛ چون این قبرستان تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. آن طرح اگرچه در نهایت متوقف شد، اما تخریب و آثار سوء فراوانی هم در یکی از آثار ملی شهرری به جا گذاشت.

مزار شهدای دانشجو نیازمند طرح جامع گورستان است

آنچه در این سال‌ها بر گورستان مهم شهرری گذشته، هنوز هم تا اندازه‌ای ادامه دارد که البته این کم‌توجهی حالا عملا بخشی از گورستان امامزاده عبدالله را به نابودی کشانده است. «حسن خلیل‌آبادی»، رئیس کمیته میراث فرهنگی و گردشگری شورای شهر تهران و رئیس شورای اسلامی شهرستان ری، از شرایط نامساعد این گورستان مهم تاریخی می‌گوید: «امامزاده عبدالله آرامستانی تاریخی است که ثبت میراث فرهنگی هم شده و یکی از مهم‌ترین آرامستان‌های قدیمی شهرری و کشور است که مشاهیر بزرگی آنجا آرام گرفته‌اند.

امامزاده عبدالله و ابن‌بابویه دو آرامستان مشهور شهر‌ری هستند که بسیاری از بزرگان ایران آنجا دفن شده‌اند، ولی با وجود اینکه ثبت میراث هم شده‌اند و بسیاری از مشاهیر را در خود جای داده‌اند، این کم‌توجهی‌ها و تخریب‌ها همچنان ادامه دارد». خلیل‌آبادی درباره آنچه باید در این اثر مهم ملی رخ دهد هم می‌گوید: «باید یک طرح ساماندهی که در آن هم جنبه مدیریت شهری، هم میراثی و هم گردشگری اثر حفظ شود، تعریف شود و باید آنجا به یک مرکز فرهنگی- گردشگری تبدیل شود».

رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران معتقد است کارهای پراکنده و بدون هماهنگی انجام‌گرفته در سال‌های گذشته نه‌تنها کمکی به این اثر ملی نکرده، بلکه شرایط آن را بدتر هم کرده ‌است: «کارهایی پراکنده انجام شده، ولی هماهنگ نیست که همین پراکندگی خودش مشکل ایجاد کرده است؛ درحالی‌که باید یک طرح جامع از سوی شهرداری، میراث و اوقاف صورت گیرد که اینجا تبدیل به یک مرکز فرهنگی، توریستی و گردشگری شود». آن‌طور ‌که خلیل‌آبادی می‌گوید آرامگاه شهدای 16 آذر هم این‌‌روزها شرایط مساعدی ندارد: «درباره قبور شهدای 16 آذر هم اگرچه قبور مشخص است، اما همین مشکلات وجود دارد و البته تا زمانی که این آرامستان ساماندهی اساسی پیدا نکند و طرحی جامع برای آن لحاظ نشود، پرداختن به یکی، دو قبر یا بخشی از فضای گورستان کمکی نمی‌کند».

انتقاد در صحن علنی شورا؛ بی‌توجهی ادامه‌دار به گورستان‌های مهم

انتقاد از کم‌توجهی‌ها به آثار ملی کشور و گورستان‌هایی که حالا محل آرامش مشاهیر چندین دهه کشور شده، اگرچه در سال‌های گذشته بارها به اخبار و شوراهای شهر و روستا کشیده شده، اما در عمل چندان هم راهگشا نبوده ‌است.

روز گذشته صحن علنی شورای شهر تهران شاهد یکی از همین نطق‌های انتقادی بود و رئیس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر از وضعیت نامناسب قبور شهدای 16 آذر انتقاد کرد. «حسن خلیل‌آبادی» صبح روز گذشته در تذکر پیش از دستور خود در صحن شورای شهر تهران با اشاره به روز دانشجو گفت: «مزار شهدای 16 آذر در آرامستان امامزاده عبدالله است که وضعیت خوبی ندارد». او با بیان اینکه آرامگاه شهدای 30 تیر نیز در آرامستان ابن‌بابویه است که آن هم وضعیت مناسبی ندارد، گفت: «در این روز تاریخی از سازمان اوقاف، وزارت میراث فرهنگی و شهرداری تهران می‌خواهم طرحی جامع برای ساماندهی دو آرامستان امامزاده عبدالله و ابن‌بابویه تهیه کنند». خلیل‌آبادی با تأکید بر اینکه متأسفانه برخی قبور در این دو آرامگاه تخریب شده‌اند به‌گونه‌ای که برای رسیدن به محل دفن شهدای 16 آذر باید مسیر نامناسبی را طی کرد، گفت: «رهاشدگی قبور شهدای 16 آذر و 30 ‌تیر در حالی است که این شهدا در تاریخ معاصر کشور بسیار تأثیرگذار بوده‌اند و لازم است برای آن فکری شود».

تصمیمی برای ساماندهی 5 گورستان تاریخی در تهران

شرایط نامساعد گورستان‌های کشور تنها به امامزاده عبدالله ختم نمی‌شود و در سال‌های گذشته بارها از کم‌توجهی به دیگر آرامستان‌های مهم و ملی هم سخن به میان آمده است. در همین حال، جلسه روز گذشته شورای شهر تهران یک تصمیم جمعی برای ساماندهی پنج گورستان مهم کشور هم داشته است. در این جلسه اعضای شورای شهر تهران با لایحه شهرداری مبنی بر ساماندهی حفاظت و احیای مجموعه گورستان‌های دولاب، شامل پنج گورستان واقع در محدوده منطقه 14 موافقت کردند.

در این جلسه یک‌فوریت لایحه ساماندهی، حفاظت و احیای مجموعه گورستان‌های دولاب، شامل پنج گورستان واقع در محدوده منطقه 14 با قرائت گزارش مشترک کمیسیون‌های فرهنگی و اجتماعی و سلامت، محیط زیست و خدمات شهری و شهرسازی و معماری در دستور کار اعضای شورای شهر قرار گرفت. در همین جلسه «زهرا صدر‌اعظم‌نوری»، عضو شورای شهر تهران، در توضیح گزارش سه کمیسیون این شورا گفت: «شورای شهر دوره پنجم در برنامه سوم پنج‌ساله تکلیفی را برای شهرداری مشخص کرده است که بر اساس آن و مطابق با بند 5 ماده 59 برنامه پنج‌ساله سوم، مقرر شد شهرداری وضعیت آرامستان‌ها و مجموعه‌های دارای ارزش میراثی و فرهنگی را در سال اول برنامه ساماندهی کند».

او در‌این‌باره توضیح داد: «بر مبنای برنامه سوم، شهرداری لایحه‌ای را مبنی بر ساماندهی حفاظت و احیای مجموعه گورستان‌های دولاب که شامل پنج گورستان در محدوده منطقه 14 می‌شود، ارائه کرد». رئیس کمیسیون سلامت، محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با بیان اینکه شهردار تهران لایحه‌ای ارائه داده تا بتواند از میراث ملی و جهانی و مسائل محیط‌زیستی حراست کند، گفت: «در نتیجه شهرداری لایحه‌ مربوط به پنج گورستان را که شامل گورستان‌های ارامنه گریگوری فرانسه، لهستان، گورستان روس-یونان و گورستان ارامنه کاتولیک و گورستان ارامنه آشوری-پروتستان که به‌عنوان یک پتانسیل در شهر تهران محسوب می‌شوند، ارائه داده است».

این لایحه که با 14 رأی موافق به تصویب اعضای شورای شهر تهران رسید، از این جهت مهم است که ممکن است به حضور فعال و تأثیرگذار مدیریت شهری در ساماندهی فضای گورستان‌های مهم و ملی کشور منجر شود. البته درباره این ورود شهرداری هم معمولا نگرانی‌هایی از سوی دوستداران آثار فرهنگی و تاریخی مطرح می‌شود که ممکن است به اسم ساماندهی، آثاری مهم تخریب شود. در این‌ بین کارشناسان این حوزه به نقش مهم ضلع سومی هم اشاره می‌کنند که همان سازمان میراث فرهنگی است که باید در چنین پروژه‌هایی نقش مهم خود را ایفا کند.

منبع: شرق