تصرف خلیج خشکیده
مدیرکل محیط زیست مازندران گفت: قبلا تثبیت مرز منابع ملی صورت نگرفته بود و بخش‌هایی از زمین‌ها را گرفتند و بخش‌های دیگری در خطر است، اما صدور سند تک‌برگی میانکاله در مراحل انتهایی است.
اعتمادآنلاین| قایق‌های ماسیده بر زمین‌های خشک، تنها در دریاچه هامون و ارومیه و تالاب هورالعظیم و شادگان صید عکاسان نمی‌شود.
در دو، سه سال گذشته این تصاویر در استان گلستان و مازندران هم به ثبت رسیده و زنگ خطر خشکیدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله به صدا درآمده است. تغییرات اقلیمی، ساختن چند سد در مسیر رودخانه ولگا و کاهش آب‌دهی این رود به دریای خزر و تبخیر، از عوامل مهم عقب‌نشینی دریای خزر در مناطق ساحلی ایران و در نتیجه خشک‌شدن بخش غربی خلیج گرگان و تالاب میانکاله است. خشکی در بخش‌هایی از خلیج، ریزگردها را کم و بیش مهمان آن حوالی کرد، بستر دریاچه را از آب بیرون آورد و زمین‌ها شد جزیره‌هایی بکر برای زمین‌خواران. تا به حال بیش از 2 هزار هکتار از زمین‌های میانکاله همین‌طور تصاحب شده است. بذر کاشتند، سم و کود را وارد زمین‌های کشاورزی کردند و گندم و جو برداشتند. صید صیادیان خلیج نم کشید، قایق‌های گردشگری منطقه هم روز به روز خالی‌تر شد و جمعیت پرندگان مهاجر به نصف رسید. به گفته استاندار گلستان تاکنون 25 درصد خلیج گرگان خشک شده است و اگر عقب‌نشینی دریای خزر ادامه داشته باشد، این خلیج 40 هزار هکتاری به طور کامل خشک می‌شود. اگر چنین شود، با هر باد و طوفانی غبار به بندر گز، بندر ترکمن، گمیشان تپه، آق‌قلا و حتی شاید به گرگان گرفتار می‌شود.
کسانی که در حاشیه خلیج زندگی می‌کنند، در روزهایی آفتابی با هر وزش باد، گرد‌و‌غبار را روی خودروهایشان می‌بینند. این را‌هادی حق‌شناس، استاندار گلستان می‌گوید. به گفته او هرچند این خشکی، گردشگری، قایقرانی، صیادی و شکار مجاز را در منطقه به طور کامل از بین نبرده و هنوز 70 درصد خلیج آب دارد اما برای نجات باید هر چه زودتر دست به کار شد. «از سال گذشته این موارد را به سازمان محیط‌زیست و سایر دستگاه‌های اجرایی اطلاع داده‌ایم. در صورت ادامه روند عقب‌نشینی دریای‌خزر و در نتیجه خشک‌شدن خلیج گرگان، حتما آثار منفی زیست محیطی زندگی ساکنان اطراف خلیج گرگان را تحت تاثیر قرار خواهد داد.» تمام نگرانی‌های پنج سال گذشته، تابستان امسال منجر به تصویب پروژه 5 ساله احیای خلیج گرگان و میانکاله در سومین جلسه ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری شد تا سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و بقیه نهادهای مرتبط برای پروژه احیا برنامه‌ای 5 ساله بدهند. لایروبی سه کانال چاپاقلی، خزینی و آشوراده به عنوان محل‌های اتصال و انتقال آب خلیج گرگان به دریای خزر، تامین حقابه از حوزه بالا دست، احداث و تکمیل تصفیه خانه فاضلاب‌های شهری و روستایی، تغییر الگوی کشت، ارتقای راندمان آبیاری و کاهش استفاده از کود و سموم در اراضی بخشی از اقداماتی است که بر اساس طرح احیا باید توسط دستگاه‌ها انجام شود. مرکز اقیانوس‌شناسی و علوم جوی هم مسئولیت انجام مطالعاتی درباره لایروبی سه کانال ارتباطی خلیج و دریا را بر عهده گرفته است. مطالعات این مرکز در هفته‌های گذشته به پایان رسیده و پس از بررسی در جلسه ستاد ملی احیای تالاب‌های کشور در نوبت تصویب و ابلاغ است. استاندار گلستان که از حامیان لایروبی کانال‌های ارتباطی خزر و خلیج است می‌گوید اگر مصوبه ستاد احیای تالاب‌ها اجرا شود، مشکل حل می‌شود وگرنه خلیج خشک می‌شود: «بخشی از اشتغال شهرهای اطراف از طریق دریای خزر و خلیج گرگان است که خوشبختانه هنوز از بین نرفته و اگر دستگاه‌های مرتبط پای کار بیایند، مشکل حل می‌شود. احیای تالاب یعنی زندگی مردم و مرگ آن یعنی نابودی زندگی کسانی که اطراف خلیج گرگان زندگی می‌کنند. در حالی که از چند سال پیش، خشکی بخش‌هایی از دریاچه اتفاق افتاده، اما هنوز آثار واقعی آن نمایان نشده است. وضعیت بد نیست اما نگران آینده هستیم چرا که هزینه درمان، بسیار بیشتر از پیشگیری است. شاه بیت نجات خلیج، تامین آب است. فرقی نمی‌کند از آسمان، خشکی یا از طریق دریا باشد. مسئله ما مشخص است ما برای حل این مشکل آب می‌خواهیم.»
حجم بالای رسوب‌گذاری و تبخیر
ارزیابی‌های سازمان نقشه‌برداری، نشان از خشک‌شدن 100 کیلومتر مربع از پهنه آبی خلیج گرگان دارد؛ یعنی حدود 27 درصد از مساحت بزرگترین خلیج دریای‌خزر. در این سال‌ها، هر یک سانتی‌متری که سطح تراز آب دریای‌خزر کاهش یافته، حدود یک کیلومتر مربع از وسعت خلیج گرگان کم شده و استعداد بالای رسوب‌گذاری در ورودی‌ها در کنار عقب‌نشینی، نگرانی‌ها را افزایش داده است. رئیس پژوهشکده علوم‌زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور هم پیش از این گفته بود که نرخ رسوب‌گذاری در خلیج گرگان غیرمتعارف و تقریباً 10 برابر مناطق ساحلی دریای‌خزر و حدود 100 برابر میانگین نرخ رسوب‌گذاری سایر دریاها و دریاچه‌ها است. بر اساس پیش‌بینی‌ها، مساحت این خلیج تا سال 1403 به 290 کیلومتر مربع می‌رسد و کانال ارتباطی آن به دریا بسته می‌شود. مدیر کل محیط‌زیست گلستان هم معتقد است که بخش زیادی از کمیت آب خلیج، متاثر از آب دریای خزر است و بخش دیگری هم به حوزه آبی بالادست، شرایط اقلیمی، توسعه فعالیت‌های انسانی، کشاورزی و صنعتی و تامین‌نشدن حقابه تالاب بستگی دارد. «قره‌سو رودخانه منتهی به خلیج و تالاب است اما حقابه مورد نظر تالاب را نمی‌توانیم تامین کنیم. از طرفی کاهش تراز آب خزر هم نمی‌گذارد آب به این سمت بیاید و نکته دیگر این‌که بار رسوب‌گذاری در منطقه زیاد است. باریکه‌ای مثل تالاب، سال‌ها پیش به دلیل همین رسوب‌گذاری‌ها ایجاد شده است. به لحاظ طبیعی هم، تمایل منطقه بر اتصال باریکه به آن سمت بندر ترکمن است. سال 55 هم به دلیل کاهش تراز آب ارتباط بین خلیج و دریای خزر قطع شد اما دوباره آب دریا پیشروی کرد و مشکل برطرف شد. اگر دوباره این ارتباط قطع شود، منطقه، تبدیل به شوره‌زار می‌شود چرا که حجم تبخیر زیاد است.»
مشاور پروژه مطالعاتی تضمین بدهد
لایروبی سه کانال ارتباطی خلیج گرگان و تالاب با دریای خزر یکی از طرح‌هایی است که پیش از این، برای رفع مشکل آب خلیج مطرح شده و حتی استانداری و شرکت آب منطقه‌ای گلستان هم قصد انجام آن را داشته‌اند اما احمدرضا لاهیجان‌زاده، معاون محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید که مطالعات آن‌ها دقت کافی را نداشت و مورد قبول سازمان محیط‌زیست نبود. حالا گویا در مطالعاتی که مرکز اقیانوس‌شناسی انجام داده، میزان و عمق لایروبی مورد نیاز در این عرصه دو کیلومتری مشخص شده است. محمدرضا کنعانی، مدیر محیط‌زیست گلستان می‌گوید که نتایج مطالعات مرکز اقیانوس‌شناسی نشان داده است باید برای حفظ ارتباط با دریای خزر لایروبی انجام شود. «لایروبی‌ها تاثیری بر کمیت آب خلیج نمی‌گذارد اما به قابلیت خودپالایی آب کمک می‌کند.» لایروبی اما مخالفانی هم دارد و برخی معتقدند که در شرایطی که ورودی آب در خزر کاهش یافته است، اگر لایروبی انجام شود، به دلیل وجود شیب خلیج به سمت دریای خزر، مقدار آبی هم که در خلیج وجود دارد، احتمالا به سمت دریای خزر هدایت می‌شود. حسینعلی ابراهیمی کارنامی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست مازندران هم می‌گوید: «اگر می‌خواهند طرح لایروبی سه کانال را انجام دهند بهتر است، مشاور مطالعاتی پروژه درباره موفقیت آن تضمین بدهد.»
حقابه توافق شده با وزارت نیرو
برای جلوگیری از فاجعه در خلیج گرگان و میانکاله گزینه‌های دیگری هم روی میز محیط‌زیست وجود دارد، مثل تامین حقابه که وزارت نیرو متولی آن است. به گفته مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان گلستان، وزارت نیرو اعلام کرده است که توان تامین حقابه مورد مطالبه سازمان را ندارد. «در نهایت میزان اختصاص حقابه را با معاونت محیط‌زیست دریایی سازمان حفاظت محیط‌زیست توافق کردند.» سد گله‌ور که در حوزه همجوار میانکاله، روی نکا‌رود ساخته شده، حالا آماده رهاسازی آب به میانکاله است اگر چه آن‌طور که ابراهیمی کارنامی، مدیرکل محیط‌زیست مازندران می‌گوید گله‌ور، بالادست میانکاله نیست. «سال گذشته بر اساس مجوز تخصیص، کانالی احداث و اخیرا به میانکاله متصل شد و آماده رهاسازی 13 مترمکعب آب در ثانیه است. اگر بارش‌ها خوب باشد این میزان به 20متر مکعب در ثانیه هم می‌رسد که نقش مهمی در احیای قسمت خشک شده میانکاله دارد.»
لایروبی 76 کیلومتر از رودخانه‌ها
کانال‌های اتصال به میانکاله و خلیج گرگان، با رسوب‌گذاری کیفیت گذشته را برای انتقال آب ندارند و بسیاری از رودخانه‌های اطراف به عنوان منابع انتقال آب شیرین به تالاب هم چنین وضعیتی دارند. در همین مورد مدیر محیط‌زیست مازندران از لایروبی بیش از 76 کیلومتر از انهار و رودخانه‌های منتهی به میانکاله در سه سال گذشته خبر می‌دهد که در اثر سیلاب‌ها پر شده و امکان انتقال آب را گرفته بود: «با این کار سیلاب‌های زمستان، پاییز و حتی بهار به میانکاله می‌رسد.»
در یک قدمی صدور سند تک‌برگی میانکاله
بعد از خشکسالی‌های غربی میانکاله، بخش‌هایی از آن زمین‌های خشکیده، در نبود اطلاعات و مختصات دقیق تالاب و خلیج، توسط سودجویان تخریب و تصاحب شد. ابراهیمی‌کارنامی می‌گوید: «قبلا همه می‌گفتند میانکاله مهم است اما دریغ از یک ریال اعتبار و کار اجرایی اما در چهار سال گذشته چندین پروژه در میانکاله انجام شده که نخستین و مهم‌ترین آن کاداستر بوده است. تثبیت مرز منابع ملی صورت نگرفته بود و به همین دلیل بخش‌هایی از زمین‌ها را گرفتند و بخش‌های دیگری هم در خطر است. بنابراین کاداستر به عنوان اولویت، در شورای حفظ حقوق بیت‌المال مطرح شد و نهایتا به سازمان بازرسی رفت. صدور سند تک برگی میانکاله در مراحل انتهایی است و از این پس در طرح دعواهای حقوقی به تامین دلیل به ما کمک می‌کند. در حال حاضر هم طرح دعواهای زیادی داریم و متصرفان حتی ادعای سند دارند. اگر تا بهار سال 1400 کاداستر انجام شود برای مستدل‌کردن شکایت خودمان از آن استفاده می‌کنیم. البته حالا هیچ حکم قضایی درباره تخریب، تجاوز، تصرف و تغییر کاربری در میانکاله نداریم که اجرا نشده باشد.»
لایحه بودجه 1400، خالی از خلیج گرگان
بر اساس طرح 5 ساله احیای میانکاله، محیط‌زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سایر دستگاه‌ها هر کدام باید اقداماتی را برای ایستادن در برابر خشکسالی‌های تالاب میانکاله و تنها خلیج دریای خزر انجام دهند. اجرای این طرح بودجه می‌خواهد و در تابستان هم استاندار گلستان خبر داده بود که دولت 900 میلیارد تومان اعتبار برای نجات خلیج مصوب کرده است اما در نهایت لایحه بودجه 1400 هیچ سهمی به خلیج گرگان و میانکاله نرسید.
تا کنون، بیشتر بحث‌های مطالعاتی توسط دستگاه‌ها انجام شده است، مثل مواردی که کنعانی، مدیر کل محیط‌زیست استان گلستان از آن‌ها حرف می‌زند. «سکونت‌گاه‌های شهری و روستایی و فعالیت‌های حاشیه خلیج بر کیفیت آب تاثیر گذاشته است، بنابراین پروژه‌هایی مانند توسعه تصفیه فاضلاب و سکونت‌گاه‌های شهری تعریف شد که کیفیت روان‌آب‌های ورودی به خلیج را پایین نیاورند. درباره تغییر کاربری‌ها و تصرفات هم وزارت نیرو، مطالعات محدوده و حریم تالاب را انجام داده تا جلوی دست‌اندازی‌ها گرفته شود. اگرچه بخشی از این زیستگاه در مرز جغرافیایی استان گلستان است اما مدیریت خلیج و تالاب با استان مازندران است و پیگیری تمام امورات آن از طریق اداره کل محیط‌زیست مازندران انجام می‌شود.»
تبعات اقتصادی و افزایش تردد متخلفان
خشکیدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله نه تنها برای محیط‌زیست تبعات دارد که حتی معیشت و اقتصاد زندگی مردم منطقه را هم تحت تاثیر قرار داده است. معیشت مردم به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به این منطقه بستگی دارد؛ صید مجاز، گردشگری، کشاورزی و حتی دامداری. به گفته مدیر محیط‌زیست مازندران، از بین رفتن گردشگری یعنی کاهش درآمد مردم منطقه. «اگر تالاب احیا شود و جلوی تخریب و تجاوز و تصرف را بگیریم، دوباره ماهیگیری، گردشگری و سایر شغل‌های مرتبط به راه خواهد افتاد.» ابراهیمی کارنامی می‌گوید که با وجود انجام بخشی از اقدامات، برای احیای تالاب میانکاله برای اجرای برنامه‌ها باید منتظر بود. «بر اثر این خشکی‌ها، سفره‌های زیرزمینی از بین رفته‌اند و تردد در شبه جزیره هم راحت‌تر شده است. به وجود آمدن این خشکی حضور متخلفان را آسان‌تر کرده است و امید ما به احیای این زیستگاه است.»
منبع: روزنامه پیام ما
دیدگاه تان را بنویسید