لامپ اضافه خانه ما، چگونه یک جنگل را می‌سوزاند؟

اعتمادآنلاین| برق نه مثل نفت و بنزین است که با مصرفش دود سیاه و غلیظی به راه بیفتد و نه مثل آب است که زنگ هشدار تمام شدنش به گوش برسد، اما تولید برق بر پایه سوخت های فسیلی در کشور یکی از مهم ترین عوامل تولید و انتشار گازهای گلخانه ای و متعاقب آن، تغییر اقلیم و گرمایش زمین است، چه مازوت در تولید برق به کار برود و چه در بهترین حالت برق با گاز طبیعی تولید شود، تولید برق با منابعی جز منابع تجدیدپذیر در تغییر آینده زمین مقصر است.

نیروگاه های تولید برقی که بر پایه مصرف سوخت های فسیلی فعالیت می کنند، نقش عمده ای در تولید گازهای گلخانه ای دارند و نگاهی به جایگاه ایران در آخرین گزارش عملکرد کشورهای جهان در مبارزه با تغییر اقلیم و گرمایش جهانی نشان می دهد که وابستگی به سوخت های فسیلی، چه مازوت باشند و چه گاز طبیعی، یکی از عوامل قعرنشینی ایران در میان سایر کشورهای جهان در این شاخص جهانی است.

محمدمهدی میرزایی قمی، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم به بررسی تاثیر تولید برق از سوخت های فسیلی می پردازد و تبعات آن را به خصوص بر تولید و انتشار گازهای گلخانه ای بررسی می کند. میرزایی در این گفت وگو با اشاره به تولید و انتشار گاز گلخانه ای دی اکسید کربن در نیروگاه های تولید برق کشور، می گوید که بخش انرژی در کشور مسوولیت تولید بیش از 85 درصد از کل کربن دی اکسید تولید شده را دارد و پیش بینی ها بر این است که این مقدار در صورت ادامه وضعیت موجود تا سال 2030 بیش از 5.2 برابر خواهد شد و حتی در بهترین افق نیز تا این سال نیروگاه های کشور مسوول تولید و انتشار حدود 22 درصد از کربن دی اکسید در کشور خواهند بود و این بخش بیشترین سهم را همچنان در تولید و انتشار دی اکسید کربن خواهد داشت.

او در ادامه به اجرا نشدن قانون پاک اشاره می کند که اگر این قانون اجرا می شد و سالانه حداقل 900 مگاوات بر ظرفیت تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر اضافه می شد، انتشار سالانه حداقل 2 میلیون تن دی اکسید کربن کاهش می یافت. شرح این گفت و گو را در ادامه می خوانید.

یکی از عواملی که در آلودگی هوا پنهان می ماند، تاثیر تولید برق از منابع سوخت های فسیلی است. گرچه طی روزهای سرد سال افزایش مصرف گاز خانگی منجر به تغییر سوخت های مصرفی در نیروگاه های برق می شود و تبعات آن در آلودگی هوای کلانشهرها و شهرهای صنعتی کشور به نظر می رسد اما طی روزهای دیگر سال نیز تولید برق با منابع تجدیدناپذیر عوارض پنهان خود را بر سلامت هوا بر جای می گذارد. در حال حاضر تولید برق با اتکا بر سوخت های فسیلی از جمله گاز، چه جایگاهی در جهان دارد و چه حجمی از تولید و انتشار گازهای گلخانه ای به عهده این صنعت است؟

در چند سال اخیر، انتشار گازهای گلخانه ای، گرمایش جهانی و تبعات تغییر اقلیم، توجهات را به سمت اقداماتی در جهت کاهش انتشار به ویژه در بخش انرژی معطوف کرده است. تولید برق در کنار بخش حمل و نقل، بخش عمده مصرف سوخت های فسیلی و انتشار دی اکسید کربن را به خود اختصاص داده اند. سهم بخش نیروگاهی در انتشار گازهای گلخانه ای در کشورهای مختلف بین 25 تا 40 درصد است، هر چند بسیاری از کشورها با افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر در تولید برق خود در حال کاهش مصرف سوخت های فسیلی به ویژه زغال سنگ هستند. بر اساس مطالعات، افزایش 10 درصدی استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در تولید برق منجر به کاهش حداقل 3 درصدی در میزان انتشار گازهای گلخانه ای از این بخش خواهد شد. در حال حاضر انرژی های تجدیدپذیر حدود 15 درصد از انرژی اولیه جهان را در تولید برق تامین می کنند که پیش بینی می شود تا سال 2030 به بیش از 40 درصد برسد.

حتی اگر تولید برق با گاز طبیعی صورت بگیرد و مازوت کنار گذاشته شود، آثار زیانبار تولید برق با استفاده از سوخت های فسیلی چیست و گازهای گلخانه ای منتشر شده در این فرآیند چه تاثیری بر گرمایش جهانی و تغییر اقلیم دارند؟

صنعت برق یکی از مهم ترین صنایع منتشر کننده گازهای گلخانه ای پایه فلوئوری در جهان است. به طور ویژه، بخش عمده مصرف و به تبع آن انتشارات گازهایی مانند SF6 از کلیدهای پست های انتقال و توزیع برق است. گاز SF6 (هگزا فلوئوراید گوگرد) در صنعت برق به عنوان یک ماده عایقی و خنک کننده در تجهیزات فشار قوی و در سطوح ولتاژ بالا مورد استفاده قرار می گیرد که امروزه به جای روغن ها کاربرد وسیعی در این صنعت پیدا کرده است. اگرچه SF6 خالص به لحاظ شیمیایی خنثی است اما در عین حال یک گاز گلخانه ای قوی با یک شبکه مولکولی است که خواص آن در شرایط گرما، بسیار فراتر از دی اکسید کربن خواهد بود. پتانسیل گرمایشی SF6 حدود 23 هزار و 900 برابر بیشتر از دی اکسید کربن است. به عبارت دیگر گرمایشی که حدود 400 گرم گاز SF6 برای زمین ایجاد می کند، معادل 10 تن گاز کربن دی اکسید است. به علاوه ترکیب گاز SF6 ترکیبی پایدار است و چیزی حدود 3 هزار و 200 سال طول می کشد تا در جو زمین تجزیه شود. در حالی که تجزیه کربن دی اکسید 200 سال زمان می برد. از این رو در کنار سایر اقدامات جهت افزایش راندمان تولید برق و کاهش انتشار دی اکسید کربن، اندازه گیری، جمع آوری و بازیافت و جلوگیری از آزادسازی گاز SF6 در صنعت برق اهمیت ویژه ای دارد.

وضعیت انتشار گازهای گلخانه ای متاثر از تولید برق را در ایران چگونه ارزیابی می کنید؟

بر اساس سومین گزارش ملی تغییر آب و هوا که به دبیرخانه کنوانسیون تغییر اقلیم ملل متحد ارایه شده است، میزان انتشار دی اکسید کربن کشور در بخش انرژی بیش از 85 درصد از کل انتشار دی اکسید کربن در کشور را به خود اختصاص داده است. پیش بینی شده که انتشار بخش انرژی در سال 2010 بر اساس سناریوی ادامه وضع موجود به بیش از 2/5 برابر در سال 2030 خواهد رسید. بر مبنای محاسباتی که نتایج آن در گزارش سوم ارایه شده، بخش نیروگاهی با سهمی بیش از 25 درصد از کل انتشار دی اکسید کربن بخش انرژی در سال 2010 جایگاه نخست را در میان بخش های کلیدی کشور در اختیار دارد. مدل سازی ها نشان می دهد هر چند اقدامات بسیاری در جهت افزایش راندمان تولید برق در کشور در دست انجام است اما سهم نیروگاه ها تا سال 2030 نهایتا به 22 درصد کاهش پیدا خواهد کرد و همچنان نقش پررنگی در انتشار گازهای گلخانه ای در کشور خواهد داشت.

طبق آخرین گزارش «شاخص عملکرد تغییر اقلیم» در سال 2020 ضعیف ترین شاخص ایران در بخش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر ارزیابی ده است و ایران در این زمینه در میان 61 کشور جهان رتبه آخر را کسب کرده است. اگر تولید برق با اتکا بر سوخت های فسیلی را یکی از عاملان موثر در تغییر اقلیم و گرمایش زمین بدانیم، تغییر منابع سوخت های فسیلی به منابع سبز و تجدیدپذیر چه آینده ای را می تواند برای شاخص عملکرد تغییر اقلیم در ایران رقم بزند؟

برای این منظور 3 راهکار را می توان پیشنهاد کرد: اول: تبدیل نیروگاه های گازی به سیکل ترکیبی(در صورت افزایش حدود هزار مگاوات به توان تولیدی نیروگاه های گازی که بدون مصرف سوخت بیشتر خواهد بود از انتشار حدود 4 میلیون تن معادل دی اکسید کربن جلوگیری خواهد شد.) دوم: ارتقا، به روزرسانی و جایگزینی توربین های گازی موجود جهت افزایش راندمان بخش نیروگاهی و سوم: افزایش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر نظیر خورشیدی و بادی(در صورت تولید حدود هزار مگاوات از انرژی های بادی حدود 2 تا 2.5 میلیون تن و خورشیدی حدود 1 تا 1.5 میلیون تن معادل دی اکسید کربن در سال کاهش انتشار خواهیم داشت.) لازم به ذکر است که براساس ماده 19 قانون هوای پاک که در سال 1396 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است، وزارت نیرو مکلف است نسبت به توسعه، تولید و عرضه انرژی های تجدیدپذیر و پاک بهینه به نحوی اقدام کند که حداقل 30 درصد از افزایش سالانه ظرفیت مورد نیاز برق کشور از انرژی های تجدیدپذیر تامین شود.

مطالعات انجام شده نشان داده اند که میزان مورد نیاز افزایش سالانه ظرفیت تولید برق کشور بر اساس سناریوهای مختلف به طور متوسط حدود سالانه 3 گیگاوات خواهد بود. بر این اساس مطابق قانون هوای پاک، انتظار این بوده که وزارت نیرو سالانه حداقل 900 مگاوات بر ظرفیت تولید برق از انرژی های تجدیدپذیر بیفزاید که در صورت محقق شدن می توانست حداقل 2 میلیون تن کاهش انتشار معادل دی اکسید کربن در سال به دنبال داشته باشد. در حال حاضر مجموع ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر در تولید برق کشور(در حال احداث و بهره برداری) به هزار و 500 مگاوات نمی رسد(به جز نیروگاه های برقابی) و این در حالی است که به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران، طبق برآوردها بیش از 150 هزار مگاوات ظرفیت احداث نیروگاه های خورشیدی در کشور وجود دارد. در عین حال در اکثر کشورها عزم جدی در این زمینه ایجاد شده و اقدامات کاهش انتشار گازهای گلخانه ای در بخش برق به طور فزاینده ای در دست انجام است.

به عنوان مثال آلمان بیش از 50 درصد و ترکیه بیش از 15 درصد از برق مورد نیاز خود را از انرژی های بادی و خورشیدی تامین می کنند. لازم به ذکر است، براساس تعهدات کشورهای توسعه یافته ذیل کنوانسیون تغییر اقلیم، برخی مکانیسم های مالی اقلیمی از جمله صندوق اقلیم سبز(GCF) ایجاد شده که در صورت وجود سرمایه گذاری مشترک بخش دولتی و خصوصی و ارایه طرح اولیه پروژه بر اساس معیارهای مربوطه، تامین مالی بخشی از هزینه پروژه های انرژی های تجدیدپذیر را بر عهده خواهند گرفت اما تا کنون به طور جدی مورد توجه متولیان موضوع در کشور قرار نگرفته است.

منبع: اعتماد